της Αγγελικής Κώττη //
Από πότε κατοικούν στην Ελλάδα άνθρωποι με το DNA που έχουμε κι εμείς; Τουλάχιστον κατά το τέλος της νεολιθικής περιόδου, λέει ερευνητική ομάδα επικεφαλής της οποίας είναι ο καθηγητής γενετικής Δρ. Γεώργιος Σταματογιαννόπουλος. Μετά από αιώνες ήρθαν, όμως, κι άλλοι από την Ανατολή μετά την εποχή των πρώτων αγροτοκτηνοτροφικών πληθυσμών.
Tο DNA των Μινωιτών και των Μυκηναίων μοιάζει με αυτό των σύγχρονων Ελλήνων, αλλά δεν είναι πανομοιότυπο, σύμφωνα με την τελευταία έρευνα της ομάδας, που έχει δημοσιευθεί στο περιοδικό Nature. Τα μέλη της ομάδας διαπίστωσαν πως οι Μινωίτες και οι Μυκηναίοι, αλλά και οι κάτοικοι της Πισιδίας (περιοχή της Μικράς Ασίας) προέρχονται κυρίως από τους πρώτους αγροτοκτηνοτροφικούς πληθυσμούς της Ελλάδας και δυτικής Ανατολίας. Ωστόσο, και οι τρεις πληθυσμοί είχαν επιπλέον πρόσμιξη από ανατολικότερους πληθυσμούς παρόμοιους με τους αρχαίους κατοίκους του Καυκάσου, της Αρμενίας, και του Ιράν, καταδεικνύοντας, σύμφωνα με τον δρα Ιωσήφ Λαζαρίδη ότι υπήρξε «κάποια επιπλέον πληθυσμιακή μετακίνηση από την Ανατολή μετά από την εποχή των πρώτων αγροτοκτηνοτροφικών πληθυσμών». Μινωικός και Μυκηναϊκός πολιτισμός
«Η ανακάλυψη του Μινωικού και Μυκηναϊκού πολιτισμού στα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ου αιώνα φώτισε πτυχές της Ελληνικής προϊστορίας που μέχρι τότε διακρίνονταν μόνο αμυδρά μέσω της ποίησης των Ομηρικών επών, της Ιλιάδας και της Οδύσσειας. Οι δύο πολιτισμοί ήταν οι πρώτοι προηγμένοι, σύνθετοι, πολιτισμοί της Ευρώπης» σημειώνεται σε αναφορά σχετική με το άρθρο. «Ο Μινωικός πολιτισμός άνθισε στην Κρήτη από το 3.000 π.Χ. και κατέπληξε τον κόσμο με τα μεγαλειώδη ανάκτορά του και τις αισθητικά περίτεχνες νωπογραφίες που ανακαλύφθηκαν στην Κνωσσό και άλλες περιοχές της Κρήτης. Οι Μινωίτες ήταν οι πρώτοι Ευρωπαίοι που χρησιμοποίησαν την γραφή. Ο Μυκηναϊκός πολιτισμός άνθισε στην ηπειρωτική Ελλάδα περί το 1.600 π.Χ. και δημιούργησε εξίσου υπέροχα πολιτισμικά επιτεύγματα. Η προέλευση των ανθρώπων που δημιούργησαν αυτούς τους πολιτισμούς ήταν ένα μυστήριο και το έναυσμα πολλαπλών θεωριών τα τελευταία 100 χρόνια. Μια καινούργια ανάλυση του γονιδιακού DNA των Μινωιτών και Μυκηναίων δίνει για πρώτη φορά άμεσες απαντήσεις.»
Η μελέτη είναι αποτέλεσμα συνεργασίας μιας διεθνούς ομάδας ερευνητών από το Πανεπιστήμιο της Ουάσιγκτον, την Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ στις ΗΠΑ και το Ινστιτούτο Μαξ Πλάνκ για την Μελέτη της Ανθρώπινης Ιστορίας στη Γερμανία, μαζί με αρχαιολόγους και άλλους συνεργάτες στην Ελλάδα, συμπεριλαμβανομένου του Εθνικού Κέντρου Έρευνας Φυσικών Επιστημών “Δημόκριτος”. Η νέα μελέτη προωθεί τη γνώση μας για αυτή την κρίσιμη περίοδο, παρουσιάζοντας για πρώτη φορά γονιδιωματικά δεδομένα από 19 αρχαία σκελετικά κατάλοιπα ανθρώπων από την ηπειρωτική Ελλάδα, την Κρήτη, και την νοτιοδυτική Μικρά Ασία.
Αν και Μινωίτες, Μυκηναίοι και σύγχρονοι Έλληνες ήταν παρόμοιοι, οι Μυκηναίοι, σε αντίθεση με τους Μινωίτες, είχαν επιπροσθέτως εν μέρει προέλευση από τους αρχαίους κατοίκους της Ανατολικής Ευρώπης και Βόρειας Ευρασίας. Αυτός ο λεγόμενος “Αρχαίος Βόρειο-Ευρωασιατικός” πληθυσμός αποτελεί ένα από τα συστατικά και των σημερινών Ελλήνων, και η μελέτη δείχνει πως είχε επηρεάσει σε μικρό βαθμό και τους ανθρώπους της Μυκηναϊκής περιόδου.
Καταρρίπτοντας θεωρίες
Η έμπνευση για τη νέα μελέτη προήλθε από την αγάπη για την Ιστορία του καθηγητή Σταματογιανόπουλου: “Υπάρχουν τόσες θεωρίας για την πληθυσμιακή ιστορία της Ελλάδας, την Έλευση των Ελλήνων, την θεωρία της “Μαύρης Αθηνάς” για την Αφροασιατική προέλευση του κλασικού πολιτισμού, ή την περιβόητη θεωρία του Φαλλμεράυερ τον 19ο αιώνα για την εξαφάνιση των Ελληνικών πληθυσμών κατά τον Μεσαίωνα” σημειώνει. Η καινούρια μελέτη δεν επιλύει όλα τα μυστήρια του παρελθόντος αλλά παρέχει σημαντικές απαντήσεις. Απορρίπτει για πρώτη φορά τη θεωρία πως οι Μυκηναίοι ήταν ένας πληθυσμός με προέλευση πέραν από τον Αιγιακό χώρο, καθώς και τη θεωρία πως οι Μυκηναίοι και οι μετέπειτα αρχαίοι Έλληνες εξαλείφθηκαν κατά τον Μεσαίωνα.
Η καινούρια μελέτη καταδεικνύει πως υπήρξε συνέχεια στην Ελλάδα από την εποχή των πρώτων γεωργών/κτηνοτρόφων έως και σήμερα, αλλά όχι σε πλήρη απομόνωση, αφού πρόσμιξη τόσο με βόρειους όσο και με ανατολικούς πληθυσμούς έλαβε χώραν τόσο πριν όσο και μετά από την εποχή των Μινωιτών και Μυκηναίων. Επίσης αποδεικνύει έμπρακτα τη δύναμη της τεχνολογίας του αρχαίου DNA στην επίλυση ιστορικών μυστηρίων, με την ανακάλυψη πως η “Αρχαία Βόρειο-Ευρωασιατική” πρόσμιξη στην Κεντρική Ευρώπη από τις στέπες της Ανατολικής Ευρώπης πριν από 5.000 χρόνια, έφτασε και στη νότιο Ευρώπη τουλάχιστον πριν από 3.500 περίπου χρόνια. Αυτή η αρχαία Βόρειο-Ευρωασιατική πρόσμιξη πιθανόν να αποτελεί τον κρίκο ανάμεσα στους Έλληνες και άλλους γλωσσολογικά συγγενείς λαούς της Ευρώπης και της Ασίας.
Η έρευνα ήταν μία μακροχρόνια προσπάθεια που από την αρχή της συλλογής του οστεολογικού υλικού μέχρι το τέλος των στατιστικών αναλύσεων πήρε 15 χρόνια για να ολοκληρωθεί. Σημαντικότατη ήταν η συμβολή στην έρευνα των Ελλήνων αρχαιολόγων Δρ. Αντώνη Βασιλάκη, Δρ. Ελένης Κονσολάκη-Γιαννοπούλου και του καθηγητή Γεωργίου Κορρέ, της ανθρωπολόγου Δρ. Τίνας MacGeorge, του αείμνηστου καθηγητή Μανώλη Μιχαλοδημητράκη και του ερευνητή του ΕΚΕΦΕ Δημόκριτος Δρα Γιάννη Μανιάτη.
Υπενθυμίζεται πως πριν από τέσσερα χρόνια, ο ακούραστος κ. Σταματογιαννόπουλος είχε καταρτίσει το γενετικό προφίλ των αρχαίων μινωιτών. Η μεγάλη επιτυχία εκείνης της έρευνας αντί να τον κάνει να επαναπαυθεί στις δάφνες του τον ώθησε, αντίθετα, να επιχειρήσει και αυτή την πολύτιμη συνέχεια, που ως ξεχωριστή αλλά και συμπληρωματική έρευνα έχει τεράστια σημασία για την ανθρωπολογία. Κατά πάσα πιθανότητα θα αποδειχθεί πως έχει τεράστια σημασία και για τη γλωσσολογία.
Αυτή η έρευνα, όπως και άλλες παρόμοιες, δεν δείχνει πως οι κάτοικοι της Ελλάδας ήταν ανέκαθεν Ελληνες. Το αντίθετο. Δεν γνωρίζουμε ποιοι κατοίκησαν στα εδάφη μας πριν από το τέλος της νεολιθικής εποχής. Δεν είμαστε πάντως ο αρχαιότερος λαός της Γης όπως ισχυρίζονται οι εθνικιστικοί κύκλοι των οποίων οι απόψεις στερούνται πάσας επιστημοσύνης.
Οι έρευνες των γενετιστών
Οι έρευνες των γενετιστών, οι οποίες συναντώνται ή και συναρτώνται με τις αρχαιολογικές έρευνες, δείχνουν πως οι Ελληνες είναι ένας αρχαίος λαός, με ιδιαίτερο DNA, όπως αμέτρητοι λαοί σε όλη την υφήλιο, και με διακριτά χαρακτηριστικά. Μέχρις εκεί. Ούτε οι αρχαιότεροι είμαστε, ούτε και «καθαροί».
Ο Χόμο Ερέκτους (1,8 εκ- 70.000 π.Χ.), ο Χόμο Χαϊντελμπεργκένσις (600.000 ως 300.000) Χόμο Νεάντερνταλ (130.000- 35.000 π.Χ.), κι άλλα είδη έζησαν σε διάφορα μέρη πριν φανεί ο πρόγονός μας, ο Χόμο Σάπιενς (περί το 250.000 π.Χ.). Τελευταίες ανακαλύψεις της γενετικής υποστηρίζουν, μάλιστα, πως οι Νεάντερνταλ και οι Σάπιενς είχαν διάφορες επαφές από τις οποίες πήραμε σημαντικά γονίδια σχετιζόμενα με τον μεταβολισμό μας.
Ανασκαφικές ή επιφανειακές έρευνες σε διάφορα σπήλαια στον ελλαδικό χώρο δίνουν ενδιαφέροντα ευρήματα για τις μετακινήσεις πληθυσμών. Ας δούμε μερικές ενδεικτικές περιπτώσεις:
Εκατόν τριάντα χιλιάδες χρόνια πριν, στον Πλακιά της Κρήτης έφτασε μια ομάδα ανθρωποειδών μέσω θαλάσσης και κατοίκησε την περιοχή. Σκελετικά κατάλοιπα δεν βρέθηκαν. Ο καθηγητής Τόμας Στράσερ και η δρ. Ελένη Παναγοπούλου εικάζουν το είδος λέγοντας ότι ίσως ήταν Homo erectus. Θεωρούν ότι πρόκειται για μια από τις παλαιότερες περιπτώσεις ναυσιπλοΐας στον κόσμο και πιθανώς την αρχαιότερη στη Μεσόγειο.
«Φαίνεται ότι η μεταφορά των ανθρωποειδών της Αφρικής προς την Ευρώπη έγινε και μέσω της Κρήτης», τονίζει η κ Παναγοπούλου.
«Ο πολιτισμός έχει συνέχεια στο θεσσαλικό χώρο πολύ πριν τη Νεολιθική εποχή», λέει η Νίνα Κυπαρίσση ανασκαφέας του σπηλαίου Θεόπετρας Καλαμπάκας. «Οι ανασκαφές στο σπήλαιο ήρθαν να επιβεβαιώσουν την προς τα πίσω άρρηκτη συνέχεια, με την παρουσία της Μεσολιθικής περιόδου για πρώτη φορά στη Θεσσαλία και να αποδείξουν με τα σχετικά ευρήματα πως και η καθιέρωση της καλλιέργειας και η κεραμική τεχνολογία υπήρξαν το αποτέλεσμα προσπαθειών πολλών χιλιετιών που μετέτρεψαν το άγριο σε καλλιεργημένο και τον πηλό σε κεραμική.» (Δεν ήταν ωστόσο ελληνικά φύλα όλοι αυτοί).
Τα Επτάνησα ήταν κατοικημένα μέχρι και περίπου 100.000 χρόνια πριν. Σύμφωνα με έρευνα που διενεργήθηκε στα μικρά νησάκια δίπλα στη Λευκάδα, η κατοίκηση του νησιωτικού συμπλέγματος Μεγανησίου ξεκινά από τον άνθρωπο του Νεάντερνταλ στη Μέση Παλαιολιθική εποχή.
«Τότε το γεωγραφικό ανάγλυφο, το κλίμα και η βλάστηση ήταν πολύ διαφορετικά από τα σημερινά» λέει η αρχαιολόγος Νένα Γαλανίδου. Η παρουσία προϊστορικών κοινοτήτων συνεχίζεται και στην επόμενη περίοδο, οπότε οι άνθρωποι εξακολουθούν να μετακινούνται εποχιακά, να κυνηγούν και να συλλέγουν την τροφή τους».
Άλλη ομάδα του Πανεπιστημίου Κρήτης, υπό την Νένα Γαλανίδου και πάλι, ερευνά ό,τι άφησαν πίσω τους οι πρώτοι κάτοικοι του Αιγαίου στη θέση Ροδαφνίδια, κοντά στις Θερμοπηγές Λισβορίου της Λέσβου. Η περιοχή χρησιμοποιούνταν συστηματικά από τους προγόνους του σύγχρονου ανθρώπου — πιθανότατα στη Μέση Πλειστόκαινο, δηλαδή από το 1.250.000 έως το 780.000 πριν το παρόν, ή ακόμα παλαιότερα.
Ο άνθρωπος του Νεάντερνταλ έζησε στη Μάνη κατά τη Μέση Παλαιολιθική περίοδο και πιο συγκεκριμένα πριν από περίπου 100.000 ως 40.000 χρόνια. Στη συνέχεια, έφτασε ο Χόμο Σάπιενς. Με πιο εξελιγμένο πολιτισμό και ικανότητες. Τις συνήθειες, τα εργαλεία, τις κοινωνίες, τις συγκατοικήσεις και των δύο ομάδων στον συγκεκριμένο χώρο ερευνά ο έφορος αρχαιοτήτων δρ. Ανδρέας Ντάρλας.
