Τα ιστορικά δεδομένα
Ανάμεσα στα πιο διάσημα πειράματα ψυχολογίας, τα πειράματα Milgram διεξήχθησαν από τον Stanley Milgram του Πανεπιστημίου του Γέιλ το 1961. Το πειραματικό σκηνικό περιλάμβανε έναν ερευνητή, έναν εθελοντή που ονομάστηκε «δάσκαλος» και έναν ηθοποιό, που προσποιήθηκε ότι ήταν ένας άλλος εθελοντής, ο «μαθητής».
Το πείραμα
Ο Millgram τους είπε ότι συμμετείχαν σε ένα τεστ μάθησης και μνήμης που θα διερευνούσε πόσο η τιμωρία ενθάρρυνε την ικανότητα. Οι συμμετέχοντες κάθισαν μπροστά από μια σειρά κουμπιών που αντιπροσώπευαν διαφορετικά επίπεδα ηλεκτροπληξίας που τους είπαν ότι θα κάνουν στον συνάδελφό τους «εθελοντή-μαθητή», ο οποίος ήταν δεμένος σε μια ηλεκτρική καρέκλα σε ένα διπλανό δωμάτιο. Έπρεπε να πραγματοποιήσουν μια δοκιμασία λέξεων με τον δεμένο μαθητή και να του κάνουν ηλεκτροσόκ, εάν έκανε λάθη. Τα κουμπιά, που περιλάμβαναν προειδοποιητικές ετικέτες για την ένταση του «σοκ» που έδωσαν, μπορούσαν να δώσουν έως και 450 βολτ.
Τα κουμπιά, φυσικά, δεν έκαναν τίποτα, αλλά ο ηθοποιός υποδυόταν με ολοένα και πιο έντονες αντιδράσεις τα «σοκ». Ο δάσκαλος στην πραγματικότητα δοκιμαζόταν για το επίπεδο υπακοής του. Το πείραμα είχε ως στόχο να κατανοήσει, εάν άτομα που έχουν διαπράξει τρομερά εγκλήματα, όπως ο αρχιτέκτονας του Ολοκαυτώματος Adolf Eichmann, θα μπορούσαν να «ακολουθούν εντολές».
Ο δάσκαλος δεν μπορούσε να δει τον μαθητή, αλλά καθώς τα «σοκ» αυξάνονταν, ηχογραφημένες φωνές αγωνίας ακούγονταν από ένα μεγάφωνο και ο μαθητής τελικά άρχισε να χτυπάει τον διαχωριστικό τοίχο διαμαρτυρόμενος. Στις υψηλότερες τάσεις, ο μαθητής που δεχόταν το ηλεκτροσόκ έμενε σιωπηλός.
Τα ευρήματα του Milgram ήταν αξιοσημείωτα. Οι δάσκαλοι χρησιμοποίησαν τις διαφορετικές τάσεις του ρεύματος κατόπιν εντολής του πειραματιστή, ο οποίος έδινε όλο και πιο αυστηρές οδηγίες – λέγοντας: «Δεν έχεις άλλη επιλογή, πρέπει να συνεχίσεις”.
Η δοκιμασία τελείωνε μόνο εάν ο δάσκαλος αρνούνταν τις εντολές που του δίνονταν ή στην περίπτωση που έκανε ηλεκτροσόκ στον μαθητή με την υψηλότερη τάση τρεις φορές στη σειρά.
Προς έκπληξη της ερευνητικής ομάδας, 26 από τους 40 συμμετέχοντες προχώρησαν στην υψηλότερη τάση. Ενώ οι μαθητές αντιδρούσαν συχνά με τρόμο στη διδασκαλία τους, όλοι οι δάσκαλοι έδωσαν τουλάχιστον 300 βολτ στους μαθητές τους.
Τα αποτελέσματα του πειράματος ήταν σε κάθε περίπτωση απρόσμενα. Ένα πολύ μεγάλο ποσοστό ανθρώπων, υπάκουε όλες τις εντολές, έστω και απρόθυμα, παρότι ήταν φανερό ότι προκαλούσε σοβαρούς τραυματισμούς σ’ ένα τρίτο άτομο.
Ο Milgram προβλημάτισε με αυτά τα αμφιλεγόμενα πειράματα χρόνια αργότερα στο βιβλίο του «Obedience to Authority: An Experimental View», όπου συνόψισε πως οι δοκιμές του έδειξαν «την ικανότητα του ανθρώπου να εγκαταλείπει την ανθρωπινότητά του, καθώς συγχωνεύει τη μοναδική του προσωπικότητα σε μεγαλύτερες θεσμικές δομές.»
Πιο πρόσφατη ανάλυση έθεσε υπό αμφισβήτηση την υποκειμενικότητα του Milgram, όπως συνοψίζεται από την ψυχολόγο Gina Perry.
