Ο Στέφανος Τσιαλής, πρώτος αρχιμουσικός και καλλιτεχνικός διευθυντής της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών, από τον Μάιο του 2014 κατάφερε να συνδυάσει ή ακόμα και να επινοήσει λύσεις όταν η οικονομική δυσπραγία απειλούσε την ποιότητα, ακόμη και την ύπαρξη της ορχήστρας. Η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών το τρέχον καλλιτεχνικό έτος έχει ορίσει σειρά στόχων της. Τιμά τον συνθέτη Νίκο Σκαλκώτα. Συνεργάζεται με κορυφαίους μουσικούς, μαέστρους, φερέλπιδες καλλιτέχνες. Ποιος είναι ο άνθρωπος που δέχτηκε και δέχεται να χαρτογραφεί το παρόν και το μέλλον της κορυφαίας ορχήστρας της χώρας; Πώς συναρμολογεί τα οράματά του για εκείνη; Τι είναι τελικά για εκείνον μουσική;
– Η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών το καλλιτεχνικό έτος 2018-2019, εκτός των άλλων, τιμά τον Νίκο Σκαλκώτα. Στη συνέντευξη Τύπου που έγινε πρόσφατα για την παρουσίαση του καλλιτεχνικού σας προγράμματος μου δώσατε την αίσθηση πως μιλάμε για συνθέτη που δεν έχουμε τιμήσει με τον δέοντα τρόπο. Κάνω λάθος;
Οχι, έτσι ακριβώς είναι. Ο Σκαλκώτας είναι ένας συνθέτης που μέχρι τώρα είναι παραγνωρισμένος. Βλέπω όμως με χαρά ότι και στην Ελλάδα και διεθνώς έχει αρχίσει να ξυπνάει το ενδιαφέρον για το έργο του. Σημαντικές ορχήστρες παίζουν ή ανακοίνωσαν ότι θα παίξουν συνθέσεις του. Στην Ελλάδα ο Σκαλκώτας απελευθερώθηκε από την αυστηρή οργάνωση της ατονικότητας και άρχισε να εντάσσει παραδοσιακά στοιχεία στις συνθέσεις του. Παράλληλα, βέβαια, η εμβέλεια ήταν περιορισμένη, γεγονός που επέτεινε η σεμνότητα και η εσωστρέφειά του. Είμαι πεπεισμένος ότι αν είχε παραμείνει στη Γερμανία, θα είχε αναγνωριστεί παγκοσμίως.
– Τι είναι ο Νίκος Σκαλκώτας για την ελληνική μουσική;
Ο,τι είναι ο Μπαχ για τη γερμανική, ο Σιμπέλιους για τη φινλανδική, ο Τσαϊκόφσκι για τη ρωσική μουσική. Αυτό είναι το βεληνεκές του στην ελληνική μουσική. Ο σιωπηλός και παραγνωρισμένος Σκαλκώτας που συστηματικά δισκογραφείται στο εξωτερικό μάς έχει προσφέρει μεταξύ άλλων τους εμβληματικούς «Ελληνικούς Χορούς». Εργο που στο μεγαλύτερο μέρος του παραμένει άγνωστο, με εξαίρεση λίγους από αυτούς. Η περίπτωση του Σκαλκώτα είναι μοναδική και κορυφαία, γιατί υπήρξε πολυσχιδής, ενώ μελέτησε και σε μεγάλο βαθμό ενσωμάτωσε στο έργο του όλες τις νεότερες τάσεις. Κάποια από τα ατονικά-δωδεκαφθογγικά του έργα είναι μοναδικά στην ιστορία της μουσικής. Διαμόρφωσε τη δική του μέθοδο και διαφοροποιήθηκε από τον δάσκαλο και φίλο του, Σένμπεργκ. Ουσιαστικά, τα έργα του διευρύνουν την ατονικότητα της «Δεύτερης Σχολή της Βιέννης», ενώ παράλληλα με τις τονικές του συνθέσεις αναγορεύεται σε κορυφαίο εθνικό συνθέτη.
– Είχε δίκιο ο πειραματιστής συνθέτης και θεωρητικός της μουσικής, φιλόσοφος, ποιητής, εικαστικός καλλιτέχνης Τζον Κέιτζ όταν είπε «οτιδήποτε κάνουμε είναι μουσική»;
Η απάντηση είναι μονολεκτική, σαφής και κατηγορηματική. Οχι. Κατά τη δική μου άποψη ο Κέιτζ ήθελε με τη ρήση του αυτή να προκαλέσει. Πιστεύω ότι ανήκε στην πρωτοπορία του τυχαίου, της αντισυμβατικής αντίληψης περί μουσικής. Προσωπικά πρεσβεύω την άποψη ότι κάθε μουσική προϋποθέτει σαφή δόμηση και προσεκτική οργάνωση όλων των μουσικών ιδεών.
– Τι είναι μουσική;
Η μουσική δεν μπορεί να προσδιοριστεί. Είναι τρόπος επικοινωνίας. Ελευθερία μέσα από την πειθαρχία και την αυτοπειθαρχία. Σε μεγάλο βαθμό με εκφράζει η ρήση του Γκούσταβ Μάλερ «Αν μπορούσα να εκφράσω με λόγια αυτό που θέλω να πω, δεν θα έγραφα μουσική».
– Θέλετε να μου προσδιορίσετε χρονικά τη δυσκολότερη φάση της ορχήστρας στη διάρκεια της θητείας σας;
Ηταν σαφώς το έτος 2015 με τη μεγάλη ανασφάλεια στη σχέση της Ελλάδας με τους εταίρους στην Ε.Ε. Η ανασφάλεια αυτή δεν μπόρεσε ασφαλώς να αφήσει κι εμάς ανεπηρέαστους. Οντας στο τιμόνι της Ορχήστρας, με έπνιγε η ευθύνη. Δυσκολευόμασταν να αντεπεξέλθουμε στην αποστολή μας, λόγω κενών θέσεων μουσικών και έλλειψης πόρων ώστε να τις καλύψουμε. Πολλά από τα όργανα ήταν πολύ φθαρμένα. Πώς να το πω; Ο μουσικός χάνει το ηθικό του όταν δεν έχει χρήματα να πάρει ακόμα και φράκο… Επίσης, υπήρχε τρομερή ανασφάλεια για το αν θα μπορέσουμε να πληρώσουμε τους μισθούς του διοικητικού μας προσωπικού.
– Ας το δούμε αλλιώς. Αυτό που λέμε ως «δυσκολότερη φάση» στην πορεία της ορχήστρας ήταν παράλληλα και η πιο προκλητική στιγμή της KOA για εσάς;
Σίγουρα ήταν μια πρόκληση για εμένα το γεγονός ότι ανέλαβα την ορχήστρα σε μία από τις πιο δύσκολες φάσεις από συστάσεως του νεοελληνικού κράτους. Ειλικρινά είμαι πολύ ευτυχής που οι κενές θέσεις καλύφθηκαν, για την ίδρυση της Ακαδημίας Νέων Μουσικών που μυεί τη νέα γενιά μουσικών στο πνεύμα της ορχήστρας προετοιμάζοντάς τους για διεθνείς ακροάσεις, για το πρόγραμμα «Δικαίωμα στη Μουσική» -με ιδρυτικό δωρητή το Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος-, όπως και για το πρόγραμμα «Προσφορά Μουσικής και Μουσική Προσφορά» που πραγματοποιείται υπό την αιγίδα του κορυφαίου Λεωνίδα Καβάκου. Με ικανοποιεί το ότι μυθικοί μουσικοί και αρχιμουσικοί, όπως ο Βλαντίμιρ Ασκενάζι, η Μάρθα Αργκεριχ ή ο Νέλσον Φρέιρε, συμπράττουν μαζί μας με όρους πολύ ευνοϊκούς για εμάς, ακριβώς γιατί μας εκτιμούν.
– Καλείστε να ισορροπήσετε ανάμεσα στο καλλιτεχνικό και το οργανωτικό σας έργο. Θα περιγράφατε αυτή την ισορροπία «εύθραυστη»;
Πολύ. Ο καλλιτέχνης έχει την παρόρμηση να αγνοήσει τον μάνατζερ και ο μάνατζερ επιδιώκει να τιθασεύσει τον καλλιτέχνη μέσα μου. Στο τέλος όμως έχω την αίσθηση ότι βρίσκω, βρίσκουμε, την ισορροπία και ελπίζω ότι στο φετινό πρόγραμμα οι φίλοι της συμφωνικής μουσικής, αλλά και της μουσικής δωματίου θα βρουν πολλούς λόγους για να μας παρακολουθήσουν.
– Λέμε συχνά πως η Ελλάδα είναι σταυροδρόμι πολιτισμού ανάμεσα στην Ανατολή και τη Δύση. Καλλιτεχνικά αυτό σας έχει απασχολήσει;
Θα αναφερθώ μόνο στο έργο του Σκαλκώτα, όπου υπάρχουν σαφείς αναφορές στη λαϊκή μουσική παράδοση, η οποία ως γνωστόν έχει επηρεαστεί πολύ και από τον ευρωπαϊκό και από τον εξ Ανατολής πολιτισμό.
– Στη συμπλήρωση του καλλιτεχνικού προγράμματος για τη σεζόν 2018-2019 ποια ήταν η συναυλία που σας δυσκόλεψε περισσότερο στον προγραμματισμό της;
Και μόνο να φανταστείτε ότι από τις 800 αιτήσεις για συνεργασία μπορούμε να ικανοποιήσουμε έναν πολύ μικρό αριθμό. Ολόκληρος ο προγραμματισμός αποτελεί μια πρόκληση. Πρέπει να τηρούνται ισορροπίες ανάμεσα σε πολύ γνωστά και όχι τόσο γνωστά έργα, ανάμεσα σε πολύ απαιτητικά και όχι τόσο απαιτητικά κ.ο.κ.
