Περνάνε (κυριολεκτικά) τη ζωή τους στο Θέατρο. Θα τους (μας) δει κανείς, ανάμεσα στο κοινό μιας παράστασης, πολλές φορές με κάποιο κιτάπι στα γόνατα το οποίο προσπαθούν (μάταια) όσο μπορούν να μη γίνεται διακριτό. Ηθοποιοί, παραγωγοί, σκηνοθέτες τους αντιπαθούν και τους αγαπούν, σχεδόν ταυτόχρονα, ενίοτε διαδοχικά, άλλοτε εναλλάξ, πότε κατά συνθήκη και κατά περίσταση, πότε σταθερά και μόνιμα. Αποτελούν όμως αναπόσπαστο κομμάτι της θεατρικής διαδικασίας, μιας και η φύση της δουλειάς τους, είναι η ανάπτυξη της διαλεκτικής σχέσης με την παράσταση. Τα κείμενα τους, θα αφήσουν το αποτύπωμα της παράστασης στο χρόνο, θα καταγράψουν την πρόσληψή της από την κοινωνία και το κοινό, θα την τοποθετήσουν ιστορικά. Η κριτική προχωρά μαζί την παράσταση, παράλληλα και συντροφικά. Πολλές φορές, στο μεταίχμιο δύο χώρων, του θεατρικού και του δημοσιογραφικού, βιώνει και μάχεται τις παθογένειες και των δύο, εξελίσσεται παράλληλα με αυτούς.
Το 2022 υπήρξε η χρόνιά της επιστροφής στην κανονικότητα, μετά από τα δεινά που επέφερε η πανδημία στα καλλιτεχνικά πράγματα. Κλειστά θέατρα, ποσοστώσεις θέασης, κλειστά φουαγιέ, υποχρεωτική ηλεκτρονική έκδοση εισιτηρίων, ψηφιακές παραστάσεις on demand επέφεραν αλλαγές και ανατροπές στα θεατρικά ήθη (και έθιμα). Παρόλα αυτά, το θέατρο στάθηκε ηρωικά και το 2022 υπήρξε μια χρονιά σε πλήρη θεατρικό οργασμό. Είκοσι κριτικοί θεάτρου και θεατρικοί συντάκτες που καταγράφουν γνώμη, ξεχώρισαν για το fragile μια αγαπημένη τους παράσταση. Είναι αυτή η καλύτερή μας για τη χρονιά; Δύσκολο να απαντηθεί στην πληθώρα παραστάσεων,υφών, φορμών και ειδών που έχουμε παρακολουθήσει όλη τη χρονιά. Άλλωστε δεν είναι αυτός ο σκοπός του αφιερώματος. Είναι παραστάσεις που η κάθε μία για δικούς της, ξεχωριστούς λόγους, μίλησαν στις καρδιές μας και μεταγγίσθηκαν στην πένα μας. Είναι η μία παράσταση, που μέσα από αυτή τη διαλεκτική σχέση, επικοινώνησε, συνομίλησε, «δίδαξε» τον κριτικό και μέσα από αυτήν σφραγίσθηκε η δική μας χρονιά, το δικό μας 2022.
Γιώργος Βουδικλάρης (elculture.gr, Η εφημερίδα των Συντακτών) «Η αλήθεια είναι» του Δημήτρη Δημητριάδη, σε σκηνοθεσία Γιάννη Σκουρλέτη. Εκεί που η αιμάσσουσα δραματουργία του σημαντικότερου εν ζωή έλληνα θεατρικού συγγραφέα συναντά τη λοξή ματιά ενός σκηνοθέτη αφοσιωμένου στο σύγχρονο ελληνικό ρεπερτόριο. Ακόμα κι αν η επικαιρότητα (Πισπιρίγκου, σκελετοί παιδιών σε μπαλκόνια) έκανε ένα από τα ζοφερότερα κείμενα των τελευταίων ετών να μοιάζει συγκριτικά με ρομαντική κομεντί, συγγραφέας και σκηνοθέτης κρατούν μπροστά στην ελληνική κοινωνία ένα παραμορφωτικό κάτοπτρο ανελέητης ακρίβειας. Συγκλονιστικές οι ερμηνείες της Μαρίας Παρασύρη και του Χάρη Χαραλάμπους-Καζέπη.
Σιμόνη Γκολούμποβιτς (theatromania.gr) Οι «Λευκές Νύχτες» του Φίοντορ Ντοστογιέφσκι σε σκηνοθεσία Κωνσταντίνου Ασπιώτη αποτέλεσαν μια λυρική και αντιθετική συνάντηση αίσθησης και βιώματος στο θέατρο Φαργκάνι στο πλαίσιο του Φεστιβάλ των 57ων Δημητρίων στη Θεσσαλονίκη. Πρόκειται για μια σκηνοθετική προσέγγιση η οποία μέσω της ευρείας αισθητικοποίησης και θεατροποίησης μεταμόρφωσε τον πραγματικό χώρο και χρόνο σε μεταβατικό και κατέστησε τους θεατές «αόρατους» ενός λυρικού -αντανακλαστικού- ειδυλλίου. Επί σκηνής ο Κωνσταντίνος Ασπιώτης ως Ονειροπόλος και η Αλεξάνδρα Αϊδίνη ως Νάστινκα μέσω της σωματικής και φωνολογικής εκφραστικότητας τους επέδωσαν στο έπακρο τον ψυχισμό των ηρώων τους.
Ανθούλα Δανιήλ (periou.gr) Κόντρα στο Contemporary φετινό φεστιβάλ, η «Ελένη» από τον Βασίλη Παπαβασιλείου, χωρίς να προδίδει τον Ευριπίδη, ήταν ή καλύτερη παράσταση του καλοκαιριού. Το κωμικό στοιχείο υπερτερούσε του τραγικού, το οποίο, ωστόσο, ήταν διακριτό στο μάτι και, κυρίως, στο αφτί του επαρκούς αναγνώστη-θεατή, καθώς μια αίσθηση κενού δημιουργούσε ένα κοχύλι με το τραγικό κλεισμένο μέσα του. Και η πρωταγωνίστρια ποτέ δεν πάτησε επάνω στη θυμέλη … δείχνοντας σεβασμό στην καρδιά του θεάτρου, στον βωμό του Διόνυσου στο κέντρο της Ορχήστρας, ενώ οι Contemporary ξενόφερτοι σκηνοθέτες την είχαν καταπλακώσει να μη φαίνεται!
Γιώτα Δημητριάδη (viewtag.gr) Η παράσταση που θα θυμάμαι από το 2022 είναι «Ο Συνεργός» του Γιώργου Χριστοδούλου στο Θέατρο Επί Κολωνώ. Γιατί κατάφερε μ’ αφορμή ένα αληθινό περιστατικό γυναικοκτονίας το 2020, στη Βέροια, να προσεγγίσει την ιστορία από το πρίσμα του περίγυρου που είτε εμπλέκεται ουσιαστικά το έγκλημα είτε σιωπά. Θέτωντας ουσιαστικά, την κοινωνία και κατ΄επέκταση τον θεατή προ των ευθυνών του. Θέατρο ουσιαστικό που κινητοποιεί συνειδήσεις.
Κώστας Β. Ζήσης (fragilemag.gr) Στην εκπνοή του 2021, είδα την καλύτερη παράσταση της χρονιάς στο πρωτοποριακό ανέβασμα του «Αντόνιο ή το μήνυμα» της Λούλας Αναγνωστάκη από την Ορχήστρα των Μικρών Πραγμάτων. Τελικά, τα καλύτερα επιφυλάσσονται για το τέλος, αφού και φέτος. το 2022 ο Χρήστος Θεοδωρίδης και η ομάδα του, στο Βιομηχανικό Πάρκο ΠΛΥ.ΦΑ στη Σπύρου Πάτση, μέσα σε ένα μινιμαλιστικό σκηνικό περιβάλλον, φέρνει το κοινό επί τον τύπον των ήλων στο διήγημα του Εντουάρ Λουί «Ποιος σκότωσε τον πατέρα μου». Πέρα από το ίδιο το έργο, που αναδεικνύει ότι τόσο τα σωματικά όσο και τα ψυχικά τραύματα και οι πατριαρχικές ιδεοληψίες είναι απόρροια των πολιτικών τραυμάτων και της ταξικής διάστασης της κοινωνίας, ο Θεοδωρίδης προτάσσει ένα νέο θέατρο της «εμβολής» (ο όρος δικός μου), όπου όλα τα στοιχεία του(φόρμα, λόγος, κίνηση, μουσική) εμβολίζουν και εμβολίζονται διαδοχικά, αλλεπάλληλα, σχεδόν ταυτόχρονα. Οι Γιώργος Κισσανδράκης και Ντένης Μακρής, καθηλώνουν σε αυτό το ξέφρενο υποκριτικό ρεσιτάλ, «μπαίνοντας» σχεδόν αυτόματα σε όλους τους ρόλους και χαρακτήρες, στεκόμενοι δίπλα και την ίδια στιγμή απέναντι σε αυτούς. Μία πρόταση. Ένας άθλος. Και επιτέλους, ένα πραγματικά φρέσκο και νέο Θέατρο.
Γρηγόρης Ιωαννίδης (Εφημερίδα των Συντακτών) Από όλες τις παραστάσεις της προηγούμενης θεατρικής σεζόν, σε εντελώςπερίοπτη θέση τοποθετώ τον «Τυχαίο Θάνατο ενός αναρχικού» του Ντάριο Φο, που χαρήκαμε -και ακόμα γλεντάμε- σε σκηνοθεσία Γιάννη Κακλέα στο θέατρο Γκλόρια. Ο σπουδαίος Πάνος Βλάχος στον κεντρικό ρόλο, η απίθανη διανομή των υπολοίπων, κυρίως όμως το σατιρικό πνεύμα του έργου, -το οποίο μάλιστα συνεχώς επικαιροποιείται με νέα δεδομένα-, συνιστούν μια σπάνια βραδιά, στα σοβαρά σοβαρή, κι όμως ανέλπιστα ανάλαφρη και απελευθερωτική στο κέφι και το γέλιο της.
Τώνια Καράογλου (περ. Αθηνόραμα &www.athinorama.gr)«Πέρσες» του Αισχύλου. Σκηνοθεσία Δημήτρης Καραντζάς. Εξαιρετικό παράδειγμα σκηνικής προσέγγισης όχι μόνο της συγκεκριμένης τραγωδίας αλλά του αρχαίου δράματος γενικότερα ως ανοιχτού πεδίου διαλόγου και μια παράσταση που λειτούργησε ως σπάνια συλλογική και πολιτική εμπειρία. Θα τη θυμάμαι για τον τρόπο που απέδωσε τη συντριβή ενός λαού και την αμφισβήτηση της εξουσίας, για την απεικόνιση μιας κοινότητας που προσπαθεί να συγκροτήσει νέα ταυτότητα, για την απεριόριστη συγκίνηση που μετέδωσε ο θρήνος για τους νεκρούς Πέρσες -όπου ο μακρύς κατάλογος των ξένων ονομάτων ήχησε για πρώτη φορά στ’ αυτιά μας τόσο συνταρακτικά-, για το ανοιχτού προβληματισμού φινάλε της.
Ντίνα Καρρά (onlytheater.gr) Στην κορυφογραμμή των φετινών παραστάσεων, δίκαια βρίσκεται το μιούζικαλ «Τα Φώτα της Πόλης» της Αμαλίας Μπένετ στo Rex. Μια βωβή παράσταση, όπου το σλάπστικ δένει άψογα με το ρομάντζο, το ταξικό παιχνίδι με τον αλκοολικό εκατομμυριούχο είναι απολαυστικό, ενώ η τελειομανία του Chaplin συνθέτει μία κωμική χορογραφία με αλάνθαστη αίσθηση του ρυθμού σ΄ένα ζαλιστικό δαίδαλο τονικής τελειότητας. Η συγκίνηση (συν-κίνηση) είναι ουσιαστική και γίνεται πράξη που σε κυριεύει ως τα μύχια της ψυχής σου. Κι αυτό είναι το μεγαλείο του δημιουργού. Γιατί η ποίηση γράφεται και χωρίς λόγια μερικές φορές.
Μυρτώ Λοβέρδου (Το Βήμα-Τα Νέα) Με την «Αλλη πλευρά της καταιγίδας» ο Γιάννης Χουβαρδάς κατέθεσε στο Φεστιβάλ Αθηνών μια παράσταση-πρότυπο για την σύγχρονη ελληνική σκηνή. Ανάμεσα στον Όρσον Ουέλλς και τον Σαίξπηρ ο σκηνοθέτης δημιούργησε έναν ολόκληρο, δικό του, κόσμο, όπου όλες οι τέχνες βρήκαν την θέση τους. Έμπνευση, δράση, αισθητική, ερμηνείες, συντονίστηκαν, με αποτέλεσμα ένα θέαμα θεατρικό και βαθειά προσωπικό. Τι άλλο είναι η τέχνη;
Μαρία Μαρή (theatermag.gr) Πέρσες του Αισχύλου. Η παράσταση, πολύμηνη εργασία της Ομάδας Σημείο Μηδέν και του σκηνοθέτη Σάββα Στρούμπου. Το αποτέλεσμα συγκλονιστικό ! Στριγγιά φωνή, λυγμός και ύφος, η κίνηση των ηθοποιών, θρήνος των σωμάτων των Περσών, πανικός και τρόμος για τους δικούς τους. Ο ηθοποιός σώμα εύπλαστο, απόλυτο όργανο ερμηνείας, με πλαστικότητα. Οι στάσεις του σώματος δείχνουν τον πανικό και τον πόνο. Το τρέμουλο στο χέρι της Άτοσσας, ο φόβος της, οι σκέψεις που έχουν σπαράξει την καρδιά της. Τα γυμνά σώματα των ηθοποιών βγαίνουν μέσα από τη γη και βεβαιώνουν ότι χάθηκε η αυτοκρατορία των Περσών.
Γρηγόρης Μπέκος (Το Βήμα) Ο Δημήτρης Καραντζάς, σκηνοθετώντας τους «Πέρσες» του Αισχύλου, ανέδειξε συνειδητά την πυρηνική αξία του χορού στο αρχαίο δράμα, επιχειρώντας παράλληλα μια σκηνική και σημασιολογική επέκτασή του. Τι συμβαίνει σε μια ηττημένη δεσποτεία; Τι εμπεριέχει η κρίση της; Πόσο κοινός είναι ο θρήνος και πόσο ενιαία η συντριβή μεταξύ εξουσίας και κοινωνικού σώματος; Διερεύνησε ο Καραντζάς τις δυναμικές εντάσεις που διατρέχουν την παραπάνω εξίσωση και ακτινογράφησε το εύρος μιας συλλογικής ενδόρρηξης. Μίλησε επίσης και για τη γενιά του: την αμφίθυμη σύνδεσή της με την πολιτική, την αδιοχέτευτη οργή της, τη διαβρωτική ματαίωση και την απελπισμένη αντοχή της.
Δρ. Κωνσταντίνος Μπούρας (grafein.blockspot.gr)«Βόυτσεκ»– Μια μουσική παράσταση από το Θεσσαλικό Θέατρο. Το κρυπτογραφημένο «δυσοίωνο» αυτό κείμενο ερμηνεύτηκε μέχρι τώρα ψυχαναλυτικά, ψυχιατρικά, νευρολογικά, αποκρυφιστικά, εξπρεσσιονιστικά. Η μπρεχτική όμως διασκευή του σε μιούζικαλ για ανοικτά, υπαίθρια θέατρα, του αφαιρεί τον ζόφο και την υπαρξιακή σκοτεινιά. Το καθιστά μάλιστα σχεδόν χαριτωμένο, μετεφηβικό, ανώδυνα επαναστατικό, ακόμα και διδακτικό. «Πόλις εστί νόμω». Η πόλις εναντίον τής Φύσης. Τα ορμέφυτα εχθρός τής πόλης. Κείμενο «ανοικτό». Ακόμα μια επιτυχία εξωφεστιβαλική. Συγχαρητήρια αμέριστα σε όλους τους συντελεστές.
Νίκος Ξένιος (bookpress.gr) Πέρα από τη «Δημοκρατία του μπακλαβά» του Ανέστη Αζά και τις δύο παραστάσεις του Χρήστου Θεοδωρίδη και της Ορχήστρας των Μικρών Πραγμάτων («Αντόνιο ή το Μήνυμα» της Λούλας Αναγνωστάκη και «Ποιος σκότωσε τον πατέρα μου» του Εντουάρ Λουί) η πιο συγκλονιστική παράσταση που είδα μέσα στο 2022 ήταν η «Fúria» της Λία Ροντρίγκες στην Πειραιώς 260 και στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου, που θέμα της είχε την ετερότητα: εικαστική αρτιότητα, βουτιά στο μαζικό ασυνείδητο και στα κατάλοιπα της αποικιοκρατίας, βραζιλιάνικο μπαρόκ, τελετουργία και έκσταση στους παραδοσιακούς ρυθμούς των Κανάκ της Μελανησίας, στράτευση σε τοτέμ άλλων εποχών.
Ελένη Πετάση (Το ποντίκι) Ξεχώρισα την «Αντιγόνη» του Ζαν Ανούιγ σε σκηνοθεσία Μαρίας Πρωτόπαππα. Η εξαιρετική παράσταση της, που διατρέχει όλη την υφολογική κλίμακα από την ειρωνεία ως την τραγικότητα και σταδιακά αποκτά μια ιδιάζουσα ανάφλεξη, χρησιμοποιεί ως εργαλείο το θέατρο μέσα στο θέατρο. Κατ’ επέκταση μας κάνει συνένοχους σε μια ανοιχτή πρόβα, την οποία η ίδια διευθύνει και επί σκηνής. Η σκηνοθεσία της κατακτά με χειρουργική ακρίβεια την ουσία του έργου.
Νόρα Ράλλη (Εφημερίδα Συντακτών) Μία αναπόδραστη λούπα, μία μη γραμμική αφήγηση, ένας τρελάρας συγγραφέας, μία εξαιρετική μετάφραση, παιχνίδια ρόλων, εξαιρετικές (εξαιρετικές όμως) ερμηνείες, ένας άγνωστος (εντελώς όμως! Δεν τον είδε ποτέ, ούτε τον άκουσε ο Μοσχόπουλος) συν-σκηνοθέτης και ο ίδιος ο Θωμάς Μοσχόπουλος στη μετάφραση και τη σκηνοθεσία υπεραρκετούν ώστε να γίνει η παράσταση της χρονιάς. «Pomona» στο θέατρο Πόρτα, του Αλιστερ ΜακΝτάουελ, με τους: Στεφανία Ζώρα, Σίμο Κακάλα, Ειρήνη Μακρή, Άννα Μάσχα, Άλκη Μπακογιάννη, Γιώργο Παπαπαύλου, Φώτη Στρατηγό.
Νίκος Ρουμπής (debop.gr) Προκρίνοντας το κριτήριο της νεότευκτης, τρέχουσας παράστασης -διαφορετικά ο «Αίαντας» σε σκηνοθεσία ΓιώργουΝανούρη και η «Φαίδρα» σε σκηνοθεσία Δημήτρη Καραντζά έχουν κορυφαία θέση στη μνήμη μου- επιλέγω τη φετινή παραγωγή του Εθνικού «Τα φώτα της πόλης», σε σκηνοθεσία Αμάλιας Μπένετ, βασισμένη στην ομότιτλη ταινία-σταθμό του Τσάπλιν (1931). Στην παράσταση διατηρήθηκαν τα βασικά συστατικά του φιλμικού πρωτοτύπου, ενώ οι μουσικές συνθέσεις του Θοδωρή Οικονόμου λειτουργούν ως απαλό χάδι, ικανό, ωστόσο, να συγκινήσει. Η Αμάλια Μπένετ ανέδειξε την ισχύ της κίνησης, ενώ η ερμηνεία του Προκόπη Αγαθοκλέους παραπέμπει σε επίγεια επίσκεψη του Τσάπλιν
Γιώργος Σαμπατακάκης (antikritika.blogspot.com)Ο Δημήτρης Παπαϊωάννου με τον Εγκάρσιο Προσανατολισμό του έστρεψε το βλέμμα μας σε ένα άλλο φως και σ’ έναν κόσμο ανθρώπινης πάλης. Ο σχεδόν Μιχαηλαγγελικός αυτός κόσμος πλάστηκε από σώματα τα οποία αναμετρώνται με όγκους υλικών, συντήκονται με άλλα σώματα, οξειδώνονται ερωτικά και πλάθονται ως ένζωα υβρίδια σε μια οπτασία ελπίδας. Όλο, εξάλλου, το έργο του Παπαϊωάννου είναι ένα φιλάνθρωπο τοπίο πλαταγισμών της ανθρώπινης ύλης ως Καταγωγής από τα ιερά dark-rooms των ηδονικών βεβηλώσεων
Όλγα Σελλά (o anagnostis.gr) Κρατώ, σαν ξεχωριστή πρόταση, σαν πολύπλευρο δημιουργικό εγχείρημα, την παράσταση «Η άλλη πλευρά της καταιγίδας» σε κείμενο και σκηνοθεσία Γιάννη Χουβαρδά (Φεστιβάλ Αθηνών), γιατί συνταίριαξε δημιουργικά δύο διαφορετικά αφηγηματικά είδη (την «Τρικυμία» του Σαίξπηρ και την ταινία του Όρσον Ουέλς «Η άλλη πλευρά του ανέμου»). Και έκανε τη δική του διαδρομή στη διαδικασία της τέχνης, κι ένα hommage σε κείμενα και καλλιτέχνες. Με ευφυΐα, με τρυφερότητα, με έμπνευση, με ρίσκο και πολλή αγάπη.
Αντώνης Ε. Χαριστός (tetragwno.gr) Εάν η λέξη «αποθέωση» δύναται να περιγράψει την έκταση της πνευματικής δημιουργίας ενός καλλιτέχνη ή μίας ομάδας συντελεστών, τότε η θεατρική παράσταση «Μοτέλ» αξίζει τον τίτλο, δίχως ίχνος υπερβολής. Ο σκηνοθέτης Βασίλης Μαυρογεωργίου υπέγραψε ένα συγκλονιστικό, από κάθε άποψη, έργο. Με επίκεντρο τη δολοφονία νεαρής κοπέλας, οι ζωές των πρωταγωνιστών συμπλέκονται και ξεδιπλώνονται μέσα από την ανατομία των μυστικών, που κάθε κοινωνία γνωρίζει και συγκαλύπτει.
Γιώργος Χριστόπουλος (theatrikaprogrammata.gr) «Καλά, εσύ σκοτώθηκες νωρίς». Το βιβλίο-μαρτυρία του Χρόνη Μίσσιου γίνεται θεατρική παράσταση από την ομάδα GAFF, σε υποδειγματική δραματουργική επεξεργασία της σκηνοθέτιδος και της Μυρτούς Αθανασοπούλου. Η σκηνοθετική οπτική της Σοφίας Καραγιάννη εισχωρεί στον πυρήνα του κειμένου με ρεαλισμό, δυναμισμό και ευθύτητα (ενίοτε και σκληρότητα), είναι ανθρωποκεντρική, χωρίς διάθεση ωραιοποίησης των γεγονότων ή ίσων αποστάσεων, μιλώντας για ιδέες, όνειρα, συμπεριφορές, φιλοδοξίες, πολιτικά και κοινωνικά ήθη. Ο Ιωσήφ Ιωσηφίδης, ο Κωνσταντίνος Πασσάς, ο Δημήτρης Μαμιός και ο Γιάννης Μάνθος συνθέτουν μία καλοδουλεμένη ομάδα χωρίς ερμηνευτικούς εγωισμούς, καταθέτουν στη σκηνή αληθινές, γεμάτες ένταση και πολύ ιδρώτα ερμηνείες για μια θεατρική δουλειά που δημιουργεί προβληματισμό κι έντονα συναισθήματα.
