Ο ζωγράφος Βίνσεντ βαν Γκογκ είναι γνωστός για τα έργα τέχνης του και για μια συγκεκριμένη πτυχή της προσωπικής του ζωής: ο μετα-ιμπρεσιονιστής πέρασε λίγο χρόνο σε μια ψυχιατρική κλινική. Εκεί, παρήγαγε έργα τέχνης όπως το “Έναστρη Νύχτα” και πολλές από τις διάσημες αυτοπροσωπογραφίες του. Εκτός από το άγχος και την κατάθλιψη, ο καλλιτέχνης αντιμετώπισε επίσης μια κρίση επιληψίας. Εκτός από τον βαν Γκογκ, πολλοί άλλοι καλλιτέχνες είχαν παρόμοια προβλήματα. Ακολουθούν τέσσερις καλλιτέχνες που υπέφεραν από ψυχική ασθένεια – και πώς το γεγονός αυτό επηρέασε την τέχνη τους.
1. Λούις Γουέιν
Ο Λούις Γουέιν ήταν ένας Άγγλος εικονογράφος που γεννήθηκε το 1860 και έγινε γνωστός για τις απεικονίσεις ανθρωπόμορφων γάτων. Οι γάτες με τα μεγάλα μάτια, που συνήθως βρίσκονται σε κοινωνικές καταστάσεις, όπως παιχνίδια ή ραντεβού, δε δημιουργήθηκαν κατά παραγγελία. Ο Γουέιν ξεκίνησε να ζωγραφίζει γάτες για να διασκεδάζει τη γυναίκα του.
Δυστυχώς, λίγο μετά τον γάμο του, η σύζυγός του πέθανε από καρκίνο. Ο θάνατός της έγινε η αιτία να επικρατήσει μια βαθιά θλίψη στη ζωή του καλλιτέχνη. Σε ηλικία 57 ετών, διαγνώστηκε με σχιζοφρένεια, μια διαταραχή που επηρεάζει όχι μόνο τον τρόπο σκέψης ενός ατόμου, αλλά και τη συμπεριφορά του. Ο Γουέιν πέρασε τα τελευταία 15 χρόνια της ζωής του σε ψυχιατρικά ιδρύματα.
Δεν επηρεάστηκε μόνο η προσωπικότητά του: τα έργα τέχνης του Γουέιν άρχισαν επίσης να διαφοροποιούνται. Οι γάτες του, που προηγουμένως ήταν χαμογελαστές και παιχνιδιάρες, άρχισαν να εμφανίζουν διαφορετικά χαρακτηριστικά, πιο γεωμετρικά και πολύχρωμα. Τα περισσότερα από αυτά τα ψυχεδελικά γατάκια γεννήθηκαν, όταν ο Γουέιν νοσηλεύτηκε στο Νοσοκομείο Napsbury, όπου και πέθανε.
2. Έντβαρντ Μουνκ
«Δεν μπορώ να απαλλαγώ από τις ασθένειές μου, γιατί πολλά στοιχεία στην τέχνη μου υπάρχουν αποκλειστικά και μόνο εξαιτίας αυτών», έγραψε ο Νορβηγός ζωγράφος Έντβαρντ Μουνκ, διάσημος για τον πίνακα “Η κραυγή” και ως ένας από τους κύριους εκπροσώπους του εξπρεσιονιστικού κινήματος.
Ο Mουνκ έχασε τη μητέρα του και μια από τις αδελφές του από φυματίωση, όταν ήταν πολύ νέος. Ο πατέρας του υπέφερε από κατάθλιψη και η άλλη αδερφή του διαγνώστηκε με σχιζοφρένεια. Ο ίδιος ο Μουνκ εμφάνισε το 1908 συμπτώματα άγχους και κατάθλιψης, τα οποία επιδεινώθηκαν εξαιτίας της εξάρτησής του από το αλκοόλ. Για τους λόγους αυτούς εισήχθη σε ψυχιατρική κλινική στη Δανία.
Εκτός από τα ψυχολογικά του προβλήματα, ο ζωγράφος αντιμετώπιζε και άλλα πολύ σοβαρά ζητήματα: το 1937 τα έργα του κατασχέθηκαν από την κυβέρνηση του Χίτλερ και χαρακτηρίστηκαν ως «εκφυλισμένη τέχνη».
Ο Mουνκ έγραψε ότι «η ασθένεια, η τρέλα και ο θάνατος ήταν οι μαύροι άγγελοι που στάθηκαν στην κούνια μου», και μάλιστα διαγνώστηκε με νευρασθένεια – ένας ψυχιατρικός όρος της εποχής εκείνης που σχετιζόταν με την υστερία και την υποχονδρία. Το έργο του χαρακτηρίζεται από μορφές που αναδύουν την αίσθηση της απόγνωσης και της αγωνίας. Οι πινελιές και τα χρώματα που χρησιμοποιεί στις συνθέσεις του αποτυπώνουν συχνά τη δική του ψυχική κατάσταση.
3. Φρανσίσκο ντε Γκόγια
Ο τρίτος καλλιτέχνης είναι ο Ισπανός ζωγράφος Φρανσίσκο ντε Γκόγια. Σε ηλικία 46 ετών ο Γκόγια ήταν καθηλωμένος στο κρεβάτι, είχε χάσει την ακοή του και ήταν πολύ άρρωστος με κάτι που δεν είχε ακόμα διάγνωση. Η κώφωσή του είχε πιθανές αιτίες, όπως σύφιλη ή δηλητηρίαση από μόλυβδο. Ο καλλιτέχνης έδειξε επίσης σημάδια ψυχικών διαταραχών που επηρέασαν το έργο του.
Οι πιο πρόσφατες έρευνες υποδηλώνουν ότι ο Γκόγια υπέφερε από το σύνδρομο Susac, μια ασθένεια που, εκτός από την απώλεια ακοής και όρασης, προκαλεί επίσης προβλήματα στον εγκέφαλο και την ισορροπία.
Οι κρίσεις παραληρήματος συνοδεία ψευδαισθήσεων ήταν επίσης συχνές κατά την κρίσιμη περίοδο της ασθένειας του ζωγράφου. Εξωτερικοί παράγοντες, όπως οι Ναπολεόντειοι πόλεμοι, επηρέασαν βαθιά τον ζωγράφο. Στα έργα του, απεικόνισε τη βαρύτητα της ανθρώπινης μελαγχολίας, με πίνακες που απεικονίζουν τα ανθρώπινα δεινά να γίνονται όλο και πιο κοινά.
4. Γιαννούλης Χαλεπάς
Ο Έλληνας Γιαννούλης Χαλεπάς είναι μια διαφορετική περίπτωση. Δεν είναι μόνο ο μοναδικός γλύπτης στη λίστα μας, αλλά και ο μοναδικός, στον οποίο η ψυχική ασθένεια δεν είχε καμία άμεση επίδραση στο στυλ του. Ωστόσο, πέρασε αρκετές δεκαετίες χωρίς να παράγει τίποτα ή καταστρέφοντας τα έργα του μόλις τα ολοκλήρωνε.
Ο Χαλεπάς ξεκίνησε ομαλά την καλλιτεχνική του καριέρα και μάλιστα άνοιξε ένα ατελιέ στην Αθήνα, αφού σπούδασε στο Μόναχο. Γύρω όμως στο 1878, άρχισε να εμφανίζει τα πρώτα συμπτώματα ψυχικής ασθένειας. Δέκα χρόνια αργότερα, διαγνώστηκε με άνοια σε ηλικία μόλις 36 ετών.
Η μητέρα του Χαλεπά πίστευε ότι η τέχνη ήταν υπεύθυνη για την ψυχική κατάσταση του γιου της, οπότε προσπάθησε να τον κρατήσει μακριά από τη γλυπτική. Μόνο μετά το θάνατό της το 1916 επέστρεψε στην εργασία του. Οι ερευνητές συμφωνούν ότι σε αυτήν την περίοδο άρχισε να δημιουργεί γλυπτά με περισσότερη ελευθερία και δεν ήταν τόσο προσκολλημένος στα νεοκλασικά ιδεώδη.
Το θέμα της ψυχικής ασθένειας και της τέχνης έχει απασχολήσει αρκετά τα τελευταία χρόνια. Είναι αναμφισβήτητο ότι υπάρχει συσχέτιση, ειδικά αν σκεφτόμαστε την τέχνη ως στοιχειώδη μορφή ανθρώπινης επικοινωνίας. Από αυτή την οπτική, η καλλιτεχνική παραγωγή δεν θα ήταν απλώς απάντηση στην ασθένεια, αλλά και μορφή εξόδου, βαλβίδα απελευθέρωσης.
