Ελένη Σωτάκη
Οι παρακοινωνικές σχέσεις είναι μονόπλευρες σχέσεις, όπου το ένα άτομο επεκτείνει τη συναισθηματική ενέργεια, το ενδιαφέρον και τον χρόνο του, ενώ το άλλο πρόσωπο αγνοεί εντελώς την ύπαρξη του. Αυτού του είδους σχέσεις είναι πιο κοινές με διασημότητες, αθλητές, τηλεοπτικούς αστέρες, φανταστικούς χαρακτήρες ταινιών δράσης, ινφλουένσερς, χαρακτήρες κινουμένων σχεδίων και οποιαδήποτε άλλη φιγούρα των σόσιαλ μίντια. Οι παρακοινωνικές σχέσεις δίνουν μια αίσθηση επέκτασης του κοινωνικού δικτύου ενός ατόμου με έναν τρόπο ασφαλή που αποκλείει την πιθανότητα αποτυχίας και απόρριψης. Είναι ένας τύπος σχέσεων που καλλιεργούνται από τα μέσα ενημέρωσης για να μοιάζουν με τις διαπροσωπικές σχέσεις αναπτύσσοντας σταδιακά οικειότητα και φιλία με το εκάστοτε διάσημο πρόσωπο θεωρώντας πως αυτό μας γνωρίζει και μας καταλαβαίνει.
Η φύση των παρακοινωνικών σχέσεων μοιάζει αρκετά έντονη και αληθινή. Η ριάλιτι τηλεόραση επιτρέπει στους θεατές να μοιράζονται την πιο οικεία και προσωπική ζωή των τηλεοπτικών περσόνων και οι διασημότητες προβάλλουν ανοιχτά τις απόψεις και τις δραστηριότητές τους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης όπως το twitter και το Facebook. Επιπλέον, το Διαδίκτυο επιτρέπει την 24ωρη πρόσβαση στους χρήστες με συνέπεια τις αυξημένες παρακοινωνικές αλληλεπιδράσεις.
Ενώ οι παρακοινωνικές σχέσεις παραμένουν μονόπλευρες, έχουν μεταφερθεί πλέον σε πιο διαδραστικά περιβάλλοντα, επιτρέποντας στα άτομα να επικοινωνούν με τις προσωπικότητες των μέσων ενημέρωσης και να αυξάνουν την οικειότητα και τη δύναμη της παρακοινωνικής σχέσης. Μελέτες δείχνουν ότι οι παρακοινωνικές σχέσεις παρέχουν συντροφικότητα και επηρεάζονται από την κοινωνική έλξη. Επιπλέον, οι χρήστες των μέσων βιώνουν μια σύνδεση με το διάσημο πρόσωπο και εκφράζουν συναισθήματα στοργής, ευγνωμοσύνης, λαχτάρας, ενθάρρυνσης και πίστης προς αυτό.
Ακριβώς όπως η συντήρηση των σχέσεων είναι σημαντική για τις φιλίες, τους ερωτικούς συντρόφους και την οικογένειά μας, έτσι και η διατήρηση της παρακοινωνικής σχέσης επιτυγχάνεται μέσω της διαρκούς και συνεχιζόμενης αλληλεπίδρασης με νέο υλικό που τροφοδοτούν τακτικά το κοινό οι διασημότητες. Τα ιστολόγια και οι ιστότοποι, όπως το Twitter, το Facebook και το Instagram, αυξάνουν την ευκολία με την οποία οι θεατές μπορούν να εκφράσουν τα συναισθήματά τους. Οι παρακοινωνικές σχέσεις είναι δημοφιλείς σε αυτές τις διαδικτυακές κοινότητες και αυτό μπορεί να οφείλεται στην αυξημένη αίσθηση της «γνωριμίας» των προσώπων ή στην αντίληψη ότι οι αλληλεπιδράσεις προσφέρουν μεγάλη ικανοποίηση και μικρή πιθανότητα απόρριψης.
•Οι παρακοινωνικές σχέσεις θεωρούνταν παθολογικές και ως σύμπτωμα μοναξιάς, απομόνωσης και κοινωνικών ανησυχιών. Σύγχρονες μελέτες όμως διαπιστώνουν ότι δεν υπάρχει ουσιαστική συσχέτιση μεταξύ της μοναξιάς και της έντασης της παρακοινωνικής σχέσης μειώνοντας το στίγμα τέτοιων σχέσεων και οδηγώντας τους ειδικούς στο να πιστέψουν ότι τέτοιες σχέσεις μπορούν ακόμα και να διευρύνουν το κοινωνικό δίκτυο ενός ατόμου αντί να το περιορίσουν.
Η παρακοινωνική σχέση που δημιουργείται μπορεί να κρατήσει καιρό και μπορεί να λήξει για διάφορους λόγους, είτε γιατί η διάσημη περσόνα έχασε τη λάμψη της, είτε γιατί η σειρά που εμφανιζόταν σταμάτησε, είτε γιατί ο χρήστης των σόσιαλ μίντια αποφάσισε ότι δεν επιθυμεί πλέον να αλληλεπιδρά με την περσόνα. Η διακοπή της σχέσης είναι δυνατόν να προκαλέσει το φαινόμενο της παρακοινωνικής διάλυσης. Οι άνθρωποι ανταποκρίνονται στην απώλεια μιας παρακοινωνικής σχέσης με τρόπους παρόμοιους με την απώλεια μιας κοινωνικής σχέσης. Για παράδειγμα, όταν τελείωσε η τηλεοπτική εκπομπή Τα Φιλαράκια τα άτομα με τις πιο ισχυρές παρακοινωνικές σχέσεις με έναν από τους πρωταγωνιστές εξέφρασαν τη μεγαλύτερη αγωνία.
•Γιατί Δημιουργούμε Παρακοινωνικές Σχέσεις;
Εκ πρώτης όψεως μπορεί να φαίνεται περίεργο το γεγονός ότι οι χρήστες των μέσων ενημέρωσης σχηματίζουν παρακοινωνικές σχέσεις παρά την έλλειψη αμοιβαιότητας. Είναι όμως σημαντικό να θυμόμαστε ότι οι άνθρωποι προορίζονται να κάνουν κοινωνικές συνδέσεις.
Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης είναι μια αρκετά πρόσφατη εξέλιξη στην ανθρώπινη ιστορία και η επίπτωση τους στην εξέλιξή μας είναι ακόμα υπό διερεύνηση. Η κοινωνικότητα ωστόσο του είδους μας και η ικανότητα μας να σχηματίζουμε διαπροσωπικές σχέσεις έχουν επεκταθεί εύλογα στη χρήση των μέσων ενημέρωσης.
Συγκεκριμένα, οι άνθρωποι τείνουν να δίνουν ιδιαίτερη προσοχή στα πρόσωπα και τις φωνές άλλων ανθρώπων. Για αιώνες, τα μόνα πρόσωπα και φωνές που συναντούσαμε τακτικά ήταν αυτά των ανθρώπων στην καθημερινότητά μας. Αυτό άλλαξε ξεκινώντας από τις αρχές του 20ου αιώνα με την εμφάνιση του ραδιοφώνου και του κινηματογράφου, και όταν η τηλεόραση έγινε ευρέως διαθέσιμη, ο αριθμός των προσώπων και των φωνών με τα οποία μπορούσε κανείς να εξοικειωθεί αυξήθηκε εκθετικά. Ο εγκέφαλός μας όμως δεν εξελίχθηκε ποτέ για να διακρίνει τους ανθρώπους που βλέπουμε και ακούμε μέσω των μέσων ενημέρωσης και αυτούς που βλέπουμε και ακούμε στην πραγματική μας ζωή. Επομένως, επεξεργαζόμαστε και ανταποκρινόμαστε σε αυτές τις συναντήσεις με τον ίδιο τρόπο, πράγμα που οδηγεί στην εμφάνιση παρακοινωνικών φαινομένων σε όλες τους τις μορφές.
Οι περισσότεροι άνθρωποι γνωρίζουν ότι οι σχέσεις τους με διάσημα πρόσωπα δεν είναι πραγματικές, παρόλο που αυτή η γνώση δεν τους εμποδίζει να αντιδρούν και να νιώθουν σαν οι σχέσεις αυτές να είναι αληθινές.
•Αντίκτυπος των Παρακοινωνικών Σχέσεων
Οι παρακοινωνικές σχέσεις είναι σημαντικές για το κοινό των μέσων ενημέρωσης και των σόσιαλ μίντια και από πολλές απόψεις μοιάζει να συνδράμουν βοηθητικά στη ζωή του ατόμου. Τα άτομα με παρακοινωνικές σχέσεις συχνά εκφράζουν την εκτίμηση προς τα αγαπημένα τους διάσημα πρόσωπα που τα βοήθησαν να περάσουν δύσκολες στιγμές. Επιπλέον, ορισμένοι θεατές αντιλαμβάνονται ότι οι διάσημες περσόνες βοηθούν σημαντικά στη διαμόρφωση της ταυτότητάς τους.
Μια περισσότερο αισιόδοξη θεωρητική προσέγγιση βλέπει ότι οι παρακοινωνικές συνδέσεις μπορούν να αυξήσουν την αυτοπεποίθηση, να βελτιώσουν την πίστη του ατόμου στις ικανότητές του και να του εμπνεύσουν ένα ισχυρό συναίσθημα του ανήκειν.
Η απομόνωση που προκλήθηκε από την κοινωνική αποστασιοποίηση κατά τη διάρκεια της πανδημίας της COVID-19 έχει αυξήσει το ενδιαφέρον για τον ρόλο που μπορούν να διαδραματίσουν οι προσωπικότητες των μέσων ενημέρωσης. Τα άτομα που δεν είχαν άλλες κοινωνικές διεξόδους ενώ βρίσκονταν σε lockdown στράφηκαν σε χαρακτήρες τηλεόρασης και ταινιών, όπως και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης προκειμένου να ικανοποιήσουν την ανάγκη τους για αλληλεπίδραση και σύνδεση.
Επιπλέον, επειδή οι θαυμαστές συχνά δημιουργούν διαδικτυακές κοινότητες ή και φαν κλαμπ για καλλιτέχνες, χαρακτήρες και άλλα πρόσωπα των μέσων ενημέρωσης, οι παρακοινωνικές σχέσεις μπορούν να αποτελέσουν καταλύτη για τη δημιουργία σχέσεων πραγματικής ζωής με άλλους ανθρώπους με τους οποίους μοιράζεται κανείς τις ίδιες ανησυχίες και προτιμήσεις.
•Αλλάζουν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης τις παρακοινωνικές σχέσεις;
Μέχρι σήμερα, η πλειονότητα των μελετών για τα παρακοινωνικά φαινόμενα είχε επικεντρωθεί στον κινηματογράφο και την τηλεόραση. Ωστόσο τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν αλλάξει τη φύση των παρακοινωνικών σχέσεων.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον συγκεντρώνει το εάν η δυνατότητα άμεσης επικοινωνίας με μια προσωπικότητα των σόσιαλ μίντια μπορεί να κάνει τις παρακοινωνικές σχέσεις πιο πραγματικές. Για παράδειγμα, αν ένας θαυμαστής ανταλλάξει απευθείας μηνύματα με τον αγαπημένο του ηθοποιό μέσω Twitter, η σχέση αποκτά κοινωνική διάσταση. Ως αποτέλεσμα, οι παρακοινωνικές και κοινωνικές σχέσεις θα πρέπει να θεωρούνται ότι λειτουργούν σε μια φυσική συνέχεια.
Στο κοινωνικό άκρο του φάσματος βρίσκονται οι άνθρωποι με τους οποίους αλληλεπιδρούμε τακτικά στην καθημερινή μας ζωή και στο παρακοινωνικό άκρο του φάσματος είναι πρόσωπα των μέσων ενημέρωσης στα οποία δεν έχουμε πρόσβαση, όπως φανταστικοί χαρακτήρες ή ερμηνευτές που έχουν πεθάνει.
Ανάμεσα σε αυτά τα δύο άκρα, βρίσκονται σχέσεις με διασημότητες με τις οποίες κάποιος έχει τη δυνατότητα να αλληλεπιδράσει είτε στην πραγματική ζωή είτε στο διαδίκτυο. Η άνοδος των μέσων κοινωνικής δικτύωσης έχει αυξήσει την πιθανότητα οι θαυμαστές να έχουν πρόσβαση στις αγαπημένες τους διασημότητες στο διαδίκτυο και να αλληλεπιδρούν με σχόλια, likes και μηνύματα. Σε αυτές τις συνθήκες η σχέση μεταξύ θαυμαστή και ερμηνευτή θα πρέπει να εξακολουθεί να θεωρείται παρακοινωνική, καθώς η άμμεση φυσική επαφή εξακολουθεί να μην είναι εφικτή.
Οι παρακοινωνικές σχέσεις είναι απολύτως αναμενόμενες και μπορούν ακόμη και να έχουν θετικό αντίκτυπο στην ευημερία ενός ατόμου. Λειτουργούν όμως καλύτερα συμπληρωματικά στις κοινωνικές σχέσεις και τις κοινωνικές ανάγκες κάποιου και δεν θα έπρεπε να αντικαταστήσουν τις διαπροσωπικές σχέσεις και αλληλεπιδράσεις.
