Δυο φωνές, ένα βλέμμα: Ο Λάζαρος Βαρτάνης και ο Στέφανος Παπατρέχας συνομιλούν για το «Καταραμένο Παιδί». Η συνεργασία τους, όπως οι ίδιοι αναφέρουν, στηρίζεται στην αμοιβαία εμπιστοσύνη, στην ελευθερία της διαφωνίας και στη συνεχή αναζήτηση της αλήθειας μέσα από τη θεατρική πράξη. Από τις πρώτες πρόβες μέχρι την τελική μορφή της παράστασης, οι δύο σκηνοθέτες – δραματουργοί και φίλοι οικοδομούν έναν θεατρικό κόσμο όπου η εξουσία, η αθωότητα και η ανθρώπινη μοίρα συνδιαλέγονται με το σήμερα, αναδεικνύοντας τη διαχρονική φύση της βίας, της πίστης και της κατάρας
Στο περιθώριο της πρόβας κάπου στον Βοτανικό, συναντηθήκαμε με τον Στέφανο Παπατρέχα και τον Λάζαρο Βαρτάνη, παιδιά που συνεργάζονται και πάλι, αυτή τη φορά στο «Καταραμένο Παιδί» του Ονόρε ντε Μπαλζάκ αποδεικνύοντας πως οι αληθινές καλλιτεχνικές συμπράξεις δεν στηρίζονται μόνο στη σύμπνοια αλλά και στη συνεχή αναμέτρηση ιδεών, ρυθμών και ευαισθησιών.
Από το 2017, όταν συνεργάστηκαν για πρώτη φορά στην «Υγρασία στους τοίχους», μέχρι σήμερα, οι δύο δημιουργοί οικοδόμησαν μια θεατρική σχέση που εξελίχθηκε σε ομάδα, την Ονόριο, και σε μια σειρά παραστάσεων όπου το προσωπικό και το συλλογικό συνυπάρχουν αβίαστα.
Η συνέντευξη που ακολουθεί, δεν έχει μια κλασική μορφή ερώτησης-απάντησης. Μοιάζει περισσότερο με διάλογο δύο ανθρώπων που έχουν διανύσει μαζί μια μακρά διαδρομή. Μιλούν για τις δυσκολίες και τις χαρές της συν-σκηνοθεσίας, για την εμπιστοσύνη και τη σύγκρουση, για το άγχος της επιβίωσης χωρίς επιχορηγήσεις, αλλά και για τη χαρά της απόλυτης δημιουργικής ελευθερίας. Ο Στέφανος Παπατρέχας (ΣΠ) και ο Λάζαρος Βαρτάνης (ΛΒ) ανοίγουν τα χαρτιά τους με ειλικρίνεια και τρυφερότητα: για τις επιρροές τους, τις φιλοδοξίες τους, τις απογοητεύσεις, τα «ιερά τέρατα» και την απομυθοποίησή τους.
Η συνάντησή τους, απαλλαγμένη από το επίπλαστο βάρος ενός «καλλιτεχνικού γεγονότος», μοιάζει να λειτουργεί ως πείραμα συλλογικής δημιουργίας μέσα σε μια εποχή καλλιτεχνικής «μοναξιάς». Η συνεργασία τους, όπως οι ίδιοι αναφέρουν, στηρίζεται στην αμοιβαία εμπιστοσύνη, στην ελευθερία της διαφωνίας και στη συνεχή αναζήτηση της αλήθειας μέσα από τη θεατρική πράξη. Από τις πρώτες πρόβες μέχρι την τελική μορφή της παράστασης, οι δύο σκηνοθέτες – δραματουργοί και φίλοι οικοδομούν έναν θεατρικό κόσμο όπου η εξουσία, η αθωότητα και η ανθρώπινη μοίρα συνδιαλέγονται με το σήμερα, αναδεικνύοντας τη διαχρονική φύση της βίας, της πίστης και της κατάρας.
Στο κέντρο, πάντα, το θέατρο — ως αναμέτρηση με την αλήθεια, ως καθρέφτης μιας κοινωνίας που αναμετράται με την εξουσία, την πατριαρχία, την ανθρώπινη αδυναμία. Το «Καταραμένο Παιδί», όπως λένε, είναι μια παράσταση για τους «ονειροπόλους που επιμένουν»· κι εκείνοι, με τον τρόπο τους, παραμένουν ακριβώς αυτό: δύο καλλιτέχνες που επιμένουν να ονειρεύονται, να συνεργάζονται και να ξαναρχίζουν, κάθε φορά, από την αρχή.
ΛΒ Συνεργαζόμαστε από το 2017 όταν. Είχα συνσκηνοθετήσει με τον Στέφανο σε ένα μονόλογο που λεγόταν «Υγρασία στους τοίχους» του Αναστάσιου Πινακουλάκη.
ΣΠ Στο Επί Κολωνώ… Αμέσως μετά το 2018 με συνσκηνοθέτησε με την Γεωργία Πιερουτσάκου. Και μετά κάναμε μαζί τη «Φροσύνη», το 2019, που ήρθε να «δέσει» με την «Πατσού» την επόμενη χρονιά
ΛΒ Μετά από αυτό, ιδρύσαμε την ομάδα μας την «Ονόριο», κάναμε την ομώνυμη δουλειά μας στο Βαφείο, μια δουλειά που μας άνοιξε δρόμους, με ένα κείμενο του Στέφανου, που απέσπασε και υποψηφιότητα για το σύγχρονο νεοελληνικό έργο στα βραβεία Κουν.
ΣΠ Η αρχή είχε γίνει ήδη. Και με ευθύνη του Λάζαρου. Γιατί όταν εγώ είχα γράψει τη «Φροσύνη» και του την έδωσα να τη διαβάσει μου είπε, θέλω να το κάνουμε μαζί, να το σκηνοθετήσουμε παρέα . Είπα ναι, μιας και με είχε ήδη σκηνοθετήσει, και έτσι ξεκίνησε η διερεύνηση μιας συνεργασίας που δεν αφορούσε μόνο την παράσταση. Ήταν λίγο σαν να γνωριζόμασταν..
ΛΒ Δοκιμαστήκαμε μέσα σε αυτή τη συνθήκη και οι δύο; Είναι αλήθεια πως σε μια συνεργασία δεν είναι όλα πάντα εύκολα. Πάντα η συνύπαρξη δοκιμάζεται, όταν μια ιδέα του ενός κοντράρει μια άλλη ιδέα του άλλου. Και παρόλο που ακούγεται δύσκολο, εμάς δεν μας έχει συμβεί. Και ειδικά στο «Καταραμένο Παιδί», εντελώς καθόλου!
ΣΠ Είχαμε την τύχη να ξεκινήσουμε τη σκηνοθετική μας καριέρα έχοντας ως ηθοποιό τη Σύνθια Μπατσή, η οποία είναι καταπληκτική. Πέρα από εξαιρετική ηθοποιός, είναι έχει το ταλέντο να συνδυάζει τα πράγματα, δηλαδή πολλές φορές υπήρχανε αντικρουόμενες οδηγίες από μένα και το Λάζαρο, και κατάφερνε να τις συνδυάσει και τις δύο για να είμαστε ευχαριστημένοι και οι δύο. Αλλά στο «Καταραμένο Παιδί», παράσταση που δουλεύουμε ένα χρόνο τώρα, δεν έχουμε διαφωνήσει ποτέ
ΛΒ Υπήρχαν όμως και διαφωνίες, Να, για παράδειγμα στο «Σπά σε κατάρα» εγώ διαφωνούσα να κάνουμε κωμωδία. Αλλά, τελικά μου άρεσε…
ΣΠ Αυτή η δύσκολη εποχή, δίνει μια ώθηση στις συνεργασίες. Βρίσκονται άνθρωποι με τις ίδιες αγωνίες, με κοινούς στόχους. Αλλά, δεν ευνοούνται οικονομικά. Κάθε χρόνο, έχουμε τις ίδιες αγωνίες. Κάθε χρόνο είμαστε με το «άντε»… Θα έχουμε χρήματα να κάνουμε το επόμενο βήμα μας; Το άγχος είναι σύντροφος μας, ειδικά σε μας, που δεν έχουμε λάβει καμία επιχορήγηση, και το παλεύουμε μόνοι μας, με την ίδια τη δουλειά μας.
ΛΒ Κάθε χρονιά, η κάθε μας δουλειά είναι ένα στοίχημα. Και κάθε φορά, το τολμάμε με τη σκέψη «να το φχαριστηθούμε» τουλάχιστον.
ΣΠ Αυτή δουλεία είναι ένας λαβύρινθος. Δεν είναι μόνο να βρεθείς με ανθρώπους που ταυτίζεσαι, αλλά να σε ευνοήσουν και οι προσωπικές συγκυρίες. Οι προσωπικές επιλογές, οι προτεραιότητες, οι άλλες εκτός θέατρου υποχρεώσεις, πχ η συμμετοχή σε κάποια τηλεοπτική σειρά. Κάνουν το εγχείρημα της συνεργασίας λίγο πιο δύσκολο να «κουμπώσει»
ΛΒ Πως διαλέγουμε τα έργα που παίζουμε; Κυρίως ο Στέφανος τα επιλέγει, με την έννοια ότι κυρίως ο Στέφανος τα γράφει. Τέσσερα έργα έχουν γραφτεί από εκείνον. Ο «Ονόριο», η «Φροσύνη», η «Πασσού», το «Σπα σε κατάρα».
ΣΠ Και μετά από αυτά αρχίσαμε να προβληματιζόμαστε και να μας απασχολεί το θέμα του πυρήνα ενός έργου. Για παράδειγμα, εμένα με προβληματίζει το θέμα της αλήθειας. Υπάρχει αλήθεια; Τι είναι αλήθεια; Πως μπορεί κάποιος να την εκμεταλλευθεί ακόμα και να την καπηλευθεί; Είναι μία η αλήθεια ή έχει ο καθένας τη δική του
ΛΒ Και ύστερα, ήρθε ο Μεσαίωνας…
ΣΠ Κάπως έτσι γεννήθηκε ο «Ονόριο». Και από την επιθυμία μου να επεκταθώ από μονολόγους σε πολυπρόσωπες συνθήκες. Το «Σπα σε κατάρα» από την άλλη ήρθε και πάλι από δική μου ανάγκη να δοκιμαστώ στην κωμωδία. Μετά από αυτό, δεν είχα την όρεξη να γράψω κάτι. Και δεν θέλω να γράψω κάτι με το ζόρι. Και είπα στον Λάζαρο, να κάνουμε λίγο «αγρανάπαυση». Και πως αν κάναμε κάτι, αυτό να ήταν μια θεατρική διασκευή ενός μυθιστορήματος…
ΛΒ Εγώ, από την άλλη, είχα ήδη διασκευάσει έργο, το «Αρμαντέιλ» με τον Κωνσταντίνο Ασπιώτη και την Μαρία Κίτσου, είχα διασκευάσει με τη Μίνα Αδαμάκη τους «Αδελφούς Καραμάζωφ», το οποίο δεν πρόλαβε ποτέ η Μίνα να το ανεβάσει, οπότε είχα ήδη μια εμπειρία.
ΣΠ Και έπεσα πάνω στο «Καταραμένο Παιδί» και τον ντε Μπαλζάκ. Και την ώρα που το διάβαζα, το έβλεπα μπροστά μου να γίνεται θέατρο. Να ζωντανεύει…
ΛΒ Με κέρδισε η ατμόσφαιρα του έργου, η διαφθορά της εξουσίας, την οποία τη ζούμε πάρα πολύ συνεχώς…
ΣΠ Η πατριαρχία επίσης, παρόλο που αυτή η έννοια στο θέατρο τείνει να γίνει μια καραμέλα και μια «ευκολία» στη θεματική, και που όταν πραγματικά πρέπει να μιλήσεις, νοιώθεις ότι πλέον το θέμα έχει «ξεφτίσει». Φοβάσαι ότι θα χαρακτηριστείς και εσύ ότι έχεις στο μυαλό σου εμπορικές επιδιώξεις, αλλά αυτό δεν είναι σωστό. Η πατριαρχία λοιπόν, και επιπλέον το γεγονός ότι στην κοινωνία μας, ό,τι δεν επιφέρει κέρδος, καταστρέφεται. Τα όνειρα, τα οράματα, ο,τιδήποτε αγνό και αθώο, αν δεν βοηθάει το παρακάτω της εξουσίας και του κέρδους καταστρέφεται
ΛΒ Να φανταστείς ότι, σκεφτήκαμε πολύ αν θα έπρεπε να βάζαμε τον όρο στο δελτίο τύπου, αλλά, πραγματικά, αυτός είναι ο πυρήνας του έργου.
ΣΠ Το έργο αναφέρεται στην περίοδο των θρησκευτικών πολέμων της Γαλλίας, διαδραματίζεται μεταξύ 1562 και 1620 περίπου. Ο κόμης ντε Ρουβίκ παντρεύεται την Ιωάννα, για την περιουσία της και με σκοπό την ανάπτυξη της εξουσίας του. Πολεμοχαρής, άξεστος και σκληρός ο ίδιος, ευαίσθητη και γλυκιά η Ιωάννα, η οποία μένει έγκυος από την πρώτη νύχτα του γάμου και έχει την ατυχία να γεννήσει το γιο τους πρόωρα, κάνοντας τον κόμη να αμφισβητήσει την πατρότητα του. Το παιδί φιλάσθενο, αδύναμο, καχεκτικό, μεγαλώνει μόνο του, εξοβελισμένο από τον πύργο έχοντας την κατάρα του πατέρα του. Ένας άλλος γιος έρχεται μετά από χρόνια, δυνατός και ρωμαλέος, στα πρότυπα που ήθελε ο κόμης, τον ανατρέφει με τις δικές του αξίες μετατρέποντας τον σε βίαιο, σκληρό και πολεμοχαρή. Το ένα παιδί βρίσκει τον κόσμο του στη φύση, το άλλο στο στρατό. Μια δυσάρεστη εξέλιξη σε μια μάχη, θα κάνει τον πατέρα να στραφεί στον πρώτο του γιό, αυτόν που είχε καταραστεί και απαρνηθεί.
ΛΒ Για την οικονομία της παράστασης, κρατήσαμε μόνο τους κομβικούς ρόλους, κρατήθηκε πυρήνας της ιστορίας αλλά έχουμε επέμβει δυναμικά στο φινάλε της. Η μεγαλύτερή μας παρέμβαση, ωστόσο, είναι οι Μοίρες, οι οποίες εξυπηρετούν την αφηγηματικότητα του έργου, σε μια αποφυγή ενός μονοδιάστατου «διαβάσματός» του και μόνο.
ΣΠ Αυτή η χορικότητα που προσδώσαμε στην παράσταση, έχουν να κάνουν και με το γεγονός ότι θέλαμε να τονίσουμε ότι όσα πράγματα διακυβεύονται στο έργο, όσα χρόνια και αν έχουν περάσει, έχουν εμποτιστεί στο ανθρώπινο DNA, και ότι όσο παραμένουμε ίδιοι, θα παραμένει και ο κόσμος ίδιος. Αυτές οι Μοίρες είναι που συνδέουν το τότε με το τώρα
ΛΒ Επίσης, παρόλο που και η ίδια η νουβέλα, περιέχει τραγούδια, γράψαμε καινούριους στίχους, συμπτύξαμε σκηνές, αλλάξαμε σκηνές, γράψαμε νέες.
ΣΠ Επικοινωνεί με το σήμερα; Θα πω κάτι που ίσως ακουστεί περίεργο. Όταν διάβασα το έργο, συγκινήθηκα βαθιά και αναρωτιέμαι, απαντώντας σε αυτό το ερώτημα που έκανα και ο ίδιος στον εαυτό μου, ότι τελικά για να συγκινεί εμένα που είμαι άνθρωπος του 2025, κάτι έχει να πει για το σήμερα. Ταυτίστηκα πολύ με την κατεστραμμένη αθωότητα.
ΛΒ Και γι’ αυτό άλλωστε, αφιερώνουμε το βιβλίο που θα εκδοθεί στους Ονειροπόλους που επιμένουν, με την έννοια ότι νοιώθουμε και εμείς κατεστραμμένα παιδιά, τόσο ως ηθοποιοί όσο και ως οντότητες..
ΣΠ Άλλωστε, ζούμε σε μια χώρα, που δεν ευνοεί καθόλου τους καλλιτέχνες.
ΛΒ. Οι συνθήκες είναι μόνο κατάρα. Δε βρίσκω καμία ευλογία σε αυτό. Η μόνη ευλογία είναι ότι κάνουμε μια δουλειά που μας αρέσει.
ΣΠ Και ότι έχουμε βρει ο ένας τον άλλον και βέβαια και άλλους ανθρώπους όπου μπορούμε να μοιραστούμε όσα μας ακουμπάν, μας αγγίζουν, μας προβληματίζουν. Βέβαια, εγώ θα επιμείνω, ότι έχει τη σημασία του και το τι καλλιτέχνης είσαι. Δε νοιώθουμε και αντιλαμβανόμαστε όλοι τη θέση μας το ίδιο. Δυστυχώς…
ΛΒ. Βέβαια, υπάρχουν και θέματα τύχης, χαρακτήρα, επιλογών.
ΣΠ Εμείς για παράδειγμα δεν είμαστε μια ομάδα που έχει από πίσω, μια μεγάλη παραγωγή, δημιουργούμε οι ίδιοι σχεδόν χειροποίητα όλα τα συστατικά της παράστασής μας. Εμείς ζούμε το κακό κομμάτι, ότι εμείς πρέπει να βρούμε τα χρήματα, να συντονίσουμε την εξέλιξη της παράστασης, να οργανώσουμε τα πάντα, από πρόβες και σκηνικά, κοστούμια ωστόσο, κερδίζουμε μια ξεχωριστή ελευθερία, γιατί έχοντας υπάρξει και σε μεγάλες παραγωγές οι ίδιοι, αλλά και ακούγοντας το τι συμβαίνει στο χώρο, καταλαβαίνουμε ότι κι εκεί υπάρχουν δυσκολίες αλλά κυρίως εκπτώσεις που πρέπει να κάνεις, ιδιαίτερα προσωπικές
ΣΠ Έχω σταματήσει από χρόνια να θεωρώ συναδέλφους ως Ιερά Τέρατα. Έχω την τύχη να έχω συνεργαστεί με σπουδαίους ανθρώπους όπως ο Δημήτρης Μαυρίκιος, θαυμάζω ανθρώπους του χώρου πάρα πολύ, αλλά δεν έχω κανέναν Θεό. Δεν υπάρχει αποκαθήλωση βέβαια, αλλά υπάρχει μια συνειδητοποίηση του ανθρώπινού υλικού που είναι φτιαγμένοι και αυτές οι προσωπικότητες
ΛΒ Έχει να κάνει βέβαια και με την ηλικία. Μεγαλώνοντας συνειδητοποιείς ότι είναι και αυτοί άνθρωποι, και οι εξιδανικεύσεις είναι μια ιδιότητα της απειρίας και της νιότης. Για να είμαι ειλικρινής, τοτέμ έχω μόνο ξένους ηθοποιούς. Για παράδειγμα, δε νομίζω ότι υπάρχει μεγαλύτερη ηθοποιός σε ολόκληρη την πλάση από την Μέριλ Στριπ. Στην Ελλάδα, θα ήθελα να δουλέψω πολύ με τον Λευτέρη Βογιατζή. Δυστυχώς δεν το πρόλαβα. Θέλω πάρα πολύ να δουλέψω με τον Θωμά Μοσχόπουλο και τον Δημήτρη Τάρλοου.
ΣΠ Κι εγώ, θαυμάζω τον Θωμά Μοσχόπουλο, παρόλο που έχω σταματήσει να αξιολογώ έναν καλλιτέχνη από το αποτέλεσμα της δουλειάς του, γιατί υπάρχουν σε όλους καλές και κακές στιγμές. Νομίζω ότι για μένα βαρύνει περισσότερο το πώς υπάρχει και εξελίσσεται ένας ηθοποιός μέσα στο χώρο. Αλλά υπάρχουν άνθρωποι όπως η Άννα Μάσχα, η Μαρία Σκουλά, ο Γιώργος Γάλλος, που πραγματικά με αγγίζει ο τρόπος που υπάρχουν μέσα στην καλλιτεχνική διαδικασία. Η διακριτικότητα, η σεμνότητα, η έλλειψη έπαρσης, η πίστη τους σε ό,τι κάνουν. Και βέβαια πολλοί άλλοι, αλλά αυτοί μου ήρθαν τώρα πρόχειρα στο μυαλό.
ΛΒ Μου αρέσει να βλέπω ανθρώπους, που θεωρούνται σπουδαίοι, αλλά οι ίδιοι ζουν τη ζωή τους χωρίς αυτό το βάρος, της σπουδαιότητας.
ΣΠ Έπαρση είχα όταν πολύ μικρός σκηνοθέτησα το πρώτο μου έργο που όταν το σκέφτομαι τώρα αντιλαμβάνομαι την αποτυχία του . Ήταν αυτό το πείσμα της νιότης, ότι όλα τα κάνω εγώ ωραία.
ΛΒ Θα ήθελα να είχα τότε, το μυαλό που έχω σήμερα, που φέρνει μια ψυχραιμία πάνω στη σκηνή. Αν γυρίσω πίσω, στις πρώτες μου εμφανίσεις στη σκηνή, βρίσκω πως ήμουν χάλια. Είμαι καλύτερος σήμερα; Τώρα, έχω μια ψυχραιμία που φέρνει καλύτερο σκηνικό αποτέλεσμα
ΣΠ Εγώ γυρνώντας το χρόνο πίσω νιώθω ότι αναλώθηκα σε κάποιες παραστάσεις σε θέματα χαζά, τύπου γιατί δεν έχω μεγαλύτερο ρόλο κλπ, και δεν ευχαριστήθηκα καθόλου τη διαδικασία. Τώρα που το σκέφτομαι, βλέπω πως έχασα την αίσθηση του πόσο ωραία θα μπορούσα να είχα περάσει αν δεν με είχαν μιζεριάσει τέτοιες σκέψεις.
ΛΒ Επίσης θα ήθελα από τότε να είχα τη δύναμη να μιλάω ελεύθερα και ανοιχτά, να λέω αυτό που σκέφτομαι, από την αρχή. Θα ήθελα να μπορώ να λέω αυτό που με ενοχλεί από τότε που ξεκίνησα την πορεία μου στον χώρο. Αλλά αυτό είναι κάτι που πλέον το θεωρώ προσωπική μου κατάκτηση. Σήμερα ανοίγω το στόμα μου και δε σκέφτομαι ενδεχόμενες συνέπειες. Δεν αντέχω να κοροϊδευόμαστε. Δεν θέλω καν να είμαι «δήθεν» γλυκούλης…
Η παράσταση έχει πρεμιέρα τη Δευτέρα 3 Νοεμβρίου στο Θέατρο Arroyo (Μεγάλου Αλεξάνδρου 128, Αθήνα Μετρό Κεραμεικός) και θα παίζεται μέχρι 30 Δεκεμβρίου κάθε Δευτέρα & Τρίτη στις 21.15. Εισιτήρια μπορείτε να προμηθευτείτε ΕΔΩ.
Θεατρική διασκευή l Απόδοσηl Σκηνοθεσία: Λάζαρος Βαρτάνης – Στέφανος Παπατρέχας
Επιμέλεια σκηνικού χώρου l Σχεδιασμός φωτισμών: Ζωή Μολυβδά Φαμέλη
Κοστούμιαl Χειροποίητη επεξεργασία φωτογραφιών: Έλλη Εμπεδοκλή
Πρωτότυπη μουσική: Σίσσυ Βλαχογιάννη
Επιμέλεια κίνησης: Δημήτρης Τσικούρας (Τσικ)
Μουσική διδασκαλία: Πηνελόπη Σκαλκώτου
Φωτογραφίες l Trailer l Γραφιστικά: Λιλή Νταλανίκα
Βοηθός σκηνοθετών: Βασίλειος Παπαχατζής
Κατασκευή σκηνικών: Λάζαρος Βαρτάνης
Κατασκευή κοστουμιών: Πέρσα Ντόβα
Ειδικές κατασκευές: Στέφανος Παπατρέχας
Επικοινωνία παράστασης: Μαριάννα Παπάκη – Νώντας Δουζίνας
Παραγωγή: ONORIO ΑΜΚΕ
Ερμηνεύουν:
Λάζαρος Βαρτάνης
Βασιλική Γεωργικοπούλου
Θωμάς Θάνος
Ιωάννα Παπακωνσταντίνου
Στέφανος Παπατρέχας
