Του Γιάννη Παναγόπουλου //
Φωτογραφίες: Πάνος Μιχαήλ, Ηλίας Κοτσιρέας, Βάσια Αναγνωστοπούλου //
“Ζω για το εδώ και το τώρα”; -Η τελευταία φορά που άκουσα τις παραπάνω λέξεις ήταν την περασμένη εβδομάδα από τη Δήμητρα Χατούπη. Μια γυναίκα του θεάτρου που έχει δουλέψει σε τηλεόραση και κινηματογράφο και θεωρεί δεύτερο σπίτι τη δραματική σχολή της “δήλος”.
Όταν είπε “Ζω για το εδώ και το τώρα” καθόταν σε έναν καναπέ έχοντας πάρει μια γερή ρουφηξιά στριμμένου τσιγάρου.
Μπορώ να θυμηθώ τη στιγμή. Είπε “Δεν μου φτάνει μια μέρα να κάνω όσα θέλω”, πιάσαμε κουβέντα γι’ αυτό και αμέσως μετά είπε ένα τόσο πειστικό: “Ζω για το εδώ και το τώρα” που σκέφτηκα πως, αν εκείνη το θελήσει, μπορεί να κάνει μια γκρίζα χειμωνιάτικη μέρα να μοιάσει με ανέμελη καλοκαιρινή λιακάδα.
–Θέλεις να κάνεις περισσότερα από όσα ένα εικοσιτετράωρο αντέχει να κάνεις;
-Ναι. Δεν μου φτάνει αυτό. Δεν μου φτάνει μια μέρα για να κάνω όσα θέλω.
-Σαν παράπονο ακούγεται αυτό.
-Όχι. Δεν μου πάει με τίποτα να παραπονιέμαι. Και δεν νομίζω πως είμαι η μόνη στην πόλη που αισθάνεται έτσι. Αν διαχωρίσεις το ένα κομμάτι, το πώς θα βγάλεις τα προς το ζην, το άλλο, το δημιουργικό είναι τόσο πλούσιο που μια μέρα δεν φτάνει να το ικανοποιήσεις.
-Έχεις ρίξει το ένα για χάρη του άλλου;
-Φυσικά και το έχω κάνει. Το οικονομικό το ρίχνω διαρκώς. Το έχω τσακίσει. Είσαι δημοσιογράφος και είμαι καλλιτέχνης. Με τι άλλο θα μπορούσαμε να ασχοληθούμε πέρα από εκείνα που θεωρούμε δημιουργικά; Η πραγματικότητα όμως λειτουργεί αλλιώς. Δεν ρωτά τη θέλησή μας. Υπάρχουν στιγμές που το παρατημένο έρχεται και μας πλακώνει.
-Πάμε λίγο στην πρώτη ερώτηση. Τι θα ήθελες να κάνεις που ένα εικοσιτετράωρο φαντάζει μικρό να ανταμείψει την ημερήσια προσδοκία σου;
Η σχολή είναι ένα καλό παράδειγμα. Απαιτεί μεγάλο κομμάτι της ενέργειάς μου. Επιθυμία μου είναι να ανοιχτεί περισσότερο. Είτε αυτό έχει να κάνει με το κομμάτι των μαθημάτων είτε στο πώς θα διοργανώσω πράγματα. Για παράδειγμα να ανοιχτούμε στο εξωτερικό. Θα ήθελα να κάνω τέτοιου τύπου ανοίγματα. Δεν ξέρω αν γίνεται. Μπορεί και όχι, όμως εγώ το ονειρεύομαι.
-Το άνοιγμα στο εξωτερικό το θεωρείς ρίσκο;
-Ναι. Εμπεριέχει και ρίσκο. Τουλάχιστον για τη δική μου οπτική. Αυτός ο συνδυασμός αντικειμενικής λογικής και προσωπικής ματιάς είναι το διαχρονικό πρόβλημα του ανθρώπου. Και δεν είμαι η εξαίρεσή του.
-Μπορείς να διαχωρίσεις τα παραπάνω;
-Το πρώτο, η αντικειμενική λογική, είναι αυτό που βλέπει ο περίγυρος. Η προσωπική ματιά, η προσωπική λογική είναι τα ένστικτα που μας καθοδηγούν και μας δείχνουν τον δρόμο. Όταν άρχισα τη σχολή δεν σκέφτηκα τι έχω να αντιμετωπίσω. Πήρα δέκα παιδιά που ήθελαν να με ακολουθήσουν και την άνοιξα με πολύ μεγάλο κέφι. Τότε δεν μπορούσα να σκεφτώ, να φανταστώ τι διάσταση θα μπορούσε να πάρει όλο αυτό το πράγμα. Από την άλλη είναι και αυτό που κάνουμε στο θέατρο. Στη σκηνή, αρχικά, ακολουθώ μόνο το ένστικτό μου και μετά βάζω κομμάτια λογικής στην ερμηνεία μου. Υπάρχει ένα μεγάλο κομμάτι λογικής μέσα μου. Είμαι σχεδόν ψυχαναγκαστική στα πράγματα. Άρα αν δεν αφήσω αρχικά το ένστικτο να λειτουργήσει, αυτό που παίζω θα καπακωθεί από τη λογική.
-Συγχαρητήρια, μόλις περιέγραψες έναν ψυχαναγκασμό.
-Δεν μπορείς απλά να λειτουργείς με το ένστικτο. Απλά και μόνο με αυτό. Έχει σημασία το πεδίο που θα το αφήσει να εξελιχθεί. Φαντάζεσαι πώς θα ήταν αν δεν θα μπορούσα να συνεννοηθώ με τον σκηνοθέτη που πρέπει να δουλέψω ή τους συναδέλφους που πρέπει να συνεργαστώ;
-Πάντως έχεις ορίσει ένα πεδίο που κινείσαι. Η Σχολή σου, το θέατρο που εμφανίζεσαι ορίζουν δύο καλά πεδία εξέλιξης του ενστίκτου σου.
-Το θέατρο όμως δεν γνωρίζεις πάντα αν θα προκύψει ή όχι. Αυτή τη στιγμή η συνεργασία στο Μεταξουργείο με τον Άκι (σ.σ. Βλουτή) πάει περίφημα. Και βασίζεται σε κάτι που έχει γερά θεμέλια. Στη φοβερή γνώση των ρόλων μας αλλά και την αντοχή μας να παίζουμε για το εδώ και το τώρα. Εκείνος και εγώ είμαστε σε ένα κανάλι επικοινωνίας, ανταλλάσσουμε πληροφορίες διαρκώς. Αυτό δεν είναι κάτι που μπορείς να βρεις εύκολα.
-Αυτό κάνει μια θεατρική παράσταση ξεχωριστή; Να χορεύουν τα ένστικτα των ηθοποιών πάνω σε χτισμένα by the book θεμέλια;
-Στη σκηνή το ένστικτο έτσι και αλλιώς λειτουργεί. Το κάνεις όμως με κανόνες που έχουν οριστεί εκ των προτέρων. Στις πρόβες. Αλλά το ζητούμενο είναι να είσαι εκείνο, να αφήνεις το ένστικτό σου τη στιγμή που είναι απαιτητό. Όχι κάποια άλλη. Το εδώ και τώρα. Το εδώ και το τώρα. Επιμένω Το εδώ και το τώρα είναι κάτι που λέω στα παιδιά της σχολής διαρκώς. Μη σκέφτεστε το “μετά” την ώρα που παίζετε. Δεν γίνεται. Δεν ξέρω αν αυτό προβάλλει τη διαφορά ανάμεσα στη λογική και το ένστικτο, αλλά το σίγουρο είναι ένα. Πως όταν είσαι πάνω στη σκηνή δεν μπορείς να σκέφτεσαι κάτι άλλο.
-Είναι μια ροκ λογική αυτό. Το να βγαίνεις στη σκηνή και να λες “δεν υπάρχει αύριο, δεν υπάρχει χτες, υπάρχει μόνο το τώρα της σκηνής”.
-Δεν διαφωνώ. Τη στιγμή εκείνη είμαι “εκεί” και καθ’ ολοκληρίαν. Είναι δύσκολο αυτό. Τραγικά δύσκολο είναι. Η σκέψη τρέχει με ταχύτητες φωτός, παρεμβάλλεται διαρκώς. Μόνο το παρόν υπάρχει. Υπάρχει κάτι άλλο; Δεν αποδυναμώνω το οποιοδήποτε άλλο. Είμαστε ολόκληροι μια μνήμη αλλά τη στιγμή της σκηνής, τη δεδομένη στιγμή της σκηνής πρέπει να υπάρχει το παρόν και τίποτα άλλο εκτός από αυτό.
-Μου αρέσει που είμαι στο γραφείο σου. Βρίσκεται έναν όροφο πάνω από τη σχολή σου, δίνει την αίσθηση ότι εντός του υπάρχει μια θεατρική αύρα.
-Ο χώρος που βρισκόμαστε είναι το δεύτερο σπίτι μου.
-Ποιοι είναι οι άνθρωποι στις φωτογραφίες πίσω από το γραφείο σου;
-Οι γονείς μου. Δυστυχώς τους έχασα. Και δίπλα είναι η φωτογραφία του Ιγκόρ του σκύλου μου, τον έχασα και αυτόν. Βλέπεις τη φωτογραφία που είμαι με τον πατέρα μου; Ήταν δάσκαλος. Έπαιρνε συνέχεια μεταθέσεις. Μέχρι που έγινα δέκα ετών ταξιδεύαμε. Η φωτογραφία που είμαι μαζί του είναι από τα Γιαννιτσά. Ήταν δάσκαλος εκεί για ένα διάστημα και εγώ εκείνη τη χρονιά ήμουν μαθήτριά του. Ίσως το κομμάτι της διδασκαλίας είναι κάτι που το κληρονόμησα από τους δικούς μου. Τώρα που το συζητάμε σκέφτηκα το “ίσως” είπα.
-Είναι μια αναπαράσταση αυτό;
-Δεν ξέρω. Δεν μπορώ να το απαντήσω. Και οι δύο μου γονείς εκπαιδευτικοί ήταν. Πάντως διδάσκοντας δεν έχω ποτέ έτοιμη ύλη να πω στα παιδιά. Τους λέω πως κλέβω συνεχώς κάτι από εκείνα. Επιδιώκω να είμαι διαρκώς αυτοαμφισβητούμενη και σε διαρκή αμφισβήτηση από τα παιδιά. Μόνο έτσι γνωρίζω καλύτερα τον εαυτό μου. Η αυτοαναίρεση είναι γοητευτική και βαθιά προκλητική. Είναι μια διαδικασία που σε πάει σε καινούργιους δρόμους. Αυτό είναι κάτι αναπάντεχα προκλητικό. Θυμάμαι μικρή έπαιρνα τους δρόμους και χανόμουν στα μέρη που μεγάλωνα.
-Τι σκέφτεσαι κοιτώντας καθημερινά, ηθελημένα ή όχι, αυτές τις φωτογραφίες;
-Το πώς διαχειριζόμαστε την απώλεια. Απλά αφήνουμε τον χρόνο να περνά μήπως και καλύψει τον πόνο. Δεν υπάρχει άλλος τρόπος. Έτσι και αλλιώς κουβαλάμε τους δικούς μας μέσα μας για πάντα. Κατά τα άλλα έχω μια τρομακτική σχέση με τους χώρους που βρίσκομαι. Τους συμπεριφέρομαι σαν να είναι σπίτι μου ενώ ταυτόχρονα υπάρχει μια τάση φυγής από μέσα τους. Είναι δύο αντίθετες αξίες που συμβιώνουν εντός μου.
-Πόσα σπίτια έχεις τώρα;
-Τις μέρες που έχω παράσταση. Είναι παράσταση. Είμαι εκεί. Εντελώς εκεί. Και δυο ώρες πριν απ’ αυτή είμαι εκεί. Το θέατρο το νιώθω σπίτι μου. Όταν δεν έχω παράσταση είμαι στη σχολή. Και τα βράδια είμαι με τους φίλους μου. Στον επίλογο μιας μέρας, κάθε μέρας θέλω να είμαι παρέα με ανθρώπους που μαζί τους περνώ καλά. Έτσι κι αλλιώς οι μέρες έχουν πολλή ενέργεια και μέχρι να κοιμηθώ, να αποφορτιστώ περνούν κάποιες ώρες. Δεν είναι πως έντεκα το βράδυ τελειώνει μια παράσταση και μετά, αμέσως, πάω σπίτι να κοιμηθώ.
-Δεν θεωρείς πως υπάρχουν περισσότερες δραματικές σχολές απ’ όσες η χώρα χρειάζεται;
-Το μεγάλο μπαμ έγινε στα τέλη της δεκαετίες του 1980. Με την εισαγωγή της ιδιωτικής τηλεόρασης. Όντως είναι πολλές. Και η μεγαλύτερη ανάγκη που υπάρχει είναι να εκσυγχρονίσουμε το πλαίσιο που η Δραματική παιδεία λειτουργεί στη στην Ελλάδα. Πριν πούμε το ένα ή το άλλο και για να καταλάβουμε λίγο καλύτερα το πλαίσιο που οι δραματικές σχολές λειτουργούν, θα πω πως το το ΦΕΚ που οι σχολές λειτουργούν είναι του 1980. Ανήκουμε στο υπουργείο πολιτισμού. Και θεωρώ πως κάποια στιγμή και εκείνο πρέπει να πάρει θέση πάνω σ’ αυτό το θέμα. Τα πτυχία που δίνουμε είναι αδιαβάθμητα. Είμαστε ανώτερες σχολές. Υπάρχει ένας κύκλος που θα τον περιέγραφα ως χαοτικό γύρω από τη θεατρική παιδεία στην Ελλάδα. Και θεωρώ πως κάποια στιγμή θα έπρεπε να υπάρξει μια διαβάθμιση των πτυχίων που δίνουν οι σχολές. Το υπουργείο αναγνωρίζει μόνο τους μαθητές που έχουν περάσει στις δικές του εισαγωγικές εξετάσεις. Όμως αυτό δεν είναι αρκετό. Υπάρχουν επισκέπτες των μαθημάτων που οργανώνει περισσότερο ταλαντούχοι από τα παιδιά που έχουν πετύχει στις εισαγωγικές εξετάσεις που οργανώνει.
-Πες πως αύριο θα μπορούσες να γράψεις το δικό σου ΦΕΚ για το θέμα. Η πρώτη παράγραφος τι θα περιείχε;
-Ένα σύγχρονο πρόγραμμα σπουδών. Αυτό που έχουμε τώρα είναι πεπαλαιωμένο. Κάποια στιγμή δίδαξα στο τμήμα Θεατρικών Σπουδών στη Πάτρα. Με δέχτηκαν με το πτυχίο που έχω στην Αγγλική Φιλολογία για να υπάρξει η τυπική κατοχύρωση απέναντι στις απαιτήσεις του νόμου. Ο Χούρσογλου ήταν διευθυντής στο Τμήμα Κινηματογράφου στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, εκείνος χρησιμοποίησε το πτυχίο του ως μαθηματικός. Θεωρώ πως οι ταινίες που έχει κάνει ή η δική μου πορεία στο θέατρο θα μπορούσαν να μιλήσουν από μόνες τους. Όμως δεν ήταν καθόλου αρκετές για το ισχύον νομικό σύστημα. Είναι επίσης απαράδεκτο που στην Ελλάδα δεν υπάρχει σχολή σκηνοθεσίας. Ο Λιβαθηνός λέει πως θα γίνει. Ελπίζω να τα καταφέρει.
-Τι είναι νέο στο θέατρο;
-Πολλά. Ζούμε μια εποχή με γερές ανακατατάξεις. Δεν είμαι τοποθετημένη μέσα σ’ αυτό το χάος. Απλά παρακολουθώ πολλά νέα πράγματα που κάποια στιγμή θα μπουν στη θέση τους. Πιστεύω πως έχουμε πολύ καλούς νέους σκηνοθέτες. Με όραμα, που γνωρίζουν πώς να οδηγήσουν τους ηθοποιούς χωρίς να κουβαλούν τις απολυτότητες του παρελθόντος. Αυτή η αφαίρεση έπρεπε κάποια στιγμή να γίνει. Πια ο σκηνοθέτης, ο έξυπνος σκηνοθέτης αφήνει την απαραίτητη προσωπική ελευθερία στον ηθοποιό μέσα στο κλίμα που έχει χτίσει. Δεν τον μπλοκάρει. Υπάρχουν πολλά νέα πράγματα στο θέατρο. Δεν μπορώ να τα κατατάξω ακόμα. Αλλά νέο είναι σίγουρα και εκείνο το κομμάτι του θεάτρου που πλέον απελευθερώθηκε από το βάρος τού “κάνω κάτι για τον εντυπωσιασμό ή κάνω κάτι απλά γιατί θεωρώ πως είναι νέο απλά για να εντυπωσιάσω”.
-Το θέατρο λειτουργεί ξεχωριστά από την κοινωνία; Ζούμε μια εποχή που πολλοί είναι γονατισμένοι και ακόμα περισσότεροι ετοιμάζονται να γονατίσουν.
-Επιμένω πως ζούμε σε μια υπό διαμόρφωση εποχή που ο καθένας προσπαθεί να βρει ταυτότητα εντός της. Εννοείται πως υπάρχουν σπασμωδικές απρόβλεπτες κινήσεις από πολλούς. Όμως μέσα μου πιστεύω πως υπάρχει μια πλειοψηφία ανθρώπων που δεν μιλά, που δεν έχει φανερωθεί, που σιωπηλά παρακολουθεί την εποχή. Σε αυτή πιστεύω. Νιώθω πως υπάρχει και πως δεν έχει βρει ακόμα τη δική της φωνή. Είμαι σίγουρη, παρατηρεί, δεν κοιτά απλά. Άλλο το βλέπω. Άλλο το παρατηρώ.
