Του Παύλου Θ.Κάγιου //

Άνθρωπος του σήμερα και του μέλλοντος ο βραβευμένος με τον φετινό Χρυσό Φοίνικα του Φεστιβάλ των Καννών Σουηδός σκηνοθέτης Ρούμπεν Έστλουντ, έφτασε στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης ως επίτιμος καλεσμένος του και μίλησε για το «Το τετράγωνό» του, το σινεμά, τη τέχνη, τη ζωή στη Δύση τον 21ο αιώνα…

Συνομιλώντας με το κοινό του Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, αναφέρθηκε στην ιδέα που γέννησε Το τετράγωνο, εξηγώντας πως το έργο αυτό συνιστά μια δημιουργική τοποθέτηση πάνω στην παράνοια των ανθρώπινων σχέσεων, δημιουργώντας έναν συμβολικό χώρο (στην πραγματικότητα σχεδιάστηκε ένα τετράγωνο σε κεντρικό σημείο της πόλης), μέσα στο οποίο όσοι σταθούν οφείλουν να διατηρήσουν άθικτη την ανθρωπιά τους. «Τώρα αυτά τα installations έχουν εξαπλωθεί και αλλού, στη Νορβηγία για παράδειγμα, έχοντας το καθένα όμως τη δική του ξεχωριστή χρησιμότητα», πρόσθεσε σχετικά.

Σύμφωνα με τον ίδιο, η τελευταία του ταινία, που διαδραματίζεται σε ένα περιβάλλον υψηλής τέχνης, ωθεί τον θεατή να αναστοχαστεί πάνω στον κυνισμό της καθημερινότητας. «Ο σκοπός του φιλμ είναι να μεταδίδει τροφή για σκέψη. Να ωθεί κάποιον να συμφωνεί ή ακόμη και να διαφωνεί με αυτό που βλέπει. Και τελικά να αλλάζει τη συμπεριφορά του», παρατήρησε χαρακτηριστικά.

Από το” Τετράγωνο” του Ρούμπεν Έστλουντ

Οι γονείς του Έστλουντ ήταν εκείνοι που πρωτίστως έμμεσα τον βοήθησαν να αναπτύξει το ένστικτο της παρατηρητικότητας της ανθρώπινης συμπεριφοράς που βλέπουμε στις ταινίες του. «Ο πατέρας μου υπήρξε δάσκαλος και η μητέρα μου έδειχνε ιδιαίτερο ενδιαφέρον στην κοινωνιολογία», εξήγησε ο ίδιος, περιγράφοντάς τους ως πολιτικά προβληματισμένους και γεμάτους πολλά ενδιαφέροντα. Η επιδραστική σχέση με την οικογένειά του έξαλλου, αποτυπώθηκε και στο σπουδαστικό φιλμ του Οικογένεια ξανά (2002), που φέρνει και πάλι κοντά τους γονείς του μετά από 23 χρόνια χωρισμού για να αποτυπώσει τις προσωπικές εκδοχές τους για τη σχέση και κυρίως το διαζύγιό τους. «Και οι δύο ήταν ελεύθεροι τότε, οπότε, όπως φαντάζεστε, ήταν λίγο παράξενο. Αναρωτιόσουν αν τελικά θα μπορούσαν να είναι και πάλι μαζί. Η κάμερα μετατράπηκε σε ένα τρίτο πρόσωπο που απλά μάς παρατηρούσε και το φιλμ είχε το στήσιμο και τη δραματουργία μιας ρομαντικής κομεντί» είπε χαρακτηριστικά.

∠«Παίζουμε ρόλους ως ανθρώπινα όντα. Οι προσδοκίες με τις οποίες επιβαρυνόμαστε καθημερινά μπορούν να περιορίσουν ποιοι είμαστε πραγματικά. Βλέποντας αυτά τα μικρά βίντεο με τους συνεργάτες μου και απαθανατίζοντας αυτές τις μικρές κινούμενες εικόνες, καταλαβαίνουμε τελικά πώς είναι να είσαι άνθρωπος», υπογράμμισε ο Έστλουντ.

Για την πρώτη του απόπειρα στο σινεμά μυθοπλασίας, το φιλμ Μογγόλος κιθαριστής (2004), ο σκηνοθέτης επισήμανε ότι έκανε την ταινία με πολύ θυμό και ενέργεια, θέλοντας να δείξει ποιος πραγματικά ήταν, για «να κατακτήσω μια θέση στη σουηδική κινηματογραφική βιομηχανία», όπως εξήγησε σχετικά. Ο ίδιος θεωρεί ότι υπήρξε ιδιαίτερα τυχερός, ιδίως με την έλευση της μικρής, ψηφιακής και σχετικά φτηνής κάμερας τα χρόνια της πανεπιστημιακής του εκπαίδευσης, η οποία του έδωσε τη δυνατότητα να γυρίζει ταινίες χωρίς μεγαλεπήβολα στάνταρ παραγωγής. Ωθούμενος από τη μεγάλη δημιουργική επιρροή του «Δόγματος 95» και έχοντας κοντά του μια πολύ στενή ομάδα ανθρώπων (ο παραγωγός των ταινιών Το τετράγωνο και Ανωτέρα βία Erik Hemmendorff ήταν ήδη ένας από αυτούς) κατάφερε να εμποτίσει με ενέργεια το πρώτο του φιλμ μυθοπλασίας. «Αυτό που έχει πολύ μεγάλη σημασία για μένα, είναι η στάση, η συμπεριφορά ενός δημιουργού απέναντι στις κινούμενες εικόνες. Κάποιος κριτικός όταν είχε δει το Μογγόλος κιθαριστής είπε ότι δεν είναι κινηματογραφική ταινία, αλλά φιλμ κινούμενων εικόνων. Όμως, αν τελικά μιλάς για κινούμενες εικόνες και όχι για ταινίες, αλλάζοντας ριζικά τους όρους, βρίσκεις τον εαυτό σου πιο ελεύθερο να στοχαστεί γύρω από την ουσία του τι σημαίνει σινεμά», σημείωσε ο ίδιος.

Προσπαθώντας να αποδείξει την προσέγγισή του πάνω στην έννοια της κινούμενης εικόνας, ο Έστλουντ παρουσίασε ένα βίντεο από το YouTube, στο οποίο ένας οδηγός ταξί, εσφαλμένα προσκαλείται σε μια τηλεοπτική εκπομπή ως ειδικός για το ίντερνετ και ο ίδιος τελικά αποφασίζει να υποδυθεί το ρόλο που κατά λάθος του έχει ανατεθεί. «Παίζουμε ρόλους ως ανθρώπινα όντα. Οι προσδοκίες με τις οποίες επιβαρυνόμαστε καθημερινά μπορούν να περιορίσουν ποιοι είμαστε πραγματικά. Βλέποντας αυτά τα μικρά βίντεο με τους συνεργάτες μου και απαθανατίζοντας αυτές τις μικρές κινούμενες εικόνες, καταλαβαίνουμε τελικά πώς είναι να είσαι άνθρωπος», υπογράμμισε ο Έστλουντ.

Μιλώντας για τη σχέση του με τους χαρακτήρες των ταινιών αλλά και τους ηθοποιούς του, ο σκηνοθέτης σημείωσε ότι θεωρεί κοινωνιολογικά πολύ ενδιαφέρον να βλέπει τους χαρακτήρες του να αποτυχαίνουν. «Σε πολλές περιπτώσεις γνωρίζεις ποιο είναι το σωστό. Αλλά μου αρέσει να συμμετέχω σε καταστάσεις, ακόμη κι όταν ξέρω ότι κάνω λάθος. Μου αρέσει να προκαλώ τον εαυτό μου, την ηθική μου». Για τον ίδιο και τις ταινίες του, τα ηθικά διλήμματα συνιστούν ίσως τις πιο ενδιαφέρουσες περιστάσεις. Όσον αφορά τους ηθοποιούς, πιστεύει ότι η μεγάλη πίεση δεν οδηγεί πουθενά. «Το σημαντικότερο είναι να τους συμπεριφερθείς με τρυφερότητα. Το να ταυτίζεσαι μαζί τους σημαίνει να τους φροντίζεις, να τους νοιάζεσαι», είπε.

Όταν ρωτήθηκε για τη δημοσίευση ενός βίντεο που τον έδειχνε έξαλλο επειδή η προηγούμενη ταινία του Ανωτέρα βία δεν εξασφάλισε υποψηφιότητα στην κατηγορία του ξενόγλωσσου Όσκαρ, ο Έστλουντ δήλωσε χαρούμενος που κατάφερε να μετατρέψει την αποτυχία και την απογοήτευσή του σε επιτυχία μέσω αυτού του χιουμοριστικού και αμήχανου βίντεο. Και πρόσθεσε μάλιστα ότι έχει κάνει και ένα αντίστοιχο βίντεο με την επιτυχία της βράβευσής του στις Κάννες, το οποίο δεν έχει δημοσιεύσει ακόμη.

Αναφερόμενος στα μελλοντικά του σχέδια, ο Έστλουντ μίλησε για το επόμενό του φιλμ Triangle of Sadness, αστειευόμενος πάνω στον επίσης «γεωμετρικό» τίτλο της ταινίας. «Ίσως μετά κάνω το οκτάγωνο της σύγχυσης», δήλωσε γελώντας. Η ταινία πάντως θα διαδραματίζεται στο χώρο της μόδας, εστιάζοντας στη ζωή ενός διάσημου μοντέλου στο απόγειο της φήμης και της ομορφιάς του, ενώ αρχίζει να βλέπει επάνω του τα σημάδια του χρόνου που περνά.

Κλείνοντας, ο Έστλουντ σημείωσε ότι ιδίως οι Αμερικάνοι ηθοποιοί με τους οποίους δούλεψε για πρώτη φορά στο τελευταίο του φιλμ Το τετράγωνο, χρειάστηκε να προσαρμοστούν σε μια λιγότερο τηλεοπτική συνθήκη, τονίζοντας επίσης ότι δεν μπορούμε να κάνουμε διαφορετικά από το να μιμούμαστε συμπεριφορές. «Ο σκοπός είναι να αντιλαμβανόμαστε τη μίμηση. Να δημιουργούμε συμπεριφορές και να μαθαίνουμε από αυτές. Ίσως ακόμη και οι πιο ρομαντικές στιγμές της ζωής μας να προέρχονται μέσα από ασυνείδητες μιμήσεις κινηματογραφικών ρομαντικών κομεντί», κατέληξε ο ίδιος.

Το στόρι του φιλμ «Τετράγωνο» που θα βγει και στις ελληνικές αίθουσες

Ο τελευταίος Χρυσός Φοίνικας του Φεστιβάλ των Καννών εστιάζει στην κομψή φιγούρα του Κρίστιαν, ενός επιμελητή εκθέσεων σύγχρονης τέχνης που προσπαθεί να ισορροπήσει ανάμεσα στα καθήκοντά του ως (έστω και διαζευγμένου) οικογενειάρχη και καλού πολίτη… Ώσπου μια μέρα, η κλοπή του κινητού και του πορτοφολιού του θα ξυπνήσει μια άγνωστη πτυχή του εαυτού του. Με τα λόγια του σκηνοθέτη, είναι μια ταινία για την ευθύνη και την εμπιστοσύνη, τους πλούσιους και τους φτωχούς, την εξουσία και την ανημποριά… για τη δυσπιστία απέναντι στο κράτος, στα μίντια και στην τέχνη.

Ρούμπεν Έστλουντ. Το βιογραφικό του

Γεννήθηκε το 1974 στο Στίρσε, ένα νησάκι στη δυτική ακτή της Σουηδίας. Σπούδασε γραφιστική πριν εγγραφεί στο Πανεπιστήμιο του Γκέτεμποργκ, όπου γνώρισε τον Έρικ Χέμεντορφ, με τον οποίο αργότερα ίδρυσε την εταιρία παραγωγής Plattform Produktion. Δεινός σκιέρ, ο Έστλουντ σκηνοθέτησε τρεις ταινίες για το σκι, όπου διαφαίνεται η προτίμησή του για μεγάλης διάρκειας σεκάνς – την οποία οργάνωσε και ανέπτυξε κατά τη διάρκεια των κινηματογραφικών σπουδών του και που, μέχρι σήμερα, παραμένει σημαντικό χαρακτηριστικό της δουλειάς του. Έχει γίνει γνωστός για τη με χιούμορ και ακρίβεια απεικόνιση της ανθρώπινης κοινωνικής συμπεριφοράς, καθώς και για την περίφημη χρήση του Photoshop και άλλων μορφών λογισμικού επεξεργασίας εικόνας στις ταινίες του. Σήμερα διδάσκει κινηματογράφο στην Ακαδημία Καλών Τεχνών του Γκέτεμποργκ. Η πρώτη του μεγάλου μήκους ταινία, Μογγόλος κιθαριστής, κέρδισε το βραβείο FIPRESCI στη Μόσχα το 2005. Η ταινία στη συνέχεια κυκλοφόρησε σε διεθνή διανομή σε περισσότερες από 20 χώρες και παρουσιάστηκε σε πολλά φεστιβάλ, εξασφαλίζοντάς του διεθνή αναγνώριση. Δύο χρόνια αργότερα, ο Έστλουντ κέρδισε τη Χρυσή Άρκτο στο Βερολίνο για τη μικρού μήκους ταινία Περιστατικό κοντά σε μια τράπεζα, στην οποία κάθε κίνηση του φακού δημιουργήθηκε στον υπολογιστή κατά τη διάρκεια του post-production. Η πρεμιέρα της τρίτης μεγάλου μήκους ταινίας του, Play (2011), πραγματοποιήθηκε στις Κάννες, στο Directors’ Fortnight, οπου έλαβε το Βραβείο Coup de coeur. Η ταινία ήταν υποψήφια για το περίφημο βραβείο LUX του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και κέρδισε το Nordic Prize, την υψηλότερη διάκριση στη Σκανδιναβία. Η τέταρτη μεγάλου μήκους ταινία του, Ανωτέρα βία Force Majeure, έκανε πρεμιέρα στο τμήμα «Ένα κάποιο βλέμμα» στις Κάννες, όπου του απονεμήθηκε το βραβείο της Κριτικής Επιτροπής. Η ταινία επιλέχθηκε σε αμέτρητα φεστιβάλ και κέρδισε 16 βραβεία καλύτερης ξένης ταινίας· ήταν επίσης υποψήφια για τη Χρυσή Σφαίρα και πέρασε στην προ-επιλογή (shortlist) των Όσκαρ. Η ταινία έκανε διανομή σε περισσότερες από 70 χώρες. Η πιο πρόσφατη ταινία του, Το τετράγωνο, κέρδισε τον Χρυσό Φοίνικα το 2017.