Μεγάλες Ημέρες: Μια ταινία μικρού μήκους για την ιδρυματοποίηση του εγκλεισμού

Μεγάλες Ημέρες – Μια ταινία μικρού μήκους που φωτίζει την αποξένωση, τον ιδρυματισμό και τον φόβο της «ελευθερίας» που νιώθουν οι έγκλειστοι των φυλακών όταν παίρνουν άδεια και δεν έχουν πού – ή σε ποιον – να γυρίσουν

Η ταινία Μεγάλες Ημέρες του σκηνοθέτη Κώστα Γιαλλουρίδη με συντάραξε. Η αμεριμνησία της κοινωνίας γύρω από τους έγκλειστους των φυλακών — ανθρώπους στους οποίους η ιδέα μιας ελεύθερης ζωής προκαλεί φόβο λόγω αποξένωσης και ιδρυματισμού — σοκάρει. Το έργο, σχεδόν χωρίς διαλόγους, περιγράφει την ισοπεδωτική μοναξιά που βιώνει ένας κρατούμενος στη διάρκεια της άδειάς του. Ναι, υπάρχουν άνθρωποι που δεν έχουν πού να πάνε, ποιους να δουν, κυριολεκτικά.

Η ερμηνεία του πρωταγωνιστή Σίμου Κακάλα είναι πραγματικά υπέροχη. Η γρήγορη συνέντευξη που κάναμε με τον σκηνοθέτη αποτυπώνει το ασφυκτικό πλαίσιο αυτών των ανθρώπων που αναγνωρίζουν ως οικείο έναν τόπο, έναν χώρο που όλοι οι υπόλοιποι θέλουν ν’ αποφύγουν.

Η έρευνα που έκανες σχετικά με τους ανθρώπους που, από το περιβάλλον της φυλακής, βρίσκονται ξαφνικά ελεύθεροι στον κόσμο, σε ποιο συμπέρασμα σε οδήγησε;
Με οδήγησε στη διαπίστωση ότι υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που δεν έχουν κανέναν. Προσπαθούν να επιβιώσουν σε αυτόν τον πολύ δύσκολο κόσμο απολύτως μόνοι. Συνάντησα αρκετά άτομα που είχαν πρόσφατα αποφυλακιστεί, αλλά και κάποιους φυλακισμένους που είχαν βγει έξω για λίγες ημέρες με άδεια. Ο καθένας «κουβαλάει» την προσωπική του ιστορία και είναι φορέας διαφορετικών εμπειριών, αλλά υπάρχουν και κοινά σημεία. Σε όλους έκανα την ίδια ερώτηση: «Όσο βρισκόσουν στη φυλακή, ζήτησες άδεια και, αν ναι, πώς ήταν η εμπειρία της πρώτης σου άδειας;». Πολλοί απάντησαν: «Είχα δικαίωμα να ζητήσω άδεια, αλλά δεν το έκανα ποτέ, γιατί δεν είχα πού να πάω».
Αυτή η απάντηση όχι μόνο με τάραξε, αλλά διεύρυνε και την οπτική μου γύρω από το θέμα. Για πολλούς, η μοναξιά είχε γίνει μεγαλύτερο πρόβλημα από τον ίδιο τον εγκλεισμό. Έτσι αποφάσισα να αφηγηθώ την ιστορία περισσότερο ως ερώτημα: ποια είναι η πραγματική φυλακή; Η αποξενωμένη, απάνθρωπη κοινωνία ή ο πρακτικός εγκλεισμός σε τέσσερις τοίχους;

Όσο για το πώς νιώθουν οι πρώην κρατούμενοι όταν βγαίνουν μετά από μεγάλο διάστημα, πιστεύω πως εξαρτάται από την περίπτωση. Μια γενική παρατήρησή μου είναι ότι όταν βγαίνουν έξω για πρώτη φορά, συχνά κινούνται και φέρονται σαν να βρίσκονται ένα βήμα πίσω από τους υπόλοιπους: λειτουργούν περισσότερο ως παρατηρητές παρά ως συμμετέχοντες.

Πώς ήρθες σε επαφή με το θέμα της ταινίας σου;
Το σενάριο βασίζεται στο δοκίμιο Valencia του φίλου μου Στέλιου Λυκουρέση. Αυτό ήταν η πρώτη μου επαφή με το θέμα της φυλακής. Στη συνέχεια μελέτησα δημοσιεύματα, κυρίως του ξένου Τύπου, για πραγματικά περιστατικά σχετικά με τις άδειες των κρατουμένων και τον εγκλεισμό. Έκανα επίσης έρευνα μιλώντας με ειδικούς που εργάζονται σε φυλακές και με ανθρώπους που είχαν αντίστοιχες εμπειρίες στο παρελθόν.

Σήμερα, μετά τα γυρίσματα, τι γνώμη έχεις; Υπάρχει σωφρονισμός στο ελληνικό σύστημα;
Κατά τη γνώμη μου, σε πολύ περιορισμένο βαθμό. Ένα σύστημα που απλώς στοιβάζει ανθρώπους σε κελιά λειτουργεί αρνητικά ως προς τον σωφρονισμό και την επανένταξη. Αν κάποιος ζει καθημερινά σε συνθήκες που απαιτούν πρωτόγονα ένστικτα επιβίωσης, πώς θα μπορέσει να κατανοήσει την παραβατικότητα και να θελήσει να γυρίσει σελίδα;

Το σωφρονιστικό σύστημα δεν είναι αποκομμένο από την κοινωνία και το πολιτικό σύστημα. Όταν η επιτυχία ταυτίζεται με την αποκόμιση κέρδους και όχι με την προσφορά και τη δημιουργία, η επανένταξη γίνεται ακόμη δυσκολότερη. Μας αρέσει να επαναλαμβάνουμε ότι είμαστε «το λίκνο του δυτικού πολιτισμού», αλλά δεν δώσαμε ποτέ περιεχόμενο σε αυτή τη φράση. Πολιτισμός και ανθρωπισμός είναι ταυτόσημες έννοιες. Στην Ελλάδα δεν χτίσαμε ποτέ ένα ισχυρό κοινωνικό κράτος, και αυτό αντανακλάται αναπόφευκτα και στο σωφρονιστικό σύστημα.

Πού μπορεί να δει κάποιος την ταινία σου;
Προς το παρόν προβάλλεται μόνο σε φεστιβάλ κινηματογράφου στο εξωτερικό.

Σε ποια φεστιβάλ πρόκειται να προβληθεί;
Κάναμε πρεμιέρα στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου των Τιράνων τον περασμένο μήνα και ακολουθούν ακόμη μερικές προβολές στο εξωτερικό. Στην Ελλάδα θα προβληθεί με ιδιαίτερη χαρά στην εκδήλωση της «Επανόδου» στις 27 του μηνός, στο «Ίδρυμα Μαρία Κάλλας».

Ποια ήταν η πρώτη οδηγία που έδωσες στους συντελεστές της ταινίας;
Στους ηθοποιούς δεν έδωσα ιδιαίτερες οδηγίες. Τον βασικό ηθοποιό, τον Σίμο Κακάλα, τον σύστησα σε κάποια παιδιά που είχαν πρόσφατα αποφυλακιστεί. Στη συνέχεια συνεργαστήκαμε επιτόπου στο γύρισμα, από λήψη σε λήψη. Οι άλλοι δύο ηθοποιοί, ο Αλέξανδρος Σωτηρίου και ο Βασίλης Ψυχογιόπουλος, έκαναν λίγες πρόβες με τον Σίμο στο σετ. Όλοι οι υπόλοιποι συμμετέχοντες ήταν άνθρωποι που γνώρισα κατά το ρεπεράζ και ζουν στους χώρους όπου γυρίστηκε η ταινία ή σε κοντινές περιοχές.