Η ντροπή είναι ένα από τα πιο σύνθετα συναισθήματα. Ένα αόρατο βάρος που μπορεί να καθορίσει τη σχέση μας με τον εαυτό μας και τους άλλους. Πώς γεννιέται, πότε μας προστατεύει και πότε γίνεται τοξική;
Η Ψυχολογία της Ντροπής
Η ντροπή είναι ένα συναίσθημα αμηχανίας ή ταπείνωσης που προκύπτει από την αντίληψη ότι έχουμε κάνει κάτι ανέντιμο, ανήθικο ή ανάρμοστο. Οι άνθρωποι συνήθως προσπαθούν να κρύψουν το λόγο για τον οποίο νιώθουν έτσι. Όταν η ντροπή είναι χρόνια, μπορεί να περιλαμβάνει την αίσθηση ότι το άτομο έχει σοβαρά ελαττώματα και είναι δύσκολο να εντοπιστεί και να αναγνωριστεί.
Και ενώ η ντροπή είναι ένα αρνητικό συναίσθημα, έχει παίξει ταυτόχρονα ενεργό ρόλο στην επιβίωσή μας ως είδος. Χωρίς αυτή, μπορεί να μην αισθανόμαστε την ανάγκη να τηρούμε κανόνες, να ακολουθούμε νόμους ή να συμπεριφερόμαστε με τρόπο που να μας επιτρέπει να υπάρχουμε ως κοινωνικά όντα. Εφόσον επιθυμούμε να είμαστε αποδεκτοί από τους άλλους, η ντροπή αποτελεί ένα εξελικτικό εργαλείο που μας κρατά όλους υπό έλεγχο.
Πότε η ντροπή γίνεται επιβλαβής;
Η ντροπή μπορεί να είναι προβληματική όταν εσωτερικεύεται και οδηγεί σε μια υπερβολικά σκληρή αυτοκριτική. Αυτός ο εσωτερικός κριτής μπορεί να αποφανθεί ότι είμαστε κακοί άνθρωποι, άχρηστοι, χωρίς καμία αξία. Η αλήθεια είναι ότι το πόση ντροπή νιώθει κάποιος δεν έχει να κάνει με την αξία του ή με το τι έχει κάνει λάθος.
Άλλες έννοιες που αλληλοεπικαλύπτονται με τη ντροπή περιλαμβάνουν την αμηχανία, την ταπείνωση και την ενοχή. Ωστόσο, πρόκειται για διαφορετικούς όρους και είναι σημαντικό να τους γνωρίζουμε ώστε να κατανοήσουμε καλύτερα τη ντροπή.
Η ντροπή μπορεί ακόμη να ωθήσει τα άτομα να υιοθετήσουν ακραίες, επιθετικές και αντικοινωνικές συμπεριφορές ως αντιστάθισμα.
Ποια είναι τα συμπτώματα της ντροπής;
Ευαισθησία ή ανησυχία του ατόμου για το τι σκέφτονται οι άλλοι για εκείνο.
Αίσθηση εκμετάλλευσης.
Αίσθημα απόρριψης ή λύπης. Το άτομο νιώθει ανεπαρκές, χωρίς επιρροή στους άλλους.
Φόβος απέναντι στην κριτική.
Ανησυχία ότι δεν το αντιμετωπίζουν με σεβασμό και επιθυμία να έχει τον τελευταίο λόγο.
Αίσθηση ότι δεν μπορεί να είναι ο πραγματικός εαυτός του, να εκφράσει ανεμπόδιστα σκέψεις και συναισθήματα.
Άγχος απέναντι στην αποτυχία και τελειομανία.
Αισθήματα αποξένωσης και αποκλεισμού, καθώς και καχυποψία και έλλειψη εμπιστοσύνης προς τους άλλους.
Τάση να παραμένει στο περιθώριο και να μην αναζητά την προσοχή των άλλων, αλλά να επιθυμεί ακόμα και το να είναι αόρατος.
Οι άνθρωποι όταν νιώθουν ντροπή συνήθως αποφεύγουν τη βλεμματική επαφή, μπορεί να χαμηλώνουν το κεφάλι και τους ώμους, να αισθάνονται παγωμένοι ή πως δεν μπορούν να κινηθούν, να μην μπορούν να ενεργούν αυθόρμητα, να τραυλίζουν ή να μιλούν χαμηλόφωνα, να κλαίνε εύκολα σε συνθήκες στρες.
Τέσσερις κύριοι τρόποι εκδήλωσης του αισθήματος της ντροπής
Η έντονη απόκριση
Εκδηλώνεται όταν κανείς νιώθει ντροπή και αντιδρά απέναντι σε αυτό με το να εκφράζει θυμό και επίθεση προς τους άλλους σε μια προσπάθεια διασκέδασης των εντυπώσεων και απόσπασης της προσοχής. Πρόκειται για μια παρορμητική αντίδραση.
Προσπάθεια απόκρυψης της ντροπής
Το άτομο αποφεύγει να γίνεται το επίκεντρο της προσοχής κρατώντας χαμηλό προφίλ, ακόμα και μειώνοντας τον εαυτό του. Δεν μοιράζεται σκέψεις και συναισθήματα με σκοπό την αυτοπροστασία του.
Αποφευκτικές συμπεριφορές
Εδώ μπορεί το άτομο να καταφεύγει στο να χρησιμοποιεί τη συγγνώμη, το κλάμα και την αποφυγή της σύγκρουσης ως ασφαλιστικές δικλείδες απέναντι στο αίσθημα της ντροπής.
Επανορθωτικές συμπεριφορές
Το άτομο τείνει να δικαιολογεί συνεχώς τον εαυτό του ώστε να απαλλάσσεται από τα δυσφορικά συναισθήματα. Μπορεί επίσης να προβαίνει σε διάφορες χειρονομίες για να αποδείξει στους άλλους ότι λυπάται.
Είδη ντροπής
Παροδική ντροπή
Η παροδική ντροπή έχει να κάνει με αυτό το φευγαλέο συναίσθημα που νιώθει κανείς όταν κάνει ένα λάθος, για παράδειγμα σε ένα κοινωνικό περιβάλλον. Συνήθως περνάει γρήγορα και δεν δημιουργεί ιδιαίτερα προβλήματα. Στην πραγματικότητα, η παροδική ντροπή μπορεί ακόμη και να είναι ευεργετική, στην περίπτωση που μας σπρώχνει να δίνουμε προσοχή στην ανατροφοδότηση που μας δίνει το περιβάλλον για τη συμπεριφορά μας και άρα να έχουμε μια εικόνα για τον εαυτό μας.
Χρόνια ντροπή
Επίμονο αίσθημα ντροπής που ακολουθεί το άτομο σε όλο το φάσμα των κοινωνικών του αλληλεπιδράσεων, βλάπτοντας την αυτοεκτίμηση, τη λειτουργικότητα και την ψυχική του υγεία.
Εξευτελισμός
Μια από τις πιο έντονες μορφές ντροπής, που εμφανίζεται όταν ντρεπόμαστε υπερβολικά για κάτι – τις περισσότερες φορές μπροστά σε άλλους ανθρώπους.
Ήττα
Το αίσθημα της ντροπής μπορεί να ακολουθήσει μετά τη δυσάρεστη εμπειρία της αποτυχίας ή της ήττας.
Ντροπή μπροστά σε αγνώστους
Είναι η αίσθηση πως οι άλλοι θα ανακαλύψουν ότι κάτι δεν πάει καλά με μας. Αυτός ο τύπος ντροπής συμπίπτει με το κοινωνικό άγχος.
Ντροπή απόδοσης
Εμφανίζεται όταν κανείς ενεργεί μπροστά σε άλλους και τίθεται κατά κάποιο τρόπο στην κρίση τους, για παράδειγμα παίζει σε μια παράσταση, κάνει μία ομιλία ή συμμετέχει σε ένα αθλητικό γεγονός.
Ντροπή για τον εαυτό
Αφορά μια εμπεδωμένη κακή εικόνα εαυτού και χαμηλή αυτοεκτίμηση.
Ανεκπλήρωτη αγάπη
Προκύπτει από την αίσθηση ότι δεν είναι κανείς αρκετά καλός για ένα άλλο άτομο.
Αποκλεισμός
Αίσθημα του ατόμου ότι μένει εκτός από μια ομάδα ή δεν του αρέσει η ομάδα ή ότι δεν ανήκει σε αυτήν.
Τοξική ντροπή
Αποτελεί σχεδόν μέρος της ταυτότητας του ατόμου παρά μια παροδική κατάσταση. Οι άνθρωποι που βιώνουν τοξική ντροπή μπορεί να προσπαθήσουν να παρουσιάσουν έναν τέλειο, ψευδή εαυτό, προκειμένου να κρύψουν το πώς νιώθουν.
Τέλος, μπορεί να υπάρχει και αυτό που αναγνωρίζουμε ως ένα υγιές αίσθημα ντροπής. Χαρακτηρίζει την ταπεινότητα, το να μπορούμε να αυτοσαρκαζόμαστε, να σεβόμαστε τους κανόνες, τα όρια, τους άλλους και τον εαυτό μας. Χωρίς την υγιή ντροπή, οι άνθρωποι θα είχαν πρόβλημα να αντιληφθούν τις επιπτώσεις της συμπεριφοράς τους.
Το αίσθημα της ντροπής πυροδοτείται από αρνητικά βιώματα που έχουν καθορίσει τον ανασφαλή τρόπο με τον οποίο το άτομο βλέπει τον εαυτό του και τον κόσμο. Συνδέεται με αυτόν και οδηγεί σε συμπεριφορές που δημιουργούν έναν φαύλο κύκλο. Η ντροπή συχνά μας ωθεί να εμπλακούμε σε συμπεριφορές που μπορεί να οδηγήσουν σε περισσότερα συναισθήματα ντροπής. Αυτές οι συμπεριφορές μπορεί επίσης να είναι επιζήμιες από μόνες τους, δημιουργώντας πιθανά προβλήματα σωματικής ή ψυχικής υγείας.
Υφίσταται επιστημονικά τεκμηριωμένα μια σύνδεση μεταξύ της «τάσης στη ντροπή» και διάφορων ψυχολογικών ζητημάτων όπως το άγχος, η κατάθλιψη, οι διατροφικές διαταραχές, η χαμηλή αυτοεκτίμηση, αλλά και αισθήματα οργής προς την κοινωνία.
Διαφορά ντροπής από ενοχή
Η ντροπή συχνά συγχέεται με την ενοχή, ενώ στην πραγματικότητα είναι δύο ξεχωριστά πράγματα. Οι ενοχές αφορούν συνήθως κάτι που έχουμε κάνει – ένα λάθος ή μια συμπεριφορά για την οποία αισθανόμαστε άσχημα. Η ντροπή αφορά κάτι σχετικό με τον χαρακτήρα και την προσωπικότητά μας που πιστεύουμε πως είναι απαράδεκτο.
Ντροπή δεν είναι να κάνεις κάτι λάθος· είναι το συναίσθημα που νιώθεις όταν αντιλαμβάνεσαι ότι δεν είσαι αρκετά καλός με κάποιον τρόπο. Ενώ η ενοχή αφορά λανθασμένες πράξεις, η ντροπή είναι να θεωρείς ότι είσαι λάθος ως άτομο.
Στην ψυχολογία, η ντροπή συνδέεται με την αποφυγή της αποτυχίας και των συνεπειών της, ενώ η ενοχή συνδέεται με τη συγχώρεση, τη βελτίωση του εαυτού και την επανόρθωση.
Αντιμετωπίζοντας τη ντροπή
Υπάρχουν τρία βασικά βήματα ως προς τη διαχείριση της ντροπής:
Το πρώτο είναι να παρατηρήσει κανείς το αίσθημα της ντροπής αντί να το αποφύγει.
Το δεύτερο αφορά την αναγνώρισή του.
Το τρίτο είναι η αποδοχή του.
Το να έρχεται η ντροπή στο φως είναι ένας τρόπος να ξεφύγει κανείς από το να σκιάζει τον εαυτό του και να κρύβεται.
Είναι σημαντική η αγάπη και η αποδοχή του εαυτού, όπως και η ύπαρξη υποστηρικτικών σχέσεων. Χρειαζόμαστε να νιώθουμε ασφάλεια και ένα περιβάλλον που θα παρέχει αποδοχή: φίλοι, οικογένεια, θεραπεία.
Με το να εκφραζόμαστε ελεύθερα και χωρίς φόβο, θέτουμε τις βάσεις για να επανεξετάσουμε ή και να αναθεωρήσουμε τις πεποιθήσεις, τις στάσεις ή και τις προκαταλήψεις μας, αποδεχόμενοι μια καινούργια θέαση του κόσμου και του εαυτού μας – λιγότερο επικριτική και περισσότερο ρεαλιστική.
Αυτό μπορεί να σημαίνει πως ο καθένας μας διαθέτει πλευρές για τις οποίες γίνεται αξιαγάπητος και αρεστός, και τελικά αποδεκτός, ακόμα και αν πέφτει σε λάθη – εφόσον έχει την ψυχραιμία και τη διάθεση να τα αναγνωρίσει και να επανορθώσει.
Η ντροπή είναι ένα περίπλοκο ανθρώπινο συναίσθημα που μπορεί να έχει πολλαπλές αιτίες ή ερεθίσματα και που απαιτεί προσοχή για να ξεπεραστεί, ώστε να μη μας κρατά καθηλωμένους. Δεν είναι αναγκαίο να αλλάξουμε προκειμένου να γίνουμε αποδεκτοί. Η προσωπική ωρίμανση στηρίζεται λιγότερο στη ντροπή και περισσότερο στην αποδοχή του εαυτού και την επιθυμία για ανάπτυξη και συνύπαρξη με τους άλλους – χωρίς συμπλέγματα και προκαταλήψεις, αλλά με αυτοσεβασμό και αλληλοσεβασμό.
