γράφει η Αγγελική Κώττη //

Ήταν ένα ισχυρό και φημισμένο ιερό της αρχαιότητας, ένα σπουδαίο ιερό κορυφής, αφιερωμένο στον Δία. Στην Αρκαδία θεωρούσαν πως ο πατέρας των θεών, ο Δίας, είχε γεννηθεί στην κορυφή του Λυκαίου Όρους. Επίσης πίστευαν πως οι δικοί τους αθλητικοί αγώνες είχαν εδραιωθεί πέντε αιώνες πριν από τους Ολυμπιακούς. Οι ανακαλύψεις από τη συστηματική ανασκαφή που διεξάγεται πιστοποιούν πως επρόκειτο για ένα σημαντικό σημείο λατρείας, με συνεχή λειτουργία πολλών αιώνων. Τουλάχιστον από τη Μεσοελλαδική περίοδο μέχρι και την Ύστερη Αρχαιότητα. Αν και οι πρώτες ενδείξεις ανθρώπινης παρουσίας ανάγονται στη νεολιθική εποχή (4500- 3200 π.Χ.) – τότε όμως δεν έχει διαπιστωθεί πως υπήρχε λατρεία.

Το Λύκαιον συνοδεύεται από θρύλους ανθρωποθυσιών ακόμα από την αρχαιότητα, μέχρι στιγμής όμως δεν έχουν εντοπιστεί ανάλογες ενδείξεις. Ο μύθος λέει ότι ο γιος του βασιλιά Πελασγού, ο Λυκάων, πρόσφερε στον Δία μία ανθρώπινη θυσία για να τον τιμήσει αλλά και για να τον ξεγελάσει. Σε κάποιες πηγές αναφέρεται ότι θυσίασε τον ίδιο του τον γιο, τον Νύκτιμο. Πρόκειται φυσικά για μύθο, δείχνει όμως πώς ξεκίνησαν οι θρύλοι για τις ανθρωποθυσίες. Επομένως, δεν προξενήθηκε ιδιαίτερη εντύπωση όταν ταφή εφήβου ανασκάφηκε το 2016 πλησίον του κέντρου του Βωμού. Θεωρήθηκε πως ίσως ήταν θύμα ανθρωποθυσίας, αλλά ύστερα από πολλές αναλύσεις οι αρχαιολόγοι ανακρούουν πρύμναν. Το αποσαφήνισε η έφορος Αρχαιοτήτων Αρκαδίας, δρ Αννα-Βασιλική Καραπαναγιώτου, στο πλαίσιο του συνεδρίου για το έργο της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας του υπουργείου Πολιτισμού 2011-2019, που έγινε στο Μέγαρο Μουσικής.

•«Οι επιστημονικές αναλύσεις δεν έχουν ολοκληρωθεί, εντούτοις από τα πρώτα αποτελέσματα καθίσταται σαφές ότι ο ανθρώπινος σκελετός δεν χρονολογείται στους αρχαίους χρόνους», είπε η δρ Καραπαναγιώτου δίνοντας μια απάντηση στο ερώτημα που απασχολούσε ιδιαίτερα την επιστημονική κοινότητα

Τα στοιχεία που ήρθαν στο φως για την αρχαία λατρεία κατά τα έτη 2017, ’18 και ’19 ήταν πολύ σημαντικά, όπως είπε η δρ Καραπαναγιώτου κατά την παρουσίαση. Η συνέχιση της διερεύνησης του Βωμού επί της Ιεράς
κορυφής σε υψόμετρο 1.382 έδωσε αδιατάρακτο στρώμα της Πρωτοελλαδικής και Μεσοελλαδικής περιόδου (3200/3000-1600 π.Χ.).

Γενικότερα, πολλά και θαυμαστά μνημονεύει ο Παυσανίας ότι γίνονταν στο ιερό του Δία, για παράδειγμα ότι επρόκειτο για άβατο χώρο, που αν κανείς τον παραβίαζε δεν θα ζούσε για περισσότερο από έναν χρόνο, ενώ
σε κάθε περίπτωση άνθρωπος ή ζώο που θα έμπαινε στο τέμενος δεν θα είχε μετά, σκιά. Ο ίδιος επίσης αναφέρει ότι μπροστά από τον βωμό, υψώνονταν δύο κίονες, πάνω στους οποίους υπήρχαν δύο επίχρυσοι αετοί, τα σύμβολα δηλαδή του Δία. Όσο για το θέμα της ανθρωποθυσίας, παρά τη συνεχή επανάληψή του από αρχαίους συγγραφείς δεν έχει αποδειχθεί, έτσι θεωρείται ότι απλώς υποκρύπτει το αρχέγονο και πρωτόγονο της λατρείας.

Αλλά και στο οροπέδιο, σε υψόμετρο 1.200, έχουν αποκαλυφθεί μνημειακά οικοδομήματα του λεγόμενου Κάτω Ιερού, όπου στην αρχαιότητα γίνονται οι φημισμένοι αθλητικοί αγώνες, τα Λύκαια. Ξενώνας, στάδιο, ένα κρηναίο οικοδόμημα, δεξαμενή και άλλα κτίρια αποτελούν ενδιαφέροντα ευρήματα. Στη θέση Ανεμόρραχη ή Φατουραίικο, ξεκίνησε η ανασκαφική έρευνα αρχαίας δεξαμενής, που είχε εντοπιστεί από τον Κ. Κουρουνιώτη
στις αρχές του 20ού αιώνα. Πρόκειται για λίθινο οικοδόμημα (μέγιστων σωζόμενων διαστάσεων 5,30×11 μ.) ορθογώνιας κάτοψης, δομημένο από ασβεστολιθικούς ορθογώνιους ορθοστάτες, που επιστέφεται από ορθογώνιες λιθοπλίνθους. Το μνημείο έχει συνδεθεί με την πηγή Αγνώ, πλησίον της οποίας -σύμφωνα με τον Παυσανία- ελάμβανε χώρα μαγική τελετή με την οποία ο ιερέας του Λυκαίου Δία εξευμένιζε τη νύμφη που έδωσε το όνομά της στην πηγή για την πρόκληση βροχής σε περιόδους μακράς ανομβρίας
στην αρκαδική γη.

Στο εσωτερικό της Στοάς του 4ου αι. π.Χ. εντοπίστηκε ένα μικρότερο κτίριο, που χρονολογείται στους ύστερους ρωμαϊκούς – πρώιμους βυζαντινούς χρόνους, για την κατασκευή του οποίου χρησιμοποιήθηκε οικοδομικό υλικό της ελληνιστικής Στοάς και μνημείων του χώρου. Στο ανατολικό πέρας της Στοάς αποκαλύφθηκε η συνέχεια του αναλημματικού τοίχου, ο οποίος είχε εντοπιστεί κατά τη διάρκεια του πρώτου προγράμματος. Από την ανασκαφή συνελέγη κεραμική των βυζαντινών χρόνων. Δυτικά της Στοάς αποκαλύφθηκε το Ιωνικό ημικυκλικό οικοδόμημα που είχε ανασκάψει ο Κ. Κουρουνιώτης και είχε καλυφθεί από σύγχρονες επιχώσεις. Εντοπίστηκαν ένα τμήμα δωρικού κιονόκρανου και βάση αγάλματος. Δυτικά της Στοάς και ανατολικά του Διοικητικού κτιρίου/Ξενώνα εντοπίστηκαν ένα ακόμα περιρραντήριο, αρχιτεκτονικά μέλη, τμήμα τοίχου από μικρούς ημίεργους λίθους και θεμέλια τοίχου από λιθόπλινθους, που πιθανώς προέρχονται από το μη εντοπισμένο, προς το παρόν, Ιερό του Πανός.

Από τα κατώτερα ανεσκαμμένα στρώματα της τομής συλλέχθηκε κεραμική κλασικών χρόνων. Εντός του Διοικητικού κτιρίου/Ξενώνα διανοίχτηκε τομή με σκοπό να εντοπιστεί το δάπεδο και να εξακριβωθεί αν υπήρχε εσωτερικό αίθριο στο κτίριο, σύμφωνα με την πρόταση του Κ. Κουρουνιώτη. Αποκαλύφθηκαν σπόνδυλοι από αρράβδωτο κίονα και τμήμα εσωτερικού τοίχου. Η κεραμική που συνελέγη από τις ανώτερες επιχώσεις ανήκε στη ρωμαϊκή και βυζαντινή περίοδο και στην υστεροκλασική – ελληνιστική στα υποκείμενα στρώματα. Στα βόρεια της μνημειακής λίθινης Κλίμακας συνεχίστηκαν οι ανασκαφικές εργασίες εντός του Διαδρόμου που κτίστηκε στο δεύτερο τέταρτο του 4ου αι. π.Χ. και αποτελούσε το πέρασμα των αθλητών από το Ιερό στον Ιππόδρομο και το Στάδιο. Συλλέχθηκε μεγάλη ποσότητα κεραμικής της ελληνιστικής περιόδου (3ος-1ος αι. π.Χ.) και πληθώρα κεραμίδων. Επίσης αποκαλύφθηκαν τμήμα της βόρειας πλευράς της μνημειακής Αψιδωτής Εισόδου και η συνέχεια του Διαδρόμου προς τον Ιππόδρομο και το Στάδιο. Από την ανασκαφή συνελέγησαν θραύσματα κεραμίδων και κεραμική των βυζαντινών χρόνων από τα ανώτερα στρώματα, και των ελληνιστικών χρόνων από τα στρώματα εντοπισμού των αρχιτεκτονημάτων. Στην περιοχή του Ιπποδρόμου/Σταδίου διερευνήθηκε το αρχαίο κατάστρωμα του αγωνιστικού χώρου.

Στο βόρειο πέρας του Κάτω Ιερού, στη θέση Λουτρά, ξεκίνησε η συστηματική ανασκαφική έρευνα των εγκαταστάσεων που προορίζονταν για την προετοιμασία των αθλητών. Το συγκρότημα αυτό, ορθογώνιας πιθανόν κάτοψης, με προσανατολισμό γενικά Β/Ν, περιλαμβάνει στα βόρεια μία εντυπωσιακή λίθινη δεξαμενή διαστάσεων 17,185×8,89 μ., στο εσωτερικό της οποίας υπάρχουν μεγάλες ποσότητες υλικού από την κατάρρευση του οικοδομήματος. Η δεξαμενή πλαισιώνεται από δύο επιμήκεις χώρους και στα δυτικά της διατάσσονται πολλά μικρότερα δωμάτια. Το 2019 ερευνήθηκε συστηματικά το δωμάτιο με τους λίθινους λουτήρες που είχε ανασκάψει ο Κ. Κουρουνιώτης, ακριβώς στα δυτικά της δεξαμενής, το οποίο χρησιμοποιούσαν οι αθλητές για την προσωπική τους υγιεινή κατά τη διάρκεια των αγώνων. Στον χώρο αυτό αποκαλύφθηκαν εκ νέου οι δύο λίθινοι λουτήρες και το βοτσαλωτό δάπεδο. Επίσης, ξεκίνησε ανασκαφή του χώρου αμέσως βόρεια της δεξαμενής παράλληλα με την απομάκρυνση του οικοδομικού υλικού που είχε καταρρεύσει στο εσωτερικό του. Από την προκαταρκτική εξέταση η κεραμική που εντοπίστηκε στον χώρο χρονολογείται στον 4ο αι. π.Χ.

•Παράλληλα με τις ανασκαφικές εργασίες ξεκίνησε η αποτύπωση της αρχαίας δεξαμενής και των μνημείων στα Λουτρά με σκοπό την εκπόνηση μελέτης αποκατάστασής τους

Οι φωτογραφίες μας παραχωρήθηκαν από τους: Εφορεία Αρχαιοτήτων Αρκαδίας – Mount Lykaion Excavation and Survey Project. Το πρόγραμμα τελεί υπό την αιγίδα του υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού και της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών. Διευθύντρια του προγράμματος είναι η δρ Άννα-Βασιλική Καραπαναγιώτου, προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Αρκαδίας, και συνδιευθυντές από αμερικανικής
πλευράς οι καθηγητές του Πανεπιστημίου της Αριζόνας David Gilman
Romano και Mary E. Voyatzis.

Οι έρευνες της ελληνικής ομάδας συνεχίστηκαν το 2019 χάρις στην ευγενική χορηγία των Αθανασίου και Μαρίνας Μαρτίνου (ΑΙΓΕΑΣ ΑΜΚΕ) και τη φιλοξενία του Συλλόγου Άνω Καρυωτών Αρκαδίας «Ο Λύκαιος Δίας».

Χορηγοί της αμερικανικής ομάδας 2017-2019 είναι οι Nicholas and Athena
Karabots, Annette Merle-Smith, James H. Ottaway, Jr., 1984 Foundation,
Cole and Jeanne Davis, Frelinghuysen Foundation, Institute for Aegean
Prehistory, The Parrhasian Heritage Foundation, Thomas and Reenie
Keating, 50 «Friends of Mt. Lykaion». Εκτός από την ερευνητική ομάδα
στην ανασκαφή συμμετείχαν και πολλοί φοιτητές από ελληνικά, ευρωπαϊκά
και αμερικανικά πανεπιστήμια.