Στο The Obsolescence of Humankind, ο Γερμανός φιλόσοφος της τεχνολογίας Gunther Anders υποστηρίζει ότι το ειρωνικό με την τεχνολογική πρόοδο είναι ότι δεν αγνοεί τον ανθρώπινο παράγοντα. Δεν καταλαβαίνουμε πλέον τη δύναμη που μας παρέχει η τεχνολογία και δεν έχουμε αναπτύξει τη σοφία να χρησιμοποιήσουμε σωστά αυτή τη δύναμη. Αντίθετα, λέει, όταν ένας πυρηνικός πόλεμος θα μπορούσε να ξεκινήσει με το απλό πάτημα ενός κουμπιού ή όταν κάποιος πυροβολείται και σκοτώνεται μόνο με το πάτημα της σκανδάλης ενός όπλου, σημαίνει πως οι τεχνολογικές εξελίξεις έχουν ξεπεράσει κατά πολύ τις κοινωνικές. Η επικράτηση της τεχνολογίας μπορεί κάλλιστα να αντιπροσωπεύει τη μετα-ανθρώπινη κατάσταση στο ότι μετά την εξαφάνιση του είδους μας, μόνο τα τεχνουργήματά μας θα παραμείνουν ως μάρτυρες για χιλιάδες χρόνια.
•Η κριτική του Anders για την τεχνολογία
Ο Άντερς βασίστηκε στις κοινωνιολογικές κριτικές της Σχολής της Φρανκφούρτης πάνω στον φιλελευθερισμό και τις μαρξιστικές αμφιβολίες για τον καταναλωτισμό και τον καπιταλισμό. Πολλές από τις κοινωνικές του κριτικές είναι προφητικές και ξεκάθαρες. “Η συστηματική εμπορευματοποίηση του προϊόντος της εργασίας συμπορεύτηκε με την παραγωγή προϊόντων κακής ποιότητας προγραμματισμένα προς άμεση απαξίωση: τα αντικείμενα δεν προορίζονταν πλέον να διαρκέσουν, αλλά να καταναλωθούν ως φθαρτά υλικά και να αντικατασταθούν με φρενήρεις ρυθμούς σε έναν ατελείωτο κύκλο δημιουργίας και καταστροφής υποκινούμενο από την «ενόρμηση θανάτου» της διαφήμισης. Ο κόσμος είχε μετατραπεί σε ένα «φάντασμα», αποπραγματοποιημένο μέσα από μια πληθώρα προϊόντων και φανταστικών πραγματικοτήτων που επεκτάθηκαν και στην ιδιωτική μας ζωή…”
Ο Άντερς ανέλυσε το «νέο είδος ντροπής» που επιβλήθηκε στον άνθρωπο επειδή γεννήθηκε και δεν κατασκευάστηκε. Ο σχεδιασμός μας ήταν «τυφλός και τυχαίος», το σώμα μας «δύσκαμπτο, απείθαρχο και περιορισμένο», σε αντίθεση με τα «αψεγάδιαστα προϊόντα, τα οποία είναι προσεκτικά σχεδιασμένα μέχρι την τελευταία λεπτομέρεια» και με τα οποία δεν μπορούμε ποτέ να συγκριθούμε. Η τεχνολογική νεωτερικότητα επέβαλε τη μονομερή μας παράδοση στις μηχανές, καθιστώντας τις ικανότητές μας να κατανοούμε, να νιώθουμε ή να ενεργούμε περιττές.
•Τεχνολογία και αποξένωση
Αυτό που φαίνεται ότι λείπει είναι μια πιο θεμελιώδης σχέση μεταξύ τεχνολογίας και αποξένωσης. Οι άνθρωποι πλέον ταυτιζόμαστε με τις συσκευές καθώς η εξάρτηση από αυτές γίνεται δεύτερη φύση. Αντιμετωπίζουμε τα αυτοκίνητα, τα έξυπνα τηλέφωνα και άλλα gadget ως προεκτάσεις του εαυτού μας. Χρησιμοποιώντας αυτές τις συσκευές δεν τις σκεφτόμαστε πλέον. Η λειτουργία του μηχανήματος είναι σε μεγάλο βαθμό αυτοματοποιημένη, επομένως συχνά χρειαζόμαστε απλώς να πατήσουμε ένα κουμπί για να το ενεργοποιήσουμε. Ο υψηλής τεχνολογίας, μεταβιομηχανικός τρόπος ζωής χαρακτηρίζεται από σχεδόν παιδική απερισκεψία, όχι από μια κατάσταση συνειδητοποίησης και ανησυχίας. Υποθέτουμε ότι όταν χρησιμοποιούμε μηχανές επεκτείνουν τις βιολογικές μας ικανότητες, επομένως η τεχνολογία κάνει τον χρήστη της ανώτερο. Ο χρήστης γίνεται ουσιαστικά ένας κυβερνοοργανισμός.
Δεν είμαστε λοιπόν αποξενωμένοι μόνο από τον εαυτό μας. Η τεχνολογία μάς αποξενώνει από τη φύση και επομένως από όλες τις μη ανθρώπινες πραγματικότητες. Κάθε έξυπνη τεχνική, κάθε βελτιστοποίηση, κάθε εργαλείο ή μηχανή έχει σκοπό να εξελίξει αυτό που είναι φυσικά διαθέσιμο. Η τεχνολογία ξεκινά, λοιπόν, με μια απογοήτευση για ό,τι βρίσκουμε στη φύση και με την προμηθεϊκή φιλοδοξία να αντικαταστήσουμε το άγριο με το τεχνητό.
•Η τεχνολογία στον κήπο της Εδέμ
Σκεφτείτε τον βιβλικό μύθο του Κήπου της Εδέμ. Στην αρχή, ο Αδάμ και η Εύα ήταν και οι δύο γυμνοί και δεν ένιωθαν καμία ντροπή. Αλλά με την Πτώση που προκαλείται από τον σατανικό (προμηθεϊκό) πειρασμό, δηλαδή από τις εγγενείς ικανότητές μας για κοσμική γνώση και πρόοδο, ήδη γίνεται λόγος για την πρωταρχική μας σχέση με την τεχνολογία. Όταν έφαγαν από τον απαγορευμένο καρπό της γνώσης, άνοιξαν τα μάτια και κατάλαβαν ότι ήταν γυμνοί. Έτσι έραψαν φύλλα συκής και καλύφθηκαν.
Επιφανειακά, αυτό που λέει αυτός ο θεμελιώδης μύθος είναι ότι ντρεπόμαστε για τα γυμνά μας σώματα επειδή αυτά τα σώματα φαίνονται κατά κάποιο τρόπο ατελή και εκτεθειμένα. Αλλά το θέμα δεν είναι ότι είμαστε αποξενωμένοι μόνο από τον εαυτό μας. Αντίθετα, η τεχνολογία μάς απομακρύνει από τη μακαριότητα της άγνοιας. Και πάλι, σύμφωνα με τον μύθο είμαστε αποξενωμένοι από την Εδέμ, από όλη τη Δημιουργία του Θεού στην πρωταρχική της κατάσταση.
Ο Θεός έβαλε τον απαγορευμένο καρπό και το φίδι στην Εδέμ για να δοκιμάσει τους ανθρώπους. Όταν τον έφαγαν, τα μάτια τους άνοιξαν στην πραγματικότητα. Υπάρχει μια σιωπηρή ανθρωπιστική κριτική της θρησκείας σε αυτό το θεμελιώδες μέρος της Βίβλου, το θέμα είναι ότι η χρήση της τεχνολογίας, για παράδειγμα, δεν είναι εγγενώς κακή. Απλώς υπάρχουν βαθμοί δύναμης στον κόσμο. Η «τεχνολογία» του Θεού ξεπερνά κατά πολύ τη δική μας, επομένως είμαστε ανόητοι να αμφισβητήσουμε την υπεροχή του ή να διαταράξουμε τη φυσική ανάπτυξη του έργου του. Ωστόσο, αυτή είναι η πορεία που προφανώς ακολουθούμε.
•Ο «σατανικός» δρόμος της ανθρωπιστικής προόδου
Αυτός είναι ο σατανικός ή προμηθεϊκός σκοπός της τεχνολογίας που επιδιώκει να μας κάνει θεούς. Η ευφυΐα μας τελειώνει την κατάσταση της ζωϊκότητάς μας, την αφελή μας εμπιστοσύνη σε φυσικές διαδικασίες που τελικά δεν είναι θεϊκά καθορισμένες αλλά ανήθικες και παράλογες στη φυσική τους προέλευση. Οι γνώσεις μάς κατευθύνουν να κατορθώσουμε το ιδεατό, έτσι ξεκινάμε να τελειοποιήσουμε τη φύση που σημαίνει ότι στοχεύουμε να την εξανθρωπίσουμε. Υπάρχει η φύση με τη μορφή μιας παρθένας, άγριας κατάστασης και υπάρχει ο τεχνολογικά αλλοιωμένος κόσμος, το τεχνητό μας καταφύγιο από την άγρια φύση.
•Κάθε κομμάτι της τεχνολογίας είναι σιωπηρά, κατά μία έννοια, αφύσικο ή σχεδόν υπερφυσικό. Η τεχνολογική πρόοδος είναι επομένως ένα μέτρο της αποξένωσης από την άγρια φύση.
Οι ιατρικές τεχνικές, για παράδειγμα, δείχνουν τη δυσαρέσκεια με τις ασθένειες και την ανεπάρκεια του γερασμένου σώματος. Προτιμούμε να μην αφήσουμε τη φύση να ακολουθήσει την πορεία της γιατί δεν πιστεύουμε ότι η φύση ξέρει καλύτερα. Η ανθρωπιστική πίστη που επιταχύνει δραστικά την τεχνολογική πρόοδο υποστηρίζει ότι η φύση δεν γνωρίζει τίποτα, έτσι μόνο εμείς μπορούμε να γνωρίζουμε καλύτερα, έστω και από προεπιλογή.
Είναι αλήθεια ότι δεν είμαστε το μόνο είδος που χρησιμοποιεί εργαλεία, αλλά είμαστε το μόνο που έχει εμμονή με την τεχνολογία. Δεν χρησιμοποιούμε απλώς ένα εργαλείο, αλλά έχουμε ξεκινήσει έναν ολοκληρωτικό πόλεμο στον εξελικτικό μας βιότοπο. Ένα από τα μυστήρια που απευθύνει η ιστορία του κήπου της Εδέμ δεν είναι γιατί χρησιμοποιούμε κάποια εργαλεία αλλά γιατί χρησιμοποιούμε τόσα πολλά. Γιατί ντρεπόμαστε για τη φυσική μας μορφή;
Μια ενδιαφέρουσα απάντηση είναι ότι η λογική μας ικανότητα μπορεί επίσης να είναι κατάρα. Η γνώση μάς καταδικάζει να κατανοήσουμε την απάνθρωπη αλήθεια ότι η φύση είναι άκτιστη. Ως εκ τούτου, διαβιούμε φοβούμενοι τη θνητότητά μας και θαυμάζουμε την κοσμική θέα που ακυρώνει τις αξιώσεις μας. Ο δρόμος της προμηθεϊκής αποξένωσης και προόδου είναι πιθανότατα τραγικός, αλλά δεν υπάρχει αξιόλογη εναλλακτική.
Μπορούμε να λοβοτομούμε τους εαυτούς μας ή να προσποιούμαστε ότι δεν ξέρουμε καλύτερα από το να υποταχθούμε σε θρησκευτικά πιστεύω ή σε εταιρικές διαφημίσεις. Η πράξη όμως μιλάει πιο δυνατά από τα λόγια: στον βαθμό που είμαστε μανιώδεις χρήστες τεχνολογικών προϊόντων, είμαστε όλοι ουσιαστικά Προμηθέες.
•Για να το θέσουμε πιο προκλητικά, είμαστε όλοι «σατανικοί» ανθρωπιστές — όχι Χριστιανοί, Μουσουλμάνοι, Ινδουιστές ή Βουδιστές, αλλά πιστοί στο βωμό της τεχνολογικής προόδου. Υποθέτουμε ότι είμαστε φτιαγμένοι κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωση του Θεού μέσα στην παντοδυναμία μας και κάθε φορά που σηκώνουμε μια ανθρώπινα κατασκευασμένη συσκευή, δείχνουμε την εχθρότητά μας απέναντι σε κάποια αυθεντική δυνατότητα και έκφραση της φύσης.
