Του Παύλου Θ. Κάγιου
Στην πρώτη Ελληνίδα σκηνοθέτιδα στην ιστορία του ελληνικού κινηματογράφου έχει αφιέρωμα το φετινό Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης.
Για τις πληγές που άφησε στην ελληνική κοινωνία ο πόλεμος, ο εμφύλιος κι η μετανάστευση «μιλάνε» οι 17 ταινίες που γύρισε σε απίστευτα αντίξοες συνθήκες η Μαρία Πλυτά – γεννημένη στη Θεσσαλονίκη του 1915 – τις δεκαετίες του ’50 και του ’60. Και νιώθοντας αυτό το αφιέρωμα να φέρνει στο φως στιγμές ανέχειας και ταλαιπωριών της δικής μου οικογένειας, θυμήθηκα με συγκίνηση τις ταινίες της…
Η Μαρία Πλυτά, η πρώτη Ελληνίδα σκηνοθέτιδα, γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1915. Αρχικά ασχολήθηκε με τη λογοτεχνία, ενώ στο τέλος της δεκαετίας του ’40 έκανε τα πρώτα της βήματα στην κινηματογραφική παραγωγή, δουλεύοντας σε ταινίες του Αλέκου Σακελλάριου και του Γιώργου Τζαβέλλα. Το 1950 κάνει το σκηνοθετικό της ντεμπούτο με την ταινία Τ’ αρραβωνιάσματα, μια από τις πιο αξιόλογες ελληνικές ηθογραφικές ταινίες της εποχής, με σκηνικά του Γιάννη Τσαρούχη. Με 17 ταινίες στο ενεργητικό της, η Μαρία Πλυτά θα καθιερωθεί για τις επόμενες δεκαετίες ως μία από τους πιο επιτυχημένους σκηνοθέτες της γενιάς της, γράφοντας σενάρια και για άλλους σκηνοθέτες. Πέθανε το 2006.
«Η “Άγνωστη” του ελληνικού κινηματογράφου» ονομάστηκε η ημερίδα στη μνήμη της που διοργάνωσε το Εργαστήριο Μελέτης Ελληνικού Κινηματογράφου στην αίθουσα Παύλος Ζάννας.
Η Μπέτυ Κακλαμανίδου, Καθηγήτρια στο Τμήμα Κινηματογράφου του ΑΠΘ, ευχαρίστησε το Φεστιβάλ για τη φιλοξενία. Ευχαρίστησε επίσης τον Βρασίδα Καραλή από το πανεπιστήμιο του Σίδνεϊ, ομιλητή της εκδήλωσης και έναν από τους πρώτους ανθρώπους που αναγνώρισε το έργο της Μαρίας Πλυτά. Στη συνέχεια ευχαρίστησε τις φοιτήτριες και τους φοιτητές της που δούλεψαν εθελοντικά για τις παρουσιάσεις της εκδήλωσης. «Η ημερίδα έχει ως στόχο την αναθεώρηση της ιστορίας του ελληνικού κινηματογράφου, με τη δική μας μικρή συμβολή για την ανάδειξη του έργου της Μαρίας Πλυτά, η οποία εντάσσεται σε μια παγκόσμια προσπάθεια ένταξης “ξεχασμένων” γυναικών στον κινηματογραφικό Κανόνα», δήλωσε σχετικά.
Αμέσως μετά, η κ. Κακλαμανίδου καλωσόρισε τη ζωγράφο και σκηνοθέτιδα Γκέλυ-Ευαγγελία Αγγελή, η οποία είχε γνωριστεί με τη Μαρία Πλυτά και είχε μάλιστα γυρίσει και ένα μικρό ντοκιμαντέρ αφιερωμένο στην πρωτοπόρο Ελληνίδα σκηνοθέτιδα, το οποίο περιλαμβάνει ένα από τα σπάνια ντοκουμέντα που έχουμε στη διάθεσή μας για τη Μαρία Πλυτά. «Είχα την απορία να βρω ποια ήταν η πρώτη Ελληνίδα σκηνοθέτιδα. Κάποιος από τη Στοά Χόλιγουντ ανέφερε το όνομα της Πλυτά κι εγώ πήγα να τη βρω στο σπίτι της. Την επισκεπτόμουν εκεί για μισό χρόνο μέχρι να με εμπιστευτεί και να καταλάβει ότι θα κάνω καλή δουλειά. Ήταν εξαιρετικά προσεκτική, οργανωμένη και μόνη. Μου είχε κάνει μεγάλη εντύπωση ότι είχε κακή σχέση με την κόρη της, διότι εκείνη δεν μπορούσε να αντέξει μια μητέρα που ήταν συνεχώς απούσα λόγω δουλειάς».
Ακολούθησαν παρουσιάσεις της ζωής και του έργου της Μαρίας Πλυτά από μεταπτυχιακούς φοιτητές του Τμήματος Κινηματογράφου του ΑΠΘ και την Καθηγήτρια Μπέτυ Κακλαμανίδου.
Ο εμπνευστής του αφιερώματος Βρασίδας Καραλής, σχολίασε: «Πρόκειται για μια γυναίκα που διαμόρφωσε τη δική της κινηματογραφική οπτική και έστησε μπροστά μας ένα κοινωνικό όραμα, αναδιαμορφώνοντας την πραγματικότητα. Όπως είπε ο Αγγελόπουλος, η τέχνη δεν είναι φακός που αντανακλά, είναι φακός που μεγεθύνει το μικρό, το ασήμαντο. Ένας συνεκδοχικός ρεαλισμός. Πίσω από αυτά, κρύβεται ένα πλέγμα, ένα δίκτυο από διαφορετικές σημασίες. Η αναγέννηση του ελληνικού σινεμά στη μεταπολεμική περίοδο είναι ένα πολύ σημαντικό κεφάλαιο πολιτισμικού αναπροσανατολισμού, αλλά και αναπροσδιορισμού του εαυτού μας. Η Μαρία Πλυτά ανήκει στο σινεμά αυτό».
Στη συνέχεια, τόνισε πως οι ταινίες της Μαρίας Πλυτά έχουν διαμορφωθεί από το τραύμα του πολέμου, του εμφυλίου και της μετανάστευσης. «Ο πατέρας μου, επειδή είχε χάσει τη μάνα του, κάθε φορά που έβλεπε τον Λουστράκο, ξέσπαγε σε κλάματα. Είναι η ευαισθησία μιας ολόκληρης γενιάς. Η Πλυτά αντιπροσωπεύει την καμπή στο ελληνικό σινεμά μετά τον εμφύλιο και η επίσημη ιστορία στο έργο της είναι ενσωματωμένη στους χαρακτήρες των ταινιών της. Οι ταινίες της κατορθώνουν να δημιουργήσουν γέφυρες επικοινωνίας με ανθρώπους διαφορετικής πολιτισμικής ατμόσφαιρας και ανατροφής. Αυτά τα φιλμικά κείμενα γίνονται χώροι όπου όλες οι διαφορές συγκλίνουν», σχολίασε σχετικά. «Στο πρόσωπο της Μαρίας Πλυτά βλέπουμε μια ολοκληρωμένη καλλιτέχνιδα, με μια ολοκληρωμένη κινηματογραφική πρόταση», συμπλήρωσε.
Ολοκληρώνοντας, στάθηκε στην ανάγκη συστηματικής οργάνωσης του υλικού. «Το πρόβλημα στον ελληνικό χώρο», κατέληξε ο κ. Καραλής, «είναι πως δεν υπάρχει συστηματική οργάνωση του υλικού. Ευτυχώς, ένα πρώτο βήμα στη σωστή κατεύθυνση γίνεται με την ημερίδα αυτήν και την EMEKT. Η πολιτισμική μνήμη πρέπει να αφεθεί στα χέρια αυτών που θα χειριστούν το παρελθόν με σεβασμό».
