Δεκάδες επιστήμονες διεθνούς κύρους από όλο τον κόσμο και μαζί τους πολλοί φοιτητές, ηλικίας 20 – 27 ετών, ήταν οι ομιλητές στο συνέδριο για την αρχαία Ελεύθερνα με το οποίο το Πανεπιστήμιο Κρήτης εόρτασε τα 40 χρόνια του στο Ρέθυμνο. Αλλά η βασιλομήτωρ της Ισπανίας, Σοφία, και η αδερφή της Ειρήνη, αιχμαλώτισαν όλα τα φλας, όταν σηκώθηκαν να χορέψουν κρητικούς χορούς, ακολουθώντας σωστά τα βήματα.
“Η βασίλισσα Σοφία παρακολουθεί το έργο στην αρχαία Ελεύθερνα εδώ και πολλά χρόνια”
λέει ο Νικόλαος Σταμπολίδης, καθηγητής αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης και διευθυντής του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, που οργάνωσε το διεθνές συνέδριο. “Τη γνώρισα από την αξέχαστη Ντόλυ Γουλανδρή, με την οποία ήταν φίλες. Της έστειλα επίσημη πρόσκληση για το συνέδριο και ανταποκρίθηκε”. Σχολιάζει ότι είναι “όπως μια Ελληνίδα που έχει φύγει από τα 20 και τώρα ξαναγυρίζει.” Βεβαίως, έχει έρθει πολλές φορές, αλλά φαίνεται πως της λείπει η επαφή με τον κόσμο. Όσο για τους παραδοσιακούς χορούς, ο συνομιλητής μας δεν το θεωρεί παράδοξο αφού και η Σοφία και η Ειρήνη έχουν κάνει ανάλογα μαθήματα όταν ήταν μικρές. Ούτε την παρουσία τους σε αρχαιολογικό συνέδριο θεωρεί περίεργη, καθώς έχουν συγγράψει με τη βοήθεια της κόρης του αρχαιολόγου Αρβανιτόπουλου, μια μελέτη για την κεραμεική του Τατοΐου.
“Το συνέδριο το διοργάνωσα για την τέταρτη γενιά φοιτητών μου” τονίζει ο καθηγητής. “Βρίσκομαι σε αυτό το Πανεπιστήμιο εδώ και 34 χρόνια και ήταν η ώρα να τους ρίξω στα βαθιά, για να τους μάθω κολύμπι. Δεν πρόκειται να γίνω δυο φορές καθηγητής. Επομένως, σημασία έχει να βοηθήσω τους νέους ανθρώπους. Αυτό σημαίνει Δάσκαλος”.
Η “γερακοκαθίστρα” (όπου κάθονταν τα γεράκια) Ελεύθερνα ατένιζε από τα κρητικά όρη το Αιγαίο και το Κρητικό πέλαγος και έπλαθε δυναμικά το παρόν και το μέλλον της. Σε αυτή την πόλη που ιδρύθηκε από Δωριείς τον 9ο αι. π.Χ. και ήταν ζώσα μέχρι τα ύστερα ρωμαϊκά χρόνια, έρχονταν εμπορεύματα από την Αττική, τις Κυκλάδες και τα Δωδεκάνησα αλλά και από τα Μικρασιατικά παράλια, την Κύπρο, την Αίγυπτο, τη Φοινίκη.
Σημαντικά παραδείγματα που ανέφερε ήταν αυτά κάποιων αρχαίων χάλκινων φιαλών από ανδρικούς τάφους. Ανασκάφηκαν στο νεκροταφείο της Ορθής Πέτρας, που έχει δώσει πολλά και σημαντικά ευρήματα. Στη μία φιάλη υπάρχει η παράσταση καθιστής θεότητας που έχει μπροστά της φαγητά και αγαθά. Εικονίζονται επίσης δέκα χορεύτριες με ενδύματα σαν φουφούλες, δεμένα στα σφυρά τους. Η στάση και οι ενδυμασίες τους θυμίζουν τελετουργικό τυπικό, όπως της Περσεφόνης στην Ελευσίνα. Ο καθηγητής έβαλε πάνω από το σχέδιο των παραστάσεων της φιάλης δέκα κορίτσια που χορεύουν ανωγειανούς χορούς και οι φιγούρες, αρχαίες και σύγχρονες, συνέπιπταν παντελώς. Που σημαίνει πως στα Ανώγεια, σήμερα, χορεύουν τους ίδιους χορούς, με παρόμοιες ενδυμασίες.
Άλλη φιάλη φέρει λεοντόγρυπες και σκεπάζει επίσης ανδρικά οστά. Στον τάφο ενός νεαρού πολεμιστή, 16 με 17 ετών, υπάρχουν χρυσές Σφίγγες, ως αποτροπαϊκά σύμβολα, και ως σύμβολα φυλάκων των πυλών του Θανάτου. Άλλο τρίπτυχο έχει στη μέση θεά που καρά νεαρά ελαφάκια, όχι προς τα πάνω, αλλά προς τα κάτω. Ο Νίκος Σταμπολίδης υπενθυμίζει τον στίχο του Γιάννη Ρίτσου από τον Επιτάφιο:
“το πόδι ελαφροπάτητο σαν τρυφερούλι ελάφι/ πάταγε στο κατώφλι μας κι έλαμπε σαν χρυσάφι”.
Πιο κει, σε άλλο κτέρισμα που μοιάζει φοινικικός βαίτυλος (ιερός μετεωρόλιθος) διακρίνεται μια λόγχη. “Προφανώς δείγμα της πολεμικής αρετής, που έφερε τον νέο στον θάνατο, στα πρόθυρα της εφηβικής προς την ανδρική ηλικία. Σε άλλο βαίτυλο διακρίνεται μια γυναίκα. Είναι η θεά του Έρωτα γυμνή, της οποίας δεν πρόλαβε να χαρεί τα δώρα. Τι ήταν λοιπόν ο νεκρός, παρά ένας αριστοκράτης, που δεν πρόλαβε να γίνει άνδρας;”
Άλλη σημαντική ομάδα ευρημάτων είναι τα κοσμήματα. Όπως λέει ο κ. Σταμπολίδης, η ποιότητα και η ποσότητα των κοσμημάτων που βρέθηκαν στην ανασκαφή έκτασης ενός στρέμματος, αναλογικά ξεπερνούν κατά πολύ τα ευρήματα οποιασδήποτε άλλης ανασκαφής στην Κρήτη.
Το Μουσείο της Ελεύθερνας έχει καταφέρει να έχει 700- 800 επισκέπτες καθημερινά, κατά τους χειμερινούς μήνες. Τον Απρίλιο, οι επισκέπτες του Σαββάτου και της Κυριακής έφταναν τους 1500- 1600 τη μέρα. Αυτά, σε συνεργασία με ταξιδιωτικά γραφεία και τους ξεναγούς της μεγαλονήσου. Όμως, είμαστε στον Ιούνιο και το υπουργείο Πολιτισμού δεν έχει ακόμα εξασφαλίσει το απαραίτητο πρόσθετο φυλακτικό προσωπικό. Ο Νίκος Σταμπολίδης δεν το βάζει κάτω. “Η Ελεύθερνα δεν είναι αρχαιολογικός χώρος, δεν είναι μουσείο. Είναι παράδειγμα και προορισμός” επιμένει. Ποιος τολμά να τον αμφισβητήσει;
Ευτυχώς, αν και η στήριξη του ΥΠΠΟΑ φαίνεται “χλωμή” υπάρχει στήριξη ανθρώπων που πιστεύουν στον ίδιο και στο έργο του, όπως ο Νίκος και η Μάρη Δασκαλαντωνάκη.
Οι εισηγητές του συνεδρίου “Η Ελεύθερνα, η Κρήτη και ο έξω κόσμος” ανέδειξαν τον κομβικό ρόλο της αρχαίας Ελεύθερνας με βασικό άξονα τις επαφές της Ελεύθερνας και της Κρήτης με τον κόσμο της Μεσογείου, την Ανατολή και τη Δύση, τον Βορρά και τον Νότο, από την Προϊστορική Εποχή έως και την Πρωτοβυζαντινή περίοδο.
Ο πρύτανης του Πανεπιστημίου Κρήτης κ. Οδυσσέας Ζώρας σημείωσε, μεταξύ άλλων: «Το Π.Κ. από την ίδρυση του μέχρι και σήμερα έχει συνδράμει το αρχαιολογικό έργο και με τη σειρά τους οι αρχαιολόγοι μας και το έργο τους μας ανταποδίδουν στο πολλαπλάσιο αυτή τη συνδρομή. Όχι μόνο με το επιστημονικό τους έργο, αλλά και με το κοινωνικό και αναπτυξιακό, όπως κάνει ο καθηγητής Νίκος Σταμπολίδης στην Ελεύθερνα.
Πέραν από την αρχαιολογική σκαπάνη και τη δημιουργία του αρχαιολογικού πάρκου και του μουσείου, η διοργάνωση αυτού του διεθνούς συνεδρίου είναι ένας ακόμα σταθμός σε αυτά που γίνονται και σε αυτά που θα ακολουθήσουν».
Ως κιβωτό γνώσης και μια πολύ σημαντική κοιτίδα πολιτισμού για τη χώρα μας, χαρακτήρισε την Ελεύθερνα Ρεθύμνου ο περιφερειάρχης Κρήτης Σταύρος Αρναουτάκης.
