Του Παύλου Θ. Κάγιου //
Η ανάσα του παγκόσμιου σημερινού “χωριού” του πλανήτη μας, χτύπησε για δέκα μέρες μέσα από το 19ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης.
-Κι είναι λυπηρό –αλλά και ταυτόχρονα αισιόδοξο…- πως κοντά 100 χρόνια από τότε που ο Ρόμπερτ Φλάερτι γύρισε το πρώτο ντοκιμαντέρ στην ιστορία του κινηματογράφου –«Ο Νανούκ του Βορρά», 1922– είδαμε ένα νέο φιλμ για την ίδια περιοχή, το «Θυμωμένος Ινούκ» της αυτόχθονος σκηνοθέτιδας Αλίθια Άρνανουκ Μπαρίλ, να μιλάει για τις σημερινές ανάγκες του ‘’ξεχασμένου’’ και σήμερα λαού που επιμένει να κατοικεί στη γενέθλια γη του παλεύοντας, όμως, για ένα καλύτερο αύριο.
Κι αν επιχειρήσουμε να δώσουμε ένα στίγμα του φετινού φεστιβάλ, μπορούμε με δύο λόγια να πούμε πως ο άνθρωπος συνεχίζει τον αγώνα του για μια καλύτερη ζωή σε μια εξίσου σθεναρή αντίδραση των κέντρων εκμετάλλευσης που είναι πλέον παγκοσμιοποιημένα.
-Ανάμεσα στις ταινίες που ξεχωρίσαμε αναφέρουμε το “Ιερό νερό” του Ολιβιέ Ζουρντέν, μια ταινία που σε κάνει να …ντρέπεσαι που ‘σαι Δυτικός και “πολιτισμένος” βλέποντας το πόσο μπροστά είναι η αφρικανική Ρουάντα σε θέματα σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης. “‘Όταν μιλάμε για απεικόνιση της σεξουαλικότητας στην Αφρική και ιδιαίτερα στη Ρουάντα”, είπε ο σκηνοθέτης της, “τείνουμε να σκεφτούμε βιασμό, βία και κλειτοριδεκτομή. Ήθελα να προκαλέσω αυτή την αντίληψη, ακολουθώντας με την κάμερά μου μια γυναίκα που σπάει όλα τα ταμπού γύρω από τη γυναικεία απόλαυση, χωρίς ταυτόχρονα να εξιδανικεύει τις σεξουαλικές πρακτικές των αφρικανικών χωρών.”
-Το πρώτο μεγάλου μήκους ντοκιμαντέρ που έγινε για τον αμφιλεγόμενο Αμερικανό καλλιτέχνη Ρόμπερτ Μέιπλθορπ από τότε που πέθανε από aids (1989), είναι το δυνατό φιλμ «Μέιπλθορπ: κοίτα τις εικόνες» των Φέντον Μπέιλι και Ράντι Μπαρμπέιτο. Ένα ντοκιμαντέρ μέσα από το οποίο ‘’περνάνε’’ όλες οι τάσεις της τέχνης του 20ου αιώνα όπως αυτές εκφράστηκαν στο ‘’κέντρο’’ της δυτικής κουλτούρας, τη Νέα Υόρκη.
Πονεμένη πατρίδα
Δάκρυα συγκίνησης και λύπης για όσα υπέφερε ο ελληνικός λαός από τα χρόνια της μεταξικής δικτατορίας μέχρι το τέλος του εμφύλιου πολέμου το 1949 φτάνοντας μέχρι το 1951, προκάλεσαν οι «Μνήμες» του βετεράνου Νίκου Καβουκίδη που όλες οι προβολές ήταν ασφυκτικά γεμάτες. «Νομίζω ότι η ελληνική κοινωνία σήμερα οφείλει να προβληματιστεί σε βάθος πάνω σε θεμελιώδη γεγονότα της σύγχρονης ιστορίας της. Σαν άνθρωπος της εικόνας πιστεύω πολύ στη δύναμή της, κι επειδή πολλά πράγματα δεν διδάσκονται στα σχολεία, εδώ υπάρχει ένα αρχείο σημαντικό για την ιστορική μνήμη με υλικό, το 80% του οποίου δεν έχει προβληθεί» ανέφερε ο ίδιος ο σκηνοθέτης. Και διευκρίνισε πως «το ντοκιμαντέρ αυτό είναι από τη μία η ματιά αυτών των ανθρώπων που κατέγραφαν τα τότε κοινωνικοπολιτικά ζητήματα, με κινηματογραφική αισθητική, κι από την άλλη, αντί για σπικάζ, στίχοι μεγάλων μας ποιητών που άλλοι τους μελοποίησαν κι εγώ τους έκανα εικόνα».
-«Πιστεύω ότι υπάρχει μια ανάγκη επιστροφής στο πολιτικό ντοκιμαντέρ» παρατήρησε ο σκηνοθέτης Μένος Δελιοτζάκης του ντοκιμαντέρ «Η ιστορία είμαι εγώ –Ανδρέας Λεντάκης». «Παρατηρούμε» συμπλήρωσε, «κατά τα τελευταία έτη μια τάση ανακύκλωσης των παλιών ιδεολογιών: ο φασισμός έχει ανέβει στην Ευρώπη, κάτι που ήταν αδιανόητο πριν μερικά χρόνια, ενώ στη Σοβιετική ένωση διαπιστώνεται μια μικρή έστω τάση αναβίωσης του κομουνισμού. Μέσα από τους αγώνες, την ευρύτερη ηθική στάση, την πολιτική πρακτική και τις ιδέες του Ανδρέα Λεντάκη, μπορούμε να πάρουμε το έναυσμα για μια επιστροφή στην πραγματική πολιτική δράση».
-Με πρωτότυπο τρόπο, ο Στέλιος Χαραλαμπόπουλος και μέσα από την ταινία του «Της πατρίδας μου η σημαία» που είναι η ιστορία του χωριού της καταγωγής του, παρουσιάζει μια μικρογραφία της πορείας της χώρας μας στον 20ο αιώνα. «Λίγο πολύ τα πράγματα που συνέβησαν εκεί, αφορούσαν κι άλλες περιοχές της Ελλάδας: από τον πόλεμο με τους Ιταλούς και την Κατοχή, μέχρι και τα πρώτα ρεύματα μετανάστευσης σε Αυστραλία και Αμερική» τόνισε ο ίδιος. Επειδή πρόκειται για το χωριό καταγωγής μου, «Όλα αυτά που αναφέρονται στο φιλμ τα καταγράφω εδώ και 15 χρόνια και παρατηρώντας την πορεία των κατοίκων του, προέκυψε αυτό το ντοκιμαντέρ που δείχνει ότι η Ιστορία επαναλαμβάνεται.»
-Ένας κινηματογραφικός περίπατος στην πολυτάραχη ζωή και στο πλούσιο έργο της συγγραφέως Άλκης Ζέη είναι το ντοκιμαντέρ της Μαργαρίτας Μαντά «Ο μεγάλος περίπατος της Άλκης». Και, φυσικά, μέσα από τη ζωή της σπουδαίας συγγραφέως, σκιαγραφείται η ιστορία της Ελλάδας στον 20ο αιώνα.
-Και από το χθες αυτού του τόπου, φτάνουμε στο σήμερα μέσα από το δράμα που ξέσπασε στην Ειδομένη με τους πρόσφυγες και καταγράφεται στο φιλμ «Φαντάσματα πλανιούνται πάνω από την Ευρώπη» που σκηνοθέτησαν η Μαρία Κουρκούτα και η Νίκη Γιάνναρη. «Η Ειδομένη, είναι ένας χώρος Πολιτικής, σημαδεμένος από τις χειρονομίες των σωμάτων που συναντήθηκαν εκεί, μέσα στη λάσπη βουλιάζοντας σε μιαν ατέλειωτη αναμονή, μπροστά στα κλειστά σύνορα και διαδήλωσαν την επιθυμία τους για ελευθερία» τόνισαν οι σκηνοθέτιδες.
