του Γιάννη Παναγόπουλου //
εικόνες : Patroklos Skafidas //
Είναι σαν ο Δημήτρης Καταλειφός να μη δυσκολεύεται με τα βασικά της ζωής. Είναι σαν να τα έχει φιλοσοφήσει, να γνωρίζει σε ποια θα δώσει αξία και ποια όχι. Είναι ηθοποιός 44 χρόνια. Στο Θέατρο Εμπορικόν είναι ο Γουίλι Λόμαν, το κεντρικό πρόσωπο στην παράσταση “Ο Θάνατος του εμποράκου”. Ένας ρόλος που τον θέλει κάπου στις τρεις ώρες στη σκηνή. Τι συμβαίνει όμως όταν τα φώτα σβήνουν, ανοίγει την πόρτα του θεάτρου για να φύγει και η καταιγιστική πραγματικότητα αλλάζει τους όρους της ζωής του;
-Στον ‘’Θάνατο του Εμποράκου’’ είστε τρεις ώρες στη σκηνή. Τι σημαίνει αυτό για εσάς;
Κόπωση, ιδρώτας αρκετός, οικονομία δυνάμεων όλη την υπόλοιπη μέρα για να μπορέσει να βγει ο ρόλος του Γουίλι Λόμαν στη σκηνή. Παρουσιάζουμε ένα έργο που αγαπήσαμε όλοι παρά πολύ, εγώ, οι συνεργάτες, ο σκηνοθέτης. Και αυτό είναι κάτι που κάνει όλα τα παραπάνω να ξεχνιούνται εύκολα. Ερμηνεύοντας τον ρόλο του Εμποράκου είναι σαν να σκαλίζω τον εαυτό μου, το νευρικό μου σύστημα, τις αντοχές του σώματος και της φωνής μου κάθε μέρα. Σε αυτή την περίπτωση η οικονομία δυνάμεων είναι απαραίτητη στο υπόλοιπο της μέρας μου.
•//Είμαι μανιώδης καπνιστής. Ελπίζω με τον καιρό να το μειώσω. Και τώρα με όλες αυτές τις απαγορεύσεις που έχουν προκύψει γύρω από το κάπνισμα περνώ, αναγκαστικά, περισσότερες ώρες στο σπίτι μου. Τέλος πάντων κανονικά ένας ευσυνείδητος ηθοποιός έπρεπε να καπνίζει λιγότερο//
-Σε πολλούς το ‘’οικονομία δυνάμεων’’ συχνά φαντάζει και ως “χρονικό” υπονοούμενο. Ένας γλυκός τρόπος παραδοχής πως αναγκαστικά αποφεύγουμε πράγματα που μας ευχαριστούν. Είστε ένας από τους “πολλούς”;
Στη συγκεκριμένη περίπτωση σημαίνει πως πρέπει να προσέχω τις δυνάμεις μου, το διαιτολόγιό μου. Η μόνη παρασπονδία που κάνω είναι πως θα έπρεπε να καπνίζω λιγότερο. Είμαι μανιώδης καπνιστής. Ελπίζω με τον καιρό να το μειώσω. Και τώρα με όλες αυτές τις απαγορεύσεις που έχουν προκύψει γύρω από το κάπνισμα περνώ, αναγκαστικά, περισσότερες ώρες στο σπίτι μου. Τέλος πάντων κανονικά ένας ευσυνείδητος ηθοποιός έπρεπε να καπνίζει λιγότερο.
-Έχετε δοκιμάσει ποτέ να κόψτε το κάπνισμα;
Ποτέ. Και είμαι πολύ “θυμωμένος” με όλη αυτή την απαγόρευση του καπνίσματος σε δημόσιους χώρους. Τη βρίσκω απόλυτη. Πιστεύω πως θα έπρεπε να υπάρχουν κάποια καταστήματα που θα ήταν μόνο για καπνίζοντες και κάποια άλλα καταστήματα μη καπνιζόντων. Η πώληση τσιγάρων είναι νόμιμη. Και κάθε άνθρωπος πρέπει να μπορεί να επιλέξει, εφ’ όσον το αποδέχονται οι διπλανοί του, αν θα καπνίζει σε κλειστό χώρο ή όχι. Δεν καταλαβαίνω αυτό το πράγμα που ξαφνικά έγινε. Θεωρώ πως δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Ο άλλος που τρώει κοψίδια και η χοληστερίνη του είναι στον θεό σημαίνει πως πρέπει να του απαγορεύσουμε το κρέας; Έλεος, αφήστε μας να πεθάνουμε με τον τρόπο που θέλουμε.
-Ο Eμποράκος στον “Θάνατο του Εμποράκου” θα μπορούσε να καπνίζει;
Δεν υπάρχει στο έργο κάποια νύξη γι’ αυτό. Ακολουθήσαμε το γράμμα του συγγραφέα.
-Δεν είναι η πρώτη φορά που παίζετε έργο του Άρθουρ Μίλερ.
Είναι η τρίτη.
-Tι είναι ο Άρθουρ Μίλερ για τη λογοτεχνία του 20ου αιώνα;
Ένας συγγραφέας πάρα πολύ σημαντικός. Και τα δύο έργα του που έπαιξα, το “Ψηλά από το Γέφυρα” και ο “Ο Θάνατος του Εμποράκου”, έχουν τη δική τους μοναδική αξία. Ο Μίλερ από πολύ νέος επηρεάστηκε από τον Ίψεν, που ήταν και μεγάλος του θαυμαστής στην τεχνική και τη δομή των έργων του, από την αρχαία τραγωδία και τον Τένεσι Ουίλιαμς. Ο Θάνατος του Εμποράκου είναι ένας συνδυασμός των τριών επιρροών του. Ο Ίψεν φανερώνεται στον έντονο συνδυασμό ανάμεσα στην πραγματικότητα και τη φαντασίωση. Ο Εμποράκος ζει στο ψέμα του. Ένα ζωτικό ψέμα που διαπραγματεύεται σε όλη τη διάρκεια της παράστασης. Και μετά έρχεται η τραγωδία. Με την έννοια πως Ο Θάνατος του Εμποράκου βάζει έντονα στοιχεία κοινωνικά και υπαρξιακά. Ο Εμποράκος ζει στην Αμερική μετά το Β. Παγκόσμιο Πόλεμο. Την περίοδο που το αμερικανικό όνειρο μεγαλώνει, που υπόσχεται επαγγελίες. Το έργο θέτει ένα υπαρξιακό ερώτημα του τύπου αν ο άνθρωπος μπορεί να αντέξει την ανωνυμία ή τον θάνατο χωρίς να αφήνει κάτι πίσω του. Αυτή είναι η βάση, ο ορισμός της υπαρξιακής αναζήτησης. Θα έλεγα πως ο συγγραφέας στον Θάνατο του Εμποράκου δοκιμάζει με επιτυχία να συνδυάσει έντονα τις επιρροές του. Σε αυτό το έργο εισήγαγε το φλας μπακ. Την εμπλοκή του χρόνου ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν.
-Στο φινάλε του έργου ο πρωταγωνιστής αυτοκτονεί. Θα λέγαμε πως αυτή είναι η κάθαρσή του; Το στοιχείο της τραγωδίας που αναφέρατε προηγουμένως;
Είναι η αποκορύφωση της πλάνης που ζει. Είναι τόσο εύπιστος στο αμερικανικό όνειρο που αγνοεί την πραγματικότητα. Έχει την πλάνη πως αυτοκτονώντας αποκαθίστανται όλα απέναντι στους δύο του γιους και τη γυναίκα του. Φαντασιώνεται, για παράδειγμα, πως στην κηδεία του θα έρθει κόσμος. Τίποτα από αυτά δεν συμβαίνει. Πιστεύει πως αυτοκτονώντας η οικογένειά του θα πάρει χρήματα από την εταιρεία που ήταν ασφαλισμένος. Η τελευταία δεν θα αποζημιώσει όμως κανέναν γιατί εκείνος διαλέγει τον θάνατό του. Αυτοκτονεί. Η πραγματικότητα είναι τόσο διαφορετική από εκείνη που ονειρευόταν. Έχει παγιδευτεί στο αμερικανικό όνειρο όπως και εκατομμύρια άλλοι άνθρωποι. Είναι ένας πωλητής που στο φινάλε της καριέρας του γίνεται ο ίδιος το εμπόρευμα που παζαρεύει να πουλήσει. Ο Μίλερ παίρνει έναν μέσο άνθρωπο και τον κάνει τραγικό ήρωα. Αυτό είναι το μεγαλείο του.
-Το “αμερικανικό όνειρο”, πια, πόσο σμερικανικό είναι;
Είναι παγκόσμιο. Και αυτός είναι ο λόγος που αποφασίσαμε να ανεβάσουμε τον Θάνατο του Εμποράκου στην Ελλάδα. Ο Μίλερ έγραψε το έργο του το 1948. Παραμένει επίκαιρο. Ο σημερινός μέσος άνθρωπος είναι ένας Εμποράκος. Ονειρεύεται πως θα πιάσει την καλή εύκολα. Πως θα βγάλει λεφτά και θα γίνει γνωστός. Δείτε τι προβάλλει η τηλεόραση. Παίρνει ανθρώπους ασήμαντους, ανώνυμους και προσπαθεί να τους κάνει σημαντικούς, σε μια μέρα να τους κάνει πλούσιους. Τους υπόσχεται δώρα, καταναλωτικά αγαθά. Το “αμερικάνικο όνειρο” είναι πανίσχυρο. Υπάρχουν πολλοί Εμποράκοι στις μέρες μας. Υπάρχουν γονείς που αν ο γιος τους πάει καλά στον αθλητισμό ονειρεύονται να γίνει αστέρας του μπάσκετ, αν έχει ωραία φωνή να γίνει αστέρας του Voice. Υπάρχει μια συνέχεια στην πλάνη που υπόσχεται ο άγριος καπιταλισμός. Ο άνθρωπος που υποδύομαι, ο πωλητής Γουίλι Λόμαν, δεν λέει ποτέ στα παιδιά του να δουλέψουν σκληρά για να πετύχουν. Αντιθέτως, θεωρεί πως όλα θα γίνουν εύκολα και γρήγορα γιατί είναι αρκετό να είναι όμορφα, να τα συμπαθούν οι άλλοι. Ο Εμποράκος ποτέ δεν έρχεται σε αντιπαράθεση με αυτό το σύστημα που τον καταστρέφει.
•//Ο θεατής πρέπει να έχει την τέχνη του σεβασμού. Οι ηθοποιοί κάθε μέρα κάνουν έναν κόπο που περιέχει στοιχεία γενναιότητας για να βγουν στη σκηνή. Δεν μπορείς να μπαίνεις στο θέατρο με τον ίδιο τρόπο που μπαίνεις σε ένα σούπερ μάρκετ//
-Ποιος τύπος νέων ανθρώπων σας ενδιαφέρει περισσότερο; Εκείνος που ονειρεύεται να μπει σε ριάλιτι τηλεπαιχνίδι ελπίζοντας πως κάποια στιγμή θα γίνει τραγουδιστής, μοντέλο, απλά διάσημος ή εκείνος που αντιδρά συχνά βίαια σε ένα σύστημα που είναι αφόρητα ορισμένο, βαθιά ταξικό;
Σίγουρα έχω μεγαλύτερη συμπάθεια στον δεύτερο. Κατανοώ και τους δύο όμως. Κάθε άνθρωπος νιώθει την ανάγκη να πει είμαι εδώ, υπάρχω, προσέξτε με. Και ο άνθρωπος που περιμένει το θαύμα της γρήγορης αναγνωρισιμότητας έχει την ανάγκη να τον προσέξουμε αλλά και εκείνος με τον τεράστιο θυμό, που γκρεμίζει κάτι ή τα πάντα, νιώθει την ανάγκη να πει ‘’προσέξετε με’’. Αυτό το “Ξέρεις ποιος είμαι εγώ;” το έχουμε ανάγκη όλοι. Είτε με μια ενθάρρυνση που θα ακούσουμε, είτε διαδηλώνοντας ή σπάζοντας κάτι, τα πάντα είναι μέσα στην τραγική μας ύπαρξη. Όλοι επιδιώκουμε με κάποιο τρόπο να μας προσέξουν ή να μας σεβαστούν ή να μας θαυμάσουν. Δεν μπορώ να κρίνω τι είναι καλύτερο από τα δύο που αναφέρατε προηγουμένως. Εννοείται πως δεν δέχομαι την κακία. Οι ανάγκες μας δεν πρέπει να βλάπτουν τους άλλους.
-Κανονίζοντας αυτή τη συνέντευξη μού είπατε πως ο χρόνος σας είναι περιορισμένος γιατί κάνετε φυσικοθεραπείες στο πόδι σας…
Εδώ και δύο μήνες υποφέρω από τενοντίτιδα. Στη διάρκεια πρόβας πιάστηκε κάτι στον αχίλλειο τένοντα. Έχει περάσει καιρός. Κάνω φυσικοθεραπείες, βάζω κρέμες στο πόδι.
-Πονάτε όταν παίζετε στη σκηνή;
Ευτυχώς όχι. Φαίνεται πως στη διάρκεια της παράστασης η αδρεναλίνη που κατακλύζει το σώμα μου με κάνει να ξεχνώ τα πάντα, ακόμα και τον πόνο.
-Βλέποντάς σας στη σκηνή σκεφτόμουν την απόσταση που με χώριζε από εσάς. Το να είναι κάποιος θεατής είναι τέχνη;
Ωραία ερώτηση. Θίγετε ένα θέμα που χωρά συζήτηση. Είμαι ηθοποιός 44 χρόνια και όπου να ναι θα γίνουν 45. Αυτό που έχω παρατηρήσει είναι πως υπάρχει τεράστια διαφορά του θεατή του 20ου αιώνα με εκείνον του σήμερα. Ο σύγχρονος άνθρωπος έχει διαμορφωθεί μέσα από την τεράστια επιρροή που έχει το κινητό τηλέφωνο στη ζωή του. Και θεωρώ πως έχει μεγαλύτερη δυσκολία συγκέντρωσης από εκείνο τον άνθρωπο που όταν πήγαινε θέατρο έβαζε τα καλά του. Αυτή η προσέγγιση έχει χαθεί πια. Υπάρχουν κάποιοι θεατές που ανοίγουν το κινητό τους στη διάρκεια της παράστασης ή το αφήνουν να χτυπά. Δεν θα έλεγα ότι υπάρχει τέχνη στον θεατή. Ο θεατής πρέπει να έχει την τέχνη του σεβασμού. Οι ηθοποιοί κάθε μέρα κάνουν έναν κόπο που περιέχει στοιχεία γενναιότητας για να βγουν στη σκηνή. Δεν μπορείς να μπαίνεις στο θέατρο με τον ίδιο τρόπο που μπαίνεις σε ένα σούπερ μάρκετ.
