Του Γιώργου Παπασπυρόπουλου //

Οι τάσεις που μερικές φορές δημιουργούν «νόμιμες φράξιες» στην αριστερά έχουν την δική τους ιστορία. Κι αυτή δεν είναι άλλη από την δημιουργία του Συνασπισμού της Αριστεράς και της Προόδου από το ΚΚΕ εσωτ (ΕΑΡ τότε) και το μισό ΚΚΕ, μετά την υπερίσχυση της Αλέκας Παπαρήγα επί του Γιάννη Δραγασάκη για τρεις ψήφους στην θέση της ΓΓ του ΚΚΕ.

Ο Συνασπισμός συνέχισε, αλλά τα δυο του κομμάτια ήθελαν καιρό και μέτρα εμπιστοσύνης για να ενωθούν. Το βασικό οργανωτικό μέτρο (γιατί πολιτικά υπήρχε όσμωση) ήταν το δικαίωμα των “ρευμάτων ιδεών” ή ιδεολογικών τάσεων μέσα στο κόμμα πολιτικής ενότητας να έχουν διακριτή οργάνωση, έκφραση και ψηφοδέλτια στα συνέδρια, με κάποιες ποσοστώσεις για να μην εξαφανιστεί η πλευρά που θα μειοψηφούσε. Από τότε πέρασαν τρεις δεκαετίες και το σύστημα των τάσεων επέζησε και μεταφέρθηκε και στον ΣΥΡΙΖΑ, αρχικά ως συνιστώσες και με την ενοποίησή του σε κόμμα, ξανά ως τάσεις.

•Η ιστορία των τάσεων

Με τις τάσεις, αποκαταστάθηκε η εμπιστοσύνη στην δημοκρατικότητα του ΣΥΝ και αναπτύχθηκε ένας ιδεολογικός διάλογος για τον πολιτικό προσανατολισμό του κόμματος. Η όσμωση των ιδεών έφερε μετακινήσεις και διαφοροποιήσεις στην ατομική τοποθέτηση πολλών στελεχών εως και ιδεολογικό επαναπροσδιορισμό τους: πολλά μέλη της ανανεωτικής αριστεράς έγιναν “αριστερό ρεύμα”, πολλά στελέχη του ΚΚΕ έγιναν “ανανεωτικά”, άλλα “κοκκινοπράσινα” έβαλαν και την οικολογία στις προτεραιότητές τους.

Σταδιακά οι τάσεις αναπτύχθηκαν ως κόμματα μέσα στο κόμμα, με τους συντονιστές τους, τις γραμματείες τους, τους εκπροσώπους τους και μετά τις πρώτες μετακινήσεις και οσμώσεις μεταξύ τους, απέκτησαν μια μονιμότητα που δεν ταίριαζε με ρεύματα ιδεών.

Δημοσίευαν διακηρύξεις και θέσεις, μοίραζαν τις κομματικές θέσεις ανάλογα με τις ψήφους στο Συνέδριο και δημιούργησαν μηχανισμούς διακρίνοντας τα μέλη σε δικούς μας και δικούς τους.

Τα πρώτα χρόνια εξέχουσα θέση είχε η τάση των προεδρικών που “κρατούσε” το κέντρο του νέου κόμματος και εξισορροπούσε τις αντίθετες τάσεις των “ανανεωτικών” και των “αριστερών”. Και γι αυτό οι συνεργάτες των προέδρων του κόμματος κάλυπταν την προς τα έξω εκπροσώπηση ενός κόμματος με δημοκρατική δομή κι εύθραυστη ισορροπία.

•Συνέπεια των παραπάνω ήταν η εξαιρετική σχέση του ΣΥΝ με τα κάθε είδους κινήματα που έβλεπαν σ’ αυτόν ένα πολιτικό μόρφωμα ανεκτικό στην διαφορετικότητα και με ευαισθησίες για τις κοινωνικές μειοψηφίες τον πολιτισμό και την διανόηση. Αυτό ωστόσο δημιούργησε ισχνή σχέση με τους ψηφοφόρους που δεν έβλεπαν στον ευάλωτο και διαμορφούμενο ΣΥΝ την πειθαρχία και την …μακεδονική φάλαγγα ενός κόμματος εξουσίας

Κάποτε

Σύντομα η τάση “αριστερό ρεύμα” έγινε πλειοψηφική και με την εκλογή Αλαβάνου στην προεδρία, το κόμμα “έστριψε αριστερά” ότι κι αν σήμαινε αυτό εκείνη την εποχή. Σίγουρα σήμαινε ένα πιο σκληρό προφίλ, μια ανανεωμένη αντιπολίτευση με ισχυρό αριστερό διεκδικητικό λόγο. Σήμαινε επίσης, έναρξη διαλόγου και κοινής δράσης με δυνάμεις στα αριστερά του ΣΥΝ, προερχόμενες από το παλιό ΚΚΕ, το παλιό ΚΚΕ εσωτ, και τις κατά καιρούς διασπάσεις τους.

Η είσοδός τους στον ΣΥΡΙΖΑ ως συνιστωσών πολλαπλασίασε τις τάσεις και η προνομιακή σχέση του παντοδύναμου “αριστερού ρεύματος” μαζί τους ώθησε στην μειοψηφία τους ανανεωτικούς ευρωπαϊστές που ένοιωσαν σχεδόν ανεπιθύμητοι από την αριστερή στροφή του κόμματος και την είσοδο αριστερίστικων τάσεων ακόμη και αριστίνδην στην ΠΓ του κόμματος.

•Η παρακμή των τάσεων ως ιδεολογικών ρευμάτων

Το καταστατικό όχημα των τάσεων έφτανε πλέον στα όριά του.

Οι εξελίξεις ακολούθησαν ραγδαίες: οι τάσεις έγιναν σκαντζόχοιροι, οι αψιμαχίες μεταξύ τους έγιναν δημόσιες, οι ιδεολογικές διαφορές τους έμοιασαν να βαθαίνουν και ο ΣΥΝ έφτασε ως συνιστώσα (συναποτελούμενη από 6-7 τάσεις) να συγκυβερνά το νέο κόμμα με άλλες 12 συνιστώσες μεταξύ των οποίων 50μελείς ομάδες σαν την Αναρχική Πολιτική Οργάνωση και κάποιες τροτσκιστικές διασπάσεις μικρών κομμάτων εκτός ΣΥΡΙΖΑ.

Στο ιδρυτικό συνέδριο αυτού του συνονθυλεύματος η συμπαγής πλην απομονωμένη και κατασυκοφαντημένη ως “δεξιά” και σοσιαλδημοκρατική, “ανανεωτική πτέρυγα” του ΣΥΝ δεν συμμετείχε – αποχώρησε στην έναρξη…

•Η πλειοψηφική τάση είχε καταπατήσει μεθοδικά κι επιθετικά την παλαιά ιδεολογική ισορροπία μέσω των προεδρικών που τώρα ήταν “δικοί” της. Και οι συνιστώσες επιτίθονταν με κάθε ευκαιρία και δημόσια στους “δεξιούς”. Κι εκείνοι έφυγαν με φιλοευρωπαϊκές αριστερές διακηρύξεις και έφτιαξαν την ΔΗΜοκρατική Αριστερά (ΔΗΜΑΡ)

Η ισορροπία αποκαταστάθηκε υποχρεωτικά στο συνέδριο του 2013 όταν ο ΣΥΡΙΖΑ έγινε ενιαίο κόμμα εκδιώκοντας τις συνιστώσες από την κομματική συν-εξουσία κι επαναφέροντας τις τάσεις ως δομικά στοιχεία του νέου κόμματος.

Έτσι, με μια μικρή ανακατανομή, ο ΣΥΡΙΖΑ έγινε ξανά σε πιπεδο οργανωτικό ένας νέος ΣΥΝ σε οργανωτικό σχήμα και το αριστερό ρεύμα διασπάστηκε διαδοχικά μέχρι που οι προεδρικοί ξανάγιναν το κέντρο του κόμματος. Έκτοτε οι τάσεις μοιράζουν αναλογικά την κομματική εξουσία κι όλα φαίνονται να έχουν επανέλθει στο κόμμα πολιτικής ενότητας που πλέον είναι και κόμμα εξουσίας και μάλιστα κυβέρνησε και 4,5 χρόνια.

•Η πάλη των τάσεων και η δημοκρατία

Τριάντα συναπτά έτη οι τάσεις λειτουργούν δικά τους γραφεία μέσα στα κομματικά, κάνουν κεντρικές ή τοπικές συνελεύσεις, παλεύουν μεταξύ τους, άλλοτε ομονοούν, συνεργάζονται, ξαναδιαφωνούν, κοντράρονται, συναινούν, συνθέτουν ή βάζουν άλλες τάσεις απέναντι.

Έχουν παντού τους ανθρώπους τους, μοιράζουν τις καρέκλες του κόμματος αναλογικά κι εσχάτως και τις θέσεις στον κρατικό μηχανισμό επίσης αναλογικά. Τι δεν κάνουν; Δεν υπολογίζουν τα μέλη του κόμματος.

Αποφασίζουν πριν από αυτά γι αυτά, πηγαίνουν στα όργανα του κόμματος έχοντας κάνει πρώτα την δική τους συνέλευση και τα αντιμετωπίζουν ως μαζικό χώρο. Οι συνελεύσεις των μελών δεν έχουν πια και τόση σημασία. Όλα έχουν προαποφασιστεί στις άλλες συνελεύσεις που είναι καθημερινές, αν όχι πολύ τακτικές ενώ των μελών αραιές και χωρίς ενδιαφέρον αφού είναι κυρίως ενημερωτικές.

Όσο οι συνελεύσεις των μελών απομαζικοποιούνται, οι διάδρομοι του κόμματος μποτιλιάρουν. Όταν τα συνέδρια παρακολουθούνται από ελάχιστους αντιπροσώπους, στα δωμάτια των τάσεων δεν πέφτει καρφίτσα. ‘Όσο ο πρόεδρος του κόμματος Αλέξης Τσίπρας λέει από άμβωνος να σταματήσουν τα κόμματα μέσα στο κόμμα (2ο συνέδριο 2016), στα διπλανά δωμάτια οι τάσεις ολοκληρώνουν τις λίστες τους και τυπώνουν τα χαρτάκια τους. Και στον ΣΥΝ και στον ΣΥΡΙΖΑ τα “ανεξάρτητα” μέλη δηλαδή η μεγάλη πλειοψηφία δεν είχαν κανένα λόγο.

Η δημοκρατία υπηρετήθηκε αρχικά από τις τάσεις. Όσο ήσαν αληθινά ρεύματα ιδεών. Όσο γνωρίζονταν μεταξύ τους τα δυο παλιά ρεύματα του αριστερού κινήματος, οι ορθόδοξοι και οι αναθεωρητές και οι πολλές τους εκδοχές. Όσο η διάσπαση ήταν η πρώτη επιλογή στην αριστερά μετά την διαφωνία και όσο η δαιμονοποίηση του ιδεολογικού “αντιπάλου” αγαπημένη πρακτική απότοκο της πειθαρχίας της σταλινικής περιόδου, της περιόδου του αντάρτικου και του εμφυλίου και της εξορίας.

Αλλά. όπως όλες οι μορφές συνύπαρξης των ανθρώπων –εν προκειμένω των ανθρώπων της αριστεράς-, δεν κρατούν για πάντα το περιεχόμενό τους συμβατό με την συγκυρία, ζωντανό ή και αναγκαίο. Συχνά βλέπουμε παραδόσεις κενές περιεχομένου είτε γιατί αυτό έχει αλλοιωθεί με τον καιρό, είτε γιατί οι κοινωνικές συνθήκες έχουν αλλάξει είτε γιατί το επαναστατικό ή καινοτόμο προωθητικό περιεχόμενο έχει χάσει πια την χρησιμότητά του έχοντας ενσωματωθεί στο νέο στάτους κβο κι έτσι απλά το αναπαράγει.

•Δυστυχώς, οι τάσεις πλέον δεν έχουν κανένα ιδεολογικό περιεχόμενο. Είναι απλοί, μηχανισμοί νομής της όποιας εξουσίας, -κομματικής ή κυβερνητικής- αποστεωμένοι από ιδέες,. Έχουν προ πολλού ολοκληρώσει την γόνιμη περίοδό τους προσφέροντας πολυφωνία και δημοκρατία στο κόμμα. Τώρα βρίσκονται στην άλλη πλευρά

Σε εκείνη που υπερασπίζονται τα προνόμιά τους, την εξουσία τους, την ομάδα τους και την μεταξύ τους αλληλεγγύη. Με αυτήν την έννοια, η αριστερά δεν τις χρειάζεται. Ο ρόλος τους είναι αρνητικός. Εμποδίζουν την μαζική συμμετοχή των μελών αφυδατώνοντας τη ζωή του κόμματος με την υποκατάσταση των δημοκρατικών διαδικασιών από τις εσωτερικές τους διαδικασίες. Πολεμούν την αξιοκρατία αφού προωθούν τους “δικούς” τους και τις “δικές” τους σε κάθε θέση, κομματική ή κυβερνητική. Πολεμούν την ανανέωση αποκλείοντας νέες ιδέες και συντρόφους με τη δύναμη επιρροής τους στα όργανα του κόμματος. Πολεμούν την διαφάνεια και τον έλεγχο των πεπραγμένων υπερασπίζοντας εν λευκώ τους δικούς τους. Οι ομάδες θα υπερασπιστούν τους υπουργούς τους στον απολογισμό και θα κατηγορήσουν τους άλλους. Γι αυτό και δεν μπορεί να εξασφαλιστεί η αντικειμενικότητα στις σχετικές διαδικασίες.

•Ποια είναι η λύση;

Σε ένα δημοκρατικό κόμμα δεν μπορείς να απαγορεύσεις την διαφορετική έκφραση. Οι τάσεις θάπρεπε να είναι ρευστές σαν τις ιδέες. Να εμφανίζονται συγκυριακά γύρω από αληθινά διακυβεύματα, όπου υπάρχουν κρίσιμες διαφωνίες και για όσο υπάρχουν αυτές, και να διαλύονται με την ενοποίηση των απόψεων. Να συμβάλλουν βαθαίνοντας τον προβληματισμό και όχι να μπετονάρουν απόψεις και παρατάξεις. Να τεκμηριώνουν τις δικές τους ιδέες και όχι να δαιμονοποιούν τις αντίθετες. Αλλά δεν τα κάνουν όλα αυτά γιατί δεν χρειάζεται καθώς η αριστερά του ΣΥΡΙΖΑ έχει ενοποιηθεί ιδεολογικά σχεδόν σε όλα τα επίπεδα. Οι τάσεις λοιπόν παραμένουν χωρίς λόγο, ως παρατάξεις γύρω από άτομα και μηχανισμούς. Χωρίς πολιτικό περιεχόμενο.

Ωστόσο, η ενιαία λίστα για τις υποψηφιότητες για την ΚΕ στο συνέδριο (2016) δεν εμπόδισε τις τάσεις να μοιράσουν τα χαρτάκια τους. Οι μηχανισμοί υπάρχουν και θα υπάρχουν πάντα στα κόμματα, ακόμη κι αν υπάρχει αρκετή δημοκρατία. Οι υπόγειες συνεννοήσεις, οι απολιτικές ομαδοποιήσεις, οι προσωπικές φιλοδοξίες για αξιώματα με παραγκωνισμό των άλλων. Δεν θα σταματήσουν αλλά πρέπει να απονομιμοποιηθούν. Η κατάργηση των τάσεων με διάταγμα δεν τις απονομιμοποιεί. Τις νομιμοποιεί. Άλλωστε συχνά σχηματίζονται μηχανισμοί τάσεων μόνο και μόνο για αμυντικούς σκοπούς – επειδή οι υπάρχουσες καταπατούν τα δικαιώματα των άλλων…

Μια νέα διατύπωση της ελεύθερης έκφρασης στο κόμμα με αποθέωση της δημοκρατίας, όχι με περιορισμό της θα έλυνε το πρόβλημα των μηχανισμών. Η επαναδιατύπωση της καταστατικής αρχής της ”εξουσίας στις συνελεύσεις” με τις εναλλακτικές δυνατότητες ψηφιακής συμμετοχής μέσω του isyriza μαζί με ένα σαφές συμπέρασμα στον απολογισμό ότι οι τάσεις όπως είναι σήμερα παίζουν αρνητικό ρόλο στο κόμμα, θα απονομιμοποιήσει τους μηχανισμούς.

Η διαφάνεια στις διαδικασίες απόφασης και η απλοποίησή τους με συμβουλευτικά δημοψηφίσματα χάρις στην ψηφιακή υποδομή θα μειώσουν την κομματική γραφειοκρατία που μέσα της αναπτύσσονται οι μηχανισμοί και θα αυξήσουν την εμπιστοσύνη και την συντροφικότητα.

Σίγουρα η ύπαρξη του isyriza αποδιοργανώνει τους μηχανισμούς. Αλλά και η ύπαρξη από την άλλη, άγνωστων “άυλων” μελών που χωρίς σοβαρό ή εμφανή λόγο δεν εμφανίζονται στις συνελεύσεις και τις συλλογικές δράσεις του κόμματος, ενισχύει τους μηχανισμούς.

•Αν η συνέλευση των μελών χάσει τον αποφασιστικό της ρόλο, άγνωστες διαδικασίες θα την υποκαταστήσουν ξανά. Αιτιολογημένες περιπτώσεις λόγω απόστασης, λόγω ασθένειας, λόγω ελάχιστης διαθεσιμότητας εξ αιτίας δουλειάς ή άλλων υποχρεώσεων δεν δικαιολογεί την πλήρη αποχή. Δικαιολογεί την ψηφιακή λειτουργία ως εναλλακτικό μέσο – όχι ως κύριο. Εκτός αν φτάσει η ψηφιακή υποδομή σε τέτοιο επίπεδο που όλες οι επικοινωνίες θα γίνονται ψηφιακά, οι ΟΜ θα συνεδριάζουν κρυπτογραφημένα σαν ομάδες google ή facebook, όπως κάνουν πολλά αμεσοδημοκρατικά κινήματα

Μέχρι τότε, η ύπαρξη άϋλων μελών καταργεί την διαφάνεια, την δημοκρατία, την συντροφικότητα και τις συνελεύσεις. Μετατρέπει το κόμμα σε αρχηγικό αφού τα μέλη δεν γνωρίζονται μεταξύ τους αλλά όλα γνωρίζουν τον αρχηγό. Κι από την δυσανάλογη επιρροή των τάσεων περνάμε στην δυσανάλογη επιρροή του αρχηγού και των άλλων που δημόσια εκφράζουν το κόμμα στα ΜΜΕ. Η αναγνωρισιμότητα για τους λίγους παραγκωνίζει τους πολλούς και τις πολλές και δημιουργεί παραμορφώσεις αστικού τύπου στην αριστερή συλλογικότητα.

•Η ψηφιακή υποδομή isyriza μπορεί να βοηθήσει θετικά ή αρνητικά. Αν ενισχύσει τις συνελεύσεις θα εξαφανίσει τους μηχανισμούς. Αν τις υποκαταστήσει θα τους αποθεώσει καταργώντας οριστικά την δημοκρατία και αντικαθιστώντας της με μια αποτυχημένη μεταδημοκρατία τύπου Ποταμιού.