γράφει η Σώτια Παπαμιχαήλ //
Καμία χώρα δεν είναι απλά μια καρτ-ποστάλ, κρεμασμένη σε τουριστικό περίπτερο. Όχι, κανένας τόπος δεν είναι απλά ένας ταξιδιωτικός προορισμός για τους εύπορους περιηγητές αυτού του κόσμου. Φόντο για τις φωτογραφίες που θα ανεβάσουν στο διαδίκτυο ψαρεύοντας την αποδοχή άλλων. Πόσο μάλλον η Αίγυπτος των πυραμίδων και των αειθαλών αινιγμάτων, της σκληρής αποικιοκρατίας και της αιματοβαμμένης απελευθέρωσης. Ο Στρατής Τσίρκας, με μια νουβέλα που έγραψε αμέσως μετά από την εθνικοποίηση της Διώρυγα του Σουέζ, ζώντας την αβάσταχτη αναμονή της αντεπίθεσης των Δυνάμεων που προστάτευαν τα συμφέροντα των Ευρωπαίων, μας το θυμίζει με τρόπο σκληρό. Τίτλος της Νουρεντίν Μπόμπα-Εκδόσεις Κέδρος κι ο λόγος που γράφτηκε, να γίνει ο φάκος που θα ρίξει φως στον αγώνα και την αγωνία ενός λαού που πάλευε χρόνια για την ελευθερία του.
Οι αρχές του εικοστού αιώνα βρίσκουν σκλαβωμένη την Αίγυπτο σε ξένα και ντόπια αφεντικά. Εγγλέζοι, Καμάνηδες, Πασάδες, Φράγκοι, μετρούν τις δυνάμεις τους. Ποιος θα τα πάρει όλα; Τραπεζίτες κι έμποροι πουλούν και την ψυχή τους. Όλοι τους προσπαθούν να κρατηθούν με νύχια και με δόντια. Έχει ο καιρός γύρισματα. Το βλέπουν και δεν το θέλουν. Η «τάξη των πραγμάτων» να μη σαλέψει. Αυτό μονάχα.
Κι ο κόσμος ο πολύς; «…ο βούρδουλας δουλεύει μεροκάματο απάνω στη ράχη τους». Πικρό ψωμί κάνει τον ιδρώτα τους πικρό. «Παρακαλεστάδες, ψωμοζήτες και κολίγοι…» όπως λέει κι ο συγγραφέας, πόσο διαφορετική μοίρα θα μπορούσαν να έχουν; Όλοι στη μεγάλη κρεατομηχανή. Πολλή δουλειά για το τίποτα κι ο παράδεισος της εύφορης γης, γύρω από το Νείλο, γίνεται κόλαση γι’ αυτούς. Δεϋρούτ, Ιβραημία, Μίνια, Νουμπαρία, Δελγκάουι, να έχουν τα ελέη του Θεού και τα παιδιά Του να πασχίζουν να συμψυχωθούν με μια μπουκιά καλαμπόκι. Χωριά ολόκληρα να γίνονται πειρατές του Νείλου. Άλλο τρόπο να μη βρίσκουν. Να ελπίζουν σε ένα καΐκι φορτωμένο με κρεμμύδια, στάρι και καλαμπόκι. Έχουν παιδιά και γέρους να κρατήσουν στη ζωή. Ποια ζωή; Κι όλοι σκυφτοί κάτω από το φόβο της δύναμης και των όπλων. Τα γκέμια τους κρατούν τα αφεντικά κι όπου τους τραβάνε να πηγαίνουν. Για πόσο;
Κοινωνός της πρόσφατης ιστορίας της Αιγύπτου, ο Στρατής Τσίρκας σκαρώνει έναν χαρακτήρα από αίμα και ιδρώτα, τον Νουρεντίν Μπόμπα. Έναν βαρκάρη, ομορφάνθρωπο, αψύ, δυνατό που ήλπιζε πως με πολλή δουλειά, καπατσοσύνη και αφοσίωση θα κατάφερνε να ξεφύγει από τη μοίρα του χωριού του. Τη φτώχεια, τη σκόνη, τη ματαίωση. Και το πάλεψε. Κι έμοιαζε να τα καταφέρνει. Μα σπάνια τα μεγάλα ψάρια του φουρτουνιασμένου κόσμου μας χαρίζονται στα μικρά. Κι ο Νουρεντίν, μικρό ψάρι, έπεσε στα σαγόνια τους. Η πρώτη γροθιά τον γονάτισε. Η δεύτερη τον έριξε χάμω. Δεν αστειεύονται ποτέ τα αφεντικά. Πάνε οι φελούκες και όλα τα καλά που του έφερναν κι όλα τα όνειρα που έκανε, πάνε κι αυτά. «… κάτι τον έσφαζε. Δεν ήταν οι πληγές, τον πονούσε η ντροπή.» Μα από βαρκάρης, αντί για ψωμοζήτας και παρακαλεστής, όπως πρόσταζε ο νόμος της ζωής, εκείνος έγινε ληστής, φονιάς κι επαναστάτης. Και βγήκε μπροστά και πάλεψε. Είχε χάσει γυναίκα, μάνα και χωριό. Όλα στάχτη. Τι είχε πια να φοβηθεί; Η εξέγερση του 1910 ήταν πια πραγματικότητα. Φελάχοι, χερομάχοι, χεροδούληδες, μικροπουλητές, αχτάρηδες όλοι στους δρόμους. Δεν πήγαινε άλλο κι η «τάξη των πραγμάτων» στα χέρια τους. Την πορεία και την κατάληξη την ξέρουμε μα ο Νουρεντίν κι όλοι οι Νουρεντίν που πολέμησαν δεν πήγαν χαμένοι. Σπόρος έγιναν για αγώνες κατοπινούς.
Oχι, λοιπόν, η Αίγυπτος δεν είναι ένα ντεκόρ για καλοταϊσμένους δυτικούς και λοιπούς επισκέπτες. Είναι ένας τόπος με ιστορία σκληρή, δυνατή και σαγηνευτική όσο οι άνθρωποί της. Κι ο Στρατής Τσίρκας έγραψε ένα βιβλίο σκληρό, δυνατό και σαγηνευτικό. Οι λέξεις του ξεπηδάνε από τη λάσπη του Νείλου και της ερήμου την κάψα. Οι εικόνες του χάνονται στα σκονισμένα σοκάκια των πόλεων και το τραγούδι των φελάχων σκεπάζει τα πάντα. Ο Στρατής Τσίρκας έγραψε αυτό το βιβλίο για να προσφέρει στον αγώνα ενός λαού που κουράστηκε να είναι υπόδουλος. Η επανέκδοσή του πιο επίκαιρη από ποτέ και η ανάγνωσή του μια ακόμη ευκαιρία να καταλάβουμε πως, όχι, η ιστορία δεν επαναλαμβάνεται. Έχει κολλήσει στα γρανάζια μας. Παρακαλεστάδες, ψωμοζήτες, μικροπουλητές, μεσάζοντες, αφεντικά. Όλοι εδώ. Στα ίδια βήματα. Στα ίδια λάθη. Κι ο δικός μας Νουρεντίμ Μπόμπα; Παλεύει να τα καταφέρει, να ξεφύγει. Ελπίζει ακόμα. Για πόσο;
