Από την Αγγελική Κώττη //
Σε λίγες μέρες, η «Αντιγόνη» του Σοφοκλή σε δική του μετάφραση θα έκανε πρεμιέρα από το Εθνικό Θέατρο στο αρχαίο θέατρο Επιδαύρου. Ο Δημήτρης Μαρωνίτης, ωστόσο, θα λείπει από εκείνη τη βραδιά. Η μάχη του με τη ζωή, αλλά και τελευταία με τον καρκίνο, κρίθηκε, κι εκείνος πέρασε στην αθανασία σήμερα, σε ηλικία 87 ετών.
«Το τέλος δεν είναι αποτρόπαιο» είχε πει ο ίδιος. Ίσως σε μια προσπάθεια να συμφιλιωθεί με αυτό, ίσως, πάλι σε μια προσπάθεια να αισιοδοξήσει. Το τέλος της ζωής του τον βρήκε στην κορυφή της δόξας του ως φιλολόγου, μεταφραστή, δασκάλου. Άνθρωπος δύσκολος, αυστηρός, μονήρης κατ’ επιλογήν, θα λείψει πολύ από την αναιμική πνευματική μας ζωή, στην οποία παρέβαινε κριτικά, δυναμικά και καίρια, πάντοτε με τον Λόγο του, προφορικό και, κυρίως, γραπτό.
Γεννημένος στη Θεσσαλονίκη το 1927, με εγκύκλιες και πανεπιστημιακές σπουδές σε αυτήν, σπούδασε επίσης στο Πανεπιστήμιο του Χούμπολτ, πριν επιστρέψει στο Αριστοτέλειο ως διδάσκων. Όμως, η αριστερή οικογένεια και η δική του αντιδικτατορική δράση, που τον έστελναν συχνά-πυκνά στα κρατητήρια, δεν έμειναν ατιμώρητα. Οι δικτάτορες τον συνέλαβαν, αλλά ακόμα και αυτή την περίοδο εκμεταλλεύθηκε ο παθιασμένος δημιουργός, γράφοντας κρυφά σε χαρτοπετσέτες όταν κατάφερνε να βρει μολύβι.
Επέστρεψε στη συμπρωτεύουσα το 1975, «όπου πραγματικά έζησα ονειρικά τα πρώτα μεταπολιτευτικά χρόνια – δεν ξεχνώ τις διαδρομές ανάμεσα στο πανεπιστήμιο και το σπίτι μου, στη Γρηγορίου Παλαμά» όπως σημείωνε. «Ο κόσμος ήταν άλλο πράμα τότε στο πανεπιστήμιο, διάβαζε, ενδιαφερόταν για τα πάντα, συζητούσε. Βγήκαν, επίσης, σπουδαίες δουλειές, όπως το Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας που ιδρύσαμε μαζί με τον Τάσο Χρηστίδη, με τον οποίο δουλέψαμε μαζί και συστηματικά για πολλά χρόνια» συνεχίζει. «Ωστόσο, πάντοτε επέστρεφα στην πρωτεύουσα, κάνοντας μια λοξοδρόμηση στις σπουδές μου, τα πρώτα φοιτητικά μου χρόνια αλλά και αργότερα, κάθε φορά που συνέτρεχε ουσιαστικός λόγος.» Αγάπησε, άλλωστε, πολύ και την Αθήνα, όπου ζούσε με την οικογένειά του, τη σύζυγό του Ανθή και τις κόρες τους. Τον βόλευε, όπως έλεγε, ταίριαζε στη μοναξιά του και στα αυστηρά του ωράρια.
Επανήλθε στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο και παρέμεινε καθηγητής από το 1975 έως το 1996. Ηταν επίσης επισκέπτης καθηγητής σε πανεπιστήμια της Γερμανίας, Αυστρίας και Κύπρου και των ΗΠΑ. Από το 1994 έως το 2001 πρόεδρος και γενικός διευθυντής του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας, που εδρεύει στη Θεσσαλονίκη και συντονιστής του προγράμματος «Αρχαιογνωσία και Αρχαιογλωσσία στη Μέση Εκπαίδευση», που εκπονείται στο πλαίσιο του Κέντρου Εκπαιδευτικής Έρευνας.
Τι κάνει καθένας μας με την προσωπική του Αριστερά;
Αριστερός με δράση, είχε συνταχθεί με το ΚΚΕεσ. Όταν η Ιωάννα Κλεφτόγιαννη, σε συνέντευξη τού 2014 για την «Ελευθεροτυπία», τον είχε ρωτήσει για την ιστορική αυτή παράταξη, είχε απαντήσει: «Υπάρχει κυρίως ένα πρόβλημα -κατά τη γνώμη μου- δύσκολο, για να μην πω δυσεπίλυτο, ενδεχομένως και άλυτο, για αυτό που ονομάσαμε στη ζωή μας Αριστερά και τύχη της Αριστεράς. Η Αριστερά περνά την πιο επίμαχη και προβληματική φάση της τα τελευταία χρόνια κι αντί κάπου να προοδεύει, μάλλον περιπλέκεται και εκφυλίζεται. Η αίσθησή μου είναι ότι δεν βλέπω διέξοδο κι από εκεί που θα περίμενε κανείς περισσότερη φρόνηση και σκέψη. Υπάρχει λοιπόν ένα πρόβλημα που δεν μπορώ να το βγάλω απ’ το μυαλό μου. Ωραία, τα αριστερά κόμματα βρίσκονται σε κρίση, η Αριστερά ως πράξη -και ως θεωρία ενδεχομένως- βρίσκεται σε κρίση. Τι κάνει, όμως, καθένας μας με την προσωπική του Αριστερά; Τι την κάνει; Τη διαγράφει για να βρει την ησυχία του. Εγώ δεν θέλω να το κάνω αυτό. Και είναι ώρες ώρες που μαυρίζει ο νους μου!».
Ξεκίνησε ως πανεπιστημιακός δάσκαλος μεταφράζοντας και διδάσκοντας Ηρόδοτο και συνέχισε με Όμηρο, Ησίοδο, Σοφοκλή και λίγο με τη Σαπφώ. Από τα ομηρικά έπη μετέφρασε πρώτα την «Οδύσσεια» και κατόπιν την «Ιλιάδα» που τη θεωρούσε «κιβωτό δραματικής επικής τραγωδίας».
«Γενικά, πρόκειται για κιβωτό, και ίσως αυτή είναι η υπεραξία της έναντι της “Οδύσσειας”» έλεγε στη συνέντευξη για την Ελευθεροτυπία. «Ουσιαστικά, έχει σπέρματα όλων των επόμενων τεχνών. Και της ερωτικής ποίησης, και ας μην φαίνεται αμέσως, και της λυρικής ποίησης, και του στοχασμού, και φυσικά και του θεάτρου. Δένονται ταυτόχρονα ως προκαταβολές μέσα στο έπος. Εκεί βρίσκεται και η μεγαλοφυΐα του ποιητή της “Ιλιάδας”, που μάλλον είναι άλλος από αυτόν της “Οδύσσειας”, ο οποίος μπορεί να ήταν ένας μαθητής.
Η “Οδύσσεια” είναι ένα έπος γενικότερα αγαπησιάρικο. Αν του αφοσιωθείς, σου ανταποδίδει την αγάπη έτσι σχεδόν σε επίπεδο ερωτικό. Η “Ιλιάδα”, σας το ορκίζομαι, είναι το πιο ακατάδεχτο έπος που μπορεί κανείς να φανταστεί. Το πιο ακατάδεχτο! Ηταν σα να μου μιλούσε από απόσταση, και μάλιστα από απόσταση υπεροχής, και μου έλεγε “δεν σε θέλω, φύγε από πάνω μου, Μαρωνίτη”.».
Ο λαμπρός φιλόλογος, που είχε μελετήσει και αρχαία και νέα ελληνικά, είχε μια ρηξικέλευθη πρόταση για τα αρχαία ποιητικά έργα:
«Να δίνουν ολόκληρο το κείμενο να το διαβάσουν τα παιδιά όπως διαβάζει κανείς ένα μυθιστόρημα. Και αφού το διαβάσουν -σε 10, σε 15 μέρες;- να αρχίζουν μια συζήτηση ανταλλαγής εντυπώσεων επί του συνόλου. Κι από εκεί να προκύπτουν και κάποιου είδους επιλογές, χωρίς ωστόσο να καπακώνουν το σύνολο του κειμένου. Όλα αυτά που δεν γίνονται!».
H κηδεία του Δημήτρη Μαρωνίτη θα γίνει την Πέμπτη 14 Ιουλίου, στις 11.00 π.μ., από το Α’ Νεκροταφείο της Αθήνας.
Τα βιβλία του:
(2016) Επί του περιεχομένου. Ομήρου Οδύσσεια, Άγρα
(2014) Αναζήτηση και νόστος του Οδυσσέα, Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών. Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη
(2014) Έπος και δράμα, Άγρα
(2013) Γιάννης Ρίτσος: Μελετήματα, Εκδόσεις Πατάκη
(2013) Εγχειρίδιο της ορθής γραφής, Δημοσιογραφικός Οργανισμός Λαμπράκη
(2012) Ομήρου Οδύσσεια, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης
(2009) Τάκης Σινόπουλος, Μίλτος Σαχτούρης, Εκδόσεις Πατάκη
(2008) Γιώργος Σεφέρης, Εκδόσεις Πατάκη
(2008) Οδυσσέας Ελύτης, Εκδόσεις Πατάκη
(2007) Διονύσιος Σολωμός: Μελετήματα, Εκδόσεις Πατάκη
(2007) Η πεζογραφία του Γιώργου Χειμωνά, Κέδρος
(2007) Κ. Π. Καβάφης: Μελετήματα, Εκδόσεις Πατάκη
(2007) Μαύρη γαλήνη, Το Ροδακιό
(2005) Επιλεγόμενα στην ομηρική Οδύσσεια, Κέδρος
(2005) Συνομιλία, Κέδρος
(1999) Ημεροδρόμιο, Εντευκτήριο
(1999) Ομηρικά μεγαθέματα, Κέδρος
(1997) Κειμενοφιλικά, Κέδρος
(1995) Όροι του λυρισμού στον Οδυσσέα Ελύτη, Κέδρος
(1995) Ποιητική και πολιτική ηθική, Κέδρος
(1993) Πλην και συν, Διάττων
(1992) Διαλέξεις, Στιγμή
(1991) Αναζήτηση και νόστος του Οδυσσέα, Κέδρος
(1989) Η ποίηση του Γιώργου Σεφέρη, Ερμής
(1989) Μέτρια και μικρά, Κέδρος
(1984) Ανεμόσκαλα, σημαδούρες χωρίς ανεμόσκαλα, Κέδρος
*Ο τίτλος είναι η σπαρακτική φράση αποχαιρετισμού προς τον Δ.Μ. του Γιώργου Κορδομενίδη, από τον τοίχο του στο facebook.
