του Γιάννη Παναγόπουλου //
Κατά έναν τρόπο ο Μίνως Μάτσας, η καλλιτεχνική του πορεία, είναι συνέχεια μιας απαστράπτουσας και μοναχικής μουσικής κληρονομιάς. Ο πατέρας του, Μάκης Μάτσας, χειροτόνησε το ελληνικό τραγούδι του 20ου αιώνα. Θυμάσαι τη Minos – EMI, τη Μίνως Μάτσας και Υιός; O παππούς του Μίνως έγραφε μουσική, εγκατέστησε την πρώτη καλλιτεχνικά άρτια “βιοτεχνία” μουσικής στην Ελλάδα.
Σίγουρα θα ήταν προκλητική μια βουτιά ακόμα στην ιστορία της ελληνικής μουσικής με ξεναγό εκείνον. Όμως η καταγραφή του πολυδαίδαλου καλλιτεχνικού του παρόντος έχει το δικό του αυτοτελές ενδιαφέρον. Σπουδαγμένος στο Ωδείο Αθηνών και την περίφημη Σχολή Τζούλιαρντ, όταν αυτός ο άνθρωπος με το καθαρό και ήρεμο βλέμμα λέει “Δεν έχω κανένα πρόβλημα να μιλήσουμε για το παρελθόν, είμαι σε “ειρήνη” μαζί του”, σκέφτομαι πως παρελθόν θα μπορούσε να είναι όσα έκανε πέντε λεπτά πριν χτυπήσω το κουδούνι στο στούντιό του. Ας πάρουμε τα πράγματα με πορεία από την αρχή προς το τέλος. Ο συνθέτης και μουσικός που δεν μπορεί να φανταστεί τη γη να γυρίζει χωρίς μουσική και καφέ – κάτι σαν νερό για εκείνον – στέκεται πίσω από την κονσόλα του στούντιό του. Λίγο πριν δούλευε τη μουσική για το σάουντρακ της ταινίας “Πράσινη Θάλασσα” της Αγγελικής Αντωνίου. Έχει γράψει τη μουσική για τον «Οιδίποδα Τύραννο», την αριστουργηματική τραγωδία του Σοφοκλή, σε σκηνοθεσία του φίλου του Κωνσταντίνου Μαρκουλάκη που έχει βγει σε περιοδεία στην Ελλάδα.
-Έρχεσαι από οικογένεια βουτηγμένη στη μουσική. Ο παππούς σου ήταν άνθρωπός της. Ο πατέρας σου το ίδιο. Εσύ συνθέτεις μουσική σήμερα. Η δισκογραφία σου ξεκινά από το 1994. Έχεις συνεργαστεί με την αφρόκρεμα του ελληνικού τραγουδιού. Πώς ορίζουμε το καλό τραγούδι, εκείνο που νοηματοδοτεί πράγματα στις μέρες μας;
Έχει παρέλθει η εποχή της αυθεντίας. Και αυτό το βλέπω ως μέρος των αλλαγών μιας καινούργιας εποχής. Όλοι έχουν πρόσβαση παντού. Νομίζω πως αυτό είναι καλό. Εντάξει, κάθε πράγμα έχει δύο όψεις εγώ, όμως, πάντα αναφέρομαι σε ανθρώπους με νου. Το πώς ορίζουμε τον καλό συνθέτη σήμερα; Πίστεψέ με, δεν γνωρίζω. Πιστεύω από από το 2010 η εποχή άλλαξε. Και ελπίζω να το έχουμε καταλάβει όλοι. Νομίζω το αρνητικό της μεγαλύτερης προσβασιμότητας στα πάντα έχει μειώσει και την κριτική σκέψη μας. Παλιά είχες έναν πυλώνα. Είχες μια αναφορά. Αυτό δεν υπάρχει πια. Αν σου έλεγα πως σήμερα υπάρχουν συνθέτες σύγχρονης μουσικής, που αν ζούσαμε στο 1800 θα ήταν εφάμιλλοι του Μπετόβεν, το πιο πιθανό θα ήταν να μην τους γνώριζες. Θέλω να πω πως και σήμερα υπάρχουν συνθέτες μεγαθήρια τους οποίους όμως δεν γνωρίζουμε. Είναι χιλιάδες. Χάνονται στην πληροφορία, στην ακατάσχετη πληροφορία. Ακόμα και την εποχή των τριών “Μπι” Μπετόβεν, του Μπαχ και του Μπερλιόζ, υπήρχαν επίσης και άλλοι συνθέτες που δεν μάθαμε ποτέ.
•Η σκηνή, η παρουσία πάνω της είναι κάτι που το μαθαίνεις μικρός, σαν το ποδήλατο ή το κολύμπι. Με εμένα δεν συνέβη αυτό.
-Ήταν έτσι;
Ναι ήταν. Δεν το φανταζόμαστε βέβαια. Μιλάμε για τρία μεγαθήρια που ισοπέδωσαν τα πάντα.
-Τι κάνεις αυτό το διάστημα;
Τον Οιδίποδα Τύραννο σε σκηνοθεσία Κωνσταντίνου Μαρκουλάκη με τον Δημήτρη Λιγνάδη ως Οιδίποδα. Την Αμαλία Μουτούση ως μάνα, ερωμένη, τον Νίκο Χατζόπουλο (Κρέων), τον Κωνσταντίνο Αβαρικιώτη (Τειρεσίας), τον Γιώργος Ζιόβα (Άγγελος), ο Γιώργος Ψυχογιός (Θεράπων), ο Νικόλας Χανακούλας (Εξάγγελος) κι ένας χορός 10 επιπλέον ηθοποιών και μουσικών. Είναι η πέμπτη φορά που δουλειά μου ανεβαίνει στην Επίδαυρο. Eίναι η τρίτη σερί χρονιά που καταπιάνομαι με τον Οιδίποδα. Κάτι πρέπει να μάθω μάλλον από αυτό.
-Ως τώρα τι έμαθες;
Ο Σοφοκλής πολύ νέος έγραψε το απόλυτο κατά κοινή ομολογία, το λέω λαϊκά, αστυνομικό – ψυχολογικό αφήγημα. Ένα έργο γραμμένο με τρόπο αδιανόητο. Σκύψαμε για τα καλά απάνω του. Είναι κείμενο αριστοτεχνικά φτιαγμένο που, παρ’ όλα αυτά, πήρε το δεύτερο βραβείο στον διαγωνισμό τραγωδίας της εποχής του. Όπως μου είπε και ο φιλόλογος που έχουμε μαζί μας δεν γνωρίζουμε ποια ήταν τα άλλα δύο, δεν έχουν σωθεί. Αλλά αυτό το απόλυτο αριστούργημα πήρε το δεύτερο βραβείο στην εποχή του.
-Για εσένα το καλλιτεχνικά προκλητικό σε αυτή την παράσταση ποιο είναι;
Να πω μουσικά την ιστορία πέρα από τα προφανή. Η πρόκληση είναι να το συνθέσω μουσικά σαν όλον. Να αφηγηθώ την ιστορία καλά. Δεν είναι εύκολο. Γι’ αυτό είμαι συνέχεια μαζί με τους συντελεστές. Για να δω πώς γεννιούνται οι ιδέες, πώς εξελίσσονται, πώς αλλάζουν. Από τη στιγμή που ξεκινήσαμε να δουλεύουμε στο σήμερα το πράγμα αλλάζει διαρκώς.
-Δηλαδή;
Είναι πολύ ενδιαφέρουσα η διαδρομή μιας θεατρικής παράστασης. Πώς ξεκινά και πού τελικά καταλήγει. Στην προκειμένη περίπτωση θεωρώ πως έχει σημασία να παρακολουθώ μαζί με όλους τους συντελεστές την εξέλιξη αυτής της διαδικασίας. Μπορείς να καταλάβεις αν ο συνθέτης έχει πάει σε πέντε πρόβες ή αν σε 65, όταν μια παράσταση ανεβαίνει. Μπορείς να καταλάβεις αν ο συνθέτης αφιερώθηκε πάνω της. Όπως και στις ταινίες η πρόκληση είναι κάθε φορά να είμαι αληθινός με τον εαυτό μου αλλά και να ενταχθώ, να πω την ιστορία που λένε οι άλλοι, βασισμένοι στο κείμενο.
-Μου αρέσει αυτό. Φαντάζομαι πως προϋποθέτει την αποκόλληση από περιττούς καλλιτεχνικούς εγωισμούς.
Δεν γίνεται αλλιώς. Το ότι είσαι ένας κρίκος στην αλυσίδα που θα “πει” αυτό που πρέπει να “πει” σε σχέση με την ιστορία, θέλει ιδιαίτερη ικανότητα. Μπορεί να γράψεις μια εξαιρετική μουσική, καταπληκτική μουσική, αλλά το να γίνεις μέρος του συνόλου είναι δύσκολο.
-Υπάρχουν φορές που φαντάζομαι τους καλλιτέχνες ως ανθρώπους με υπερτροφικά εγώ.
Ισχύει. Οι παραστατικές τέχνες το έχουν αυτό. Το να είσαι ηθοποιός ή να είσαι τραγουδιστής ή χορευτής και να βγαίνεις στο σανίδι νομίζω πως κάνει το όλο πράγμα να χτυπά κόκκινα αλλιώς δεν μπορείς να το κάνεις. Δεν έχω τις επιπτώσεις της άμεσης έκθεσης. Η έκθεση η δική μου στις μουσικές που φτιάχνω είναι έμμεση. Δεν παρουσιάζομαι στη σκηνή με το σώμα και τον λόγο μου.
-Έχεις δοκιμάσει ποτέ να εκτεθείς με όρους άμεσης έκθεσης;
Έχω κάνει πολύ λίγα λάιβ. Το μεγαλύτερο ήταν πριν από 3 χρόνια στον κήπο του Mεγάρου, ήταν πολύ καλά. Μου άρεσε αλλά είχε πολύ άγχος. Η σκηνή, η παρουσία πάνω της είναι κάτι που το μαθαίνεις μικρός, σαν το ποδήλατο ή το κολύμπι. Με εμένα δεν συνέβη αυτό.
-Είχες άγχος πριν ή κατά τη διάρκεια της παρουσίας σου στη σκηνή;
Και πριν και κατά τη διάρκεια. Μία φορά, πριν τέσσερα χρόνια νομίζω, ένας φίλος χορογράφος, ο Γιάννης Αντωνίου, με έψησε να κάνουμε κάτι. Για έξι μήνες προβάραμε ένα κομμάτι που με ήθελε στη σκηνή για μία ώρα και δέκα λεπτά. Παρήγαγα περίεργους ήχους με την ηλεκτρική μου κιθάρα και το πιάνο. Κάποια στιγμή το παρουσιάσαμε στην Αθήνα, στο Βερολίνο εδώ και εκεί. Ένιωσα μεγάλη ασφάλεια με εκείνον δίπλα μου. Τώρα, αν με ρωτήσεις πώς το έκανα τότε αυτό, θα σου έλεγα δεν έχω ιδέα.
•Η μόνη επανάσταση που έκανα – και κατάλαβα εκ των υστέρων – είναι η επιλογή να είμαι συνθέτης όχι μπίζνεσμαν.
-Πώς προσεγγίζεις την τραγωδία;
Ως θεατρικό είδος από μόνη της. Έχει κώδικες που πρέπει να ξεκλειδώσεις για να μπεις μέσα της. Μπορείς να πεις «παίρνω τον Οιδίποδα και τον κάνω με το συγκρότημά μου». Όλα γίνονται. Αλλά, κατά τη γνώμη μου, για να “σπάσεις” κάτι για να “διαλύσεις” κάτι πρέπει πρώτα να το γνωρίζεις σε βάθος. Μόνο έτσι έχει νόημα. Η τραγωδία έχει δικά της κλειδιά και εκεί υπάρχει το ενδιαφέρον. Να τα βρεις για να μπεις μέσα της.
-Μυσταγωγική διαδικασία δεν είναι αυτό;
Όχι. Επιμένω, είναι ένα είδος από μόνη της. Οι σκηνοθετικές οδηγίες είναι μέρος του κειμένου. Μέσα από την ίδια την περιγραφή του έργου τις αντιλαμβάνεσαι. Η μουσική είναι μέρος της σκηνοθεσίας.
-Προφανώς δεν μιλάμε για αναπαράσταση του κειμένου.
Δεν θα είχε κανένα νόημα αν μιλούσαμε γι’ αυτό. Υπάρχουν πολλοί τρόποι να προσεγγίσεις κάτι. Και στον Κωνσταντίνο (σ.σ. Μαρκουλάκη) υπάρχει μια καθαρότητα προθέσεων στον τρόπο που αντιμετωπίζει το έργο. Δεν υπάρχουν εντυπωσιασμοί ή τρικ. Στόχος του – και συμβαδίζω μαζί του – είναι η παράσταση να φτάσει στον θεατή και αφού την δει να πει “Ωραία, εντάξει θα μπορούσα να το κάνω και εγώ αυτό”. Το να κάνεις κάτι σύνθετο να φαίνεται απλό έχει τη δική του προκλητική γοητεία. Τα υλικά μας είναι πολύ απλά. Και αυτό ήταν μια συμφωνία που κάναμε οι συντελεστές από την πρώτη μέρα.
-Με τον Κωνσταντίνο Μαρκουλάκη σας συνδέει φιλία, έχετε ξανασυνεργαστεί. Τι βλέπεις σε εκείνον;
Έχουμε έναν κοινό τρόπο θέασης των πραγμάτων. Επικοινωνούμε με τα μάτια. Ο Κωνσταντίνος έχει μια καθαρότητα προθέσεων. Απολαμβάνει την ύπαρξη της σαφήνειας, της καθαρότητας σε αυτά που κάνει. Είναι όμορφο πράγμα αυτό.
-Μετά τον Οιδίποδα τι θα κάνεις;
Δουλεύω την ταινία της Αγγελικής Αντωνίου “Πράσινη Θάλασσα” που θα βγει το φθινόπωρο. Πριν τον Οιδίποδα τελείωσα μια άλλη ταινία που θα βγει τον Δεκέμβριο. Την λένε “Φαντασία”, είναι η ιστορία μιας λαϊκής τραγουδίστριας από την επαρχία. Φιλμ μυθοπλασίας σε σκηνοθεσία του Αλέξη Καρδαρά. Εκεί έγραψα βασικά τραγούδια, ηχογραφήσαμε και κάποιες επανεκτελέσεις.
-Μεγάλωσες σε μουσική οικογένεια. Έχεις μιλήσει γι’ αυτό ξανά…
Δεν έχω πρόβλημα να το ξαναπώ. Είμαι σε ειρήνη με το παρελθόν μου.
-Δεν έκανες ποτέ την επανάστασή σου ενάντια σε αυτό που σου προσφερόταν ως σταθερό, ως παρακαταθηκη;
Η μόνη επανάσταση που έκανα – και κατάλαβα εκ των υστέρων – είναι η επιλογή να είμαι συνθέτης όχι μπίζνεσμαν.
-Γιατί αυτό;
Αγαπώ πολύ τη μουσική. Αισθανόμουν πως ως μπίζνεσμαν θα επέλεγα, αυστηρά, η δισκογραφική εταιρεία να κυκλοφορεί δουλειές που μου αρέσουν. Θα έκλεινα το μαγαζί γρήγορα. Ένα μαγαζί για να πουλήσει όμως πρέπει να έχει τα πάντα. Δεν έχει κάτι το κακό αυτό αλλά νομίζω πως δεν ταιριάζει με την ιδιοσυγκρασία μου.
-Η άποψη του πατέρα σου για την επιλογή σου ποια ήταν; Την συζητήσατε;
Ναι. Στην αρχή δεν το κατάλαβε. Μου είπε «κάνε τη μουσική σου αλλά κράτα και το άλλο». Εγώ το είδα αλλιώς. Καθαρά πρακτικά. Αν μπεις μέσα και θέλεις να ανακαλύψεις πραγματικά τον κόσμο της μουσικής δεν σου φτάνουν δέκα ζωές και εγώ αυτό ήθελα να κάνω.
-Πες μου κάτι παραπάνω για το μαγαζί που θα έκλεινες αν ακολουθούσες τα βήματα του πατέρα σου;
Δούλεψα μαζί του για 3-4 χρόνια. Ήμουν ένας νορμάλ εργαζόμενος με ωράριο που μετά τη δουλειά πήγαινε στα στούντιο με τους καλλιτέχνες και μετά στα μαγαζιά που τραγουδούσαν. Κάποια στιγμή παραιτήθηκα. Σκέφτηκα πως θα ήταν καλύτερα να ασχοληθώ με τον εαυτό μου. Αυτή ήταν μια ανατροπή που έκανα πιστεύοντας πως είναι απόλυτα φυσιολογική. Οι άνθρωποι που μεσουράνησαν – και ίσως ακόμα μεσουρανούν στο τραγούδι – υπήρξαν κοντινό μου περιβάλλον, σχεδόν συγγενείς μου. Πάντα όταν άκουγα κάτι όμορφο το ζήλευα. Είμαι από τους ανθρώπους που θα ψάξουν την ομορφιά ακόμα και σε εκείνα που δεν τους αρέσουν. Αλλά η μουσική, η σύνθεσή της, είναι κάτι που με τραβά από πάντα.
-Σου αρέσει να δίνεις συνεντεύξεις;
Να σου πω την αλήθεια, όχι. Αν έχω έναν άνθρωπο που συζητάμε το πράγμα αλλάζει. Βαριέμαι γρήγορα την τυπικούρα, τη συζήτηση όμως ποτέ.
-Με κέρασες έναν πολύ ειδικό καφέ. Είσαι λάτρης του. Πόσους καφέδες πίνεις την ημέρα;
Δεν θέλω να πω μην τρομάξεις. Εξαρτάται και από το πόσο αργά θα μείνω στο στούντιο. Σε μια νορμάλ μέρα πέντε καφέδες είναι σίγουροι.
Μπορείς να περάσεις μέρα δίχως εκείνον;
Δύσκολο.
Χωρίς τσιγάρο;
Ναι καλέ, αυτό είναι παιχνίδι. Χωρίς καφέ όμως δεν γίνεται. Θα έγλειφα και πεζοδρόμιο από την έλλειψη καφέ.
•Οιδίπους Τύραννος του Σοφοκλή – Οι επόμενοι σταθμοί της παράστασης
Σάββατο 17 Αυγούστου: Αρχαία Ολυμπία, Θέατρο Φλόκα
Κυριακή 18 Αυγούστου: Καλαμάτα, Θέατρο Κάστρου
Δευτέρα 19 Αυγούστου: Καλαμάτα, Θέατρο Κάστρου
Τρίτη 20 Αυγούστου: Σπάρτη, Σαϊνοπούλειο
Τετάρτη 21 Αυγούστου: Νικόπολη, Αρχαίο Θέατρο Νικόπολης
Πέμπτη 22 Αυγούστου: Άργος, Αρχαίο Θέατρο
Δευτέρα 26 Αυγούστου: Ηλιούπολη, Δημοτικό Θέατρο του Άλσους (Δ. Κιντής)
Πέμπτη 29 Αυγούστου: Νίκαια, Κατράκειο Θέατρο
Σάββατο 3 Σεπτεμβρίου: Βύρωνας, Θέατρο Βράχων Μελίνα Μερκούρη
Πέμπτη 5 Σεπτεμβρίου: Θέατρο Πέτρας
Δευτέρα 9 Σεπτεμβρίου: Κηποθέατρο Παπάγου
Τρίτη 10 Σεπτεμβρίου : Πειραιάς, Βεάκειο Θέατρο
Σκηνοθεσία Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης
Πρωταγωνιστούν:
Δημήτρης Λιγνάδης: Οιδίποδας, Αμαλία Μουτούση: Ιοκάστη, Νίκος Χατζόπουλος: Κρέων Κωνσταντίνος, Αβαρικιώτης: Τειρεσίας, Γιώργος Ζιόβας: Άγγελος, Γιώργος Ψυχογιός: Θεράπων, Νικόλας Χανακούλας: Εξάγγελος
Χορός: Μιχάλης Αφολαγιάν, Δημήτρης Γεωργαλάς, Δημήτρης Καραβιώτης, Κώστας Κοράκης, Αλκιβιάδης Μαγγόνας, Δημήτρης Μαύρος, Βασίλης Παπαδημητρίου, Γιάννης Πολιτάκης, Γιωργής Τσουρής, Βαγγέλης Ψωμάς.
Ταυτότητα παράστασης:
Μετάφραση: Γιάννης Λιγνάδης
Σκηνοθεσία: Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης
Σκηνικά-Κοστούμια: Πάρις Μέξης
Μουσική: Μίνως Μάτσας
Κίνηση: Κική Μπάκα
Φωτισμοί: Αλέκος Γιάνναρος
Βοηθοί σκηνοθέτη: Δήμητρα Δερμιτζάκη, Έλενα Σκουλά
Φιλολογικός Σύμβουλος: Νίκος Μανουσάκης
Βοηθός Μουσικού: Δήμητρα Αγραφιώτη
Φωνητική Διδασκαλία: Κατερίνα Κοζαδίνου
Φωτογραφίες παράστασης: Πάτροκλος Σκαφίδας
Παραγωγή: Αθηναϊκά Θέατρα
πηγή: fileleftheros.gr
