Κριτική | «Κατσούρμπος» από τον Γιάννο Περλέγκα: οὐ λήψει ἐπί ματαίῳ
Ο Γιάννος Περλέγκας, διεκδίκησε τη σκηνοθεσία ενός πολύ δύσκολου εγχειρήματος. Πώς να μεταφράσεις τους αναγεννησιακούς κώδικες στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης; Πώς να κάνεις ένα έργο γραμμένο μερικούς αιώνες πριν να αφορά έστω και ως ψυχαγωγία το σημερινό κοινό; Θα πρέπει, ίσως, πρωτίστως να εργαστείς δραματουργικά, στη διδασκαλία αναπαράστασης και το διαχωρισμό «τύπων» και «καρικατούρας». Να επιβάλλεις μια ενιαία ερμηνευτική ρυθμολογία, μια ομοούσια τυπολογία.
Τρία έργα αντιπροσωπεύουν το κρητικό αναγεννησιακό θέατρο και συγκεκριμένα την κρητική κωμωδία, αποτέλεσμα της λογοτεχνικής άνθησης του νησιού στο τέλος του δέκατου έκτου αιώνα, λίγο πριν καταληφθεί ο Χάνδακας από τους Τούρκους (1669): O «Κατσούρμπος» του Γεωργίου Χορτάτση, ο «Στάθης» αγνώστου συγγραφέα, και ο «Φορτουνάτος» του Μάρκου Αντωνίου Φόσκολου. Και τα τρία έχουν θέμα τους τον έρωτα δύο νέων που συναντά εμπόδια από κάποιον από τους γονείς, που βάζει σε προτεραιότητα την οικονομική αποκατάσταση του παιδιού του παρά τη συναισθηματική ευτυχία του.
Απόγονος της comedia erudite, με ρίζες στην comedia dell’ arte, η κρητική κωμωδία γράφεται και απευθύνεται στα ανώτερα στρώματα της κοινωνίας και στην υπό διαμόρφωση αστική τάξη, μιας και η μείξη ιταλικών γλωσσικών στοιχείων (ακόμα και λατινικών) και κρητικής διαλέκτου, προϋποθέτει ένα πεδίο ευρύτερης μόρφωσης. Ως προς το περιεχόμενο, η κρητική κωμωδία δεν εργαλειοποιείται καταγγελτικά ή ως μοχλός διαμαρτυρίας πολιτικά ως προς τους θεσμούς και το κατεστημένο της εποχής. Είναι μέρος της κυρίαρχης ιδεολογίας, αναπαράγει αυτήν και παρόλο που δεν πρόκειται μόνο για μια απλή κωμωδία καταστάσεων, εντούτοις ο σκοπός της είναι καθαρά ψυχαγωγικός.
Η παράσταση του «Κατσούρμπου», σκηνοθετημένη από τον Γιάννο Περλέγκα, στη σκηνή της Πειραιώς 260, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου, επιχείρησε μια φρέσκια ανανεωτική ματιά στο ξεχασμένο, είναι η αλήθεια, αυτό θεατρικό είδος, που αποτελεί μαζί με το Επτανησιακό θέατρο, τους θεμέλιους λίθους της νεοελληνικής δραματουργίας.
Ο Γιάννος Περλέγκας, διεκδίκησε τη σκηνοθεσία ενός πολύ δύσκολου εγχειρήματος. Πώς να μεταφράσεις τους αναγεννησιακούς κώδικες στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης; Πώς να κάνεις ένα έργο γραμμένο μερικούς αιώνες πριν να αφορά έστω και ως ψυχαγωγία το σημερινό κοινό; Θα πρέπει, ίσως, πρωτίστως να εργαστείς δραματουργικά, στη διδασκαλία αναπαράστασης και το διαχωρισμό «τύπων» και «καρικατούρας». Να επιβάλλεις μια ενιαία ερμηνευτική ρυθμολογία, μια ομοούσια τυπολογία.
Και αυτά, ακριβώς είναι τα σημεία που η παράσταση απέτυχε. Η εδώ και χρόνια συνεργασία του με το σχήμα «Κι όμως κινείται» και τη Χριστίνα Σουγιουλτζή, όπως και με τους μουσικούς Χαΐνηδες, ούτε λειτούργησε, ούτε κατάφερε να αναχθεί σε ένα ενιαίο σχήμα στην παράσταση. Λειτούργησε περισσότερο, σαν μια ψυχαναγκαστική συνεργασία, παρά σαν οδηγός δημιουργίας. Ακόμα, ίσως και η αποχώρηση από την παράσταση των Κιτσοπούλου-Σκυφτούλη και η υιοθέτηση των ρόλων τους (όπως εικάζουμε) από τον ίδιο τον Γιάννο Περλέγκα και την Ανθή Ευστρατιάδου, να επέφερε και σημαντικές αλλαγές στην δραματουργία της παράστασης, μιας και αυτή οδηγήθηκε σε παρενδυτική μονοσημία. Το αστείο και το κωμικό, δεν αναδείχθηκε μέσα από το κείμενο αλλά παγιδεύτηκε σχεδόν αποκλειστικά στον εύκολο, κοινότυπο και πολυχρησιμοποιημένο κώδικα των εναλλαγών ρόλων/φύλων και της παρένδυσης. Αποτέλεσμα ήταν (παρά τις προσδοκίες των δημιουργών) να εκλείψει εντελώς το γέλιο και η κωμωδία να εξοβελιστεί.
Και τελικά, η ατεχνία ήταν πρόδηλη. Δεν μπόρεσε να κρυφτεί ούτε πίσω από τις σπασμωδικές ωραίες υποκριτικές στιγμές των ηθοποιών ούτε από το αρθρωτό σκηνικό του Άγγελου Μέντη και η προσφυγή στην ασφάλεια του «φαρσικού» καταφυγίου έμοιαζε μονόδρομος. Έτσι, οι ηθοποιοί καθοδηγήθηκαν σε μια ροή ακατάσχετη, γεμάτη φασαρία-φωνή-γκριμάτσα-γκροτέσκα κίνηση και τρεχαλητό αντί να συγκροτήσουν ένα ενιαίο ερμηνευτικό σύνολο.
Είσοδοι-έξοδοι άρρυθμοι, ένα παράθυρο που πρόβαλλε κάποιο κεφάλι, άνθρωποι-ακροβάτες απλά περιφέρονταν εκτελώντας τσιρκολάγνα νούμερα, σύνολα διασπασμένα εδώ κι εκεί στη σκηνή. Ποιον, αλήθεια, αφορούσαν όλα αυτά; Ποιος άκουγε όσα οι ηθοποιοί διατύπωναν επί ματαίῳ; Γιατί, ένα κείμενο παρέμεινε ανεκμετάλλευτο γελαστικά, γιατί τα όποια ευρήματα δεν αναπτύχθηκαν αλλά βούλιαξαν και γιατί εντέλει η λαϊκή φόρμα του έργου, προβλήθηκε τόσο θολή και ξεφτισμένη; Ακόμα και οι ιντερμεδιακές παρεμβάσεις του Δημήτρη «Χαΐνη» Αποστολάκη, που επιχείρησαν να συνδέσουν τις πράξεις του έργου, έφεραν το ακριβώς αντίθετο αποτέλεσμα. Ο καλλιτέχνης, σε ρόλο δραματουργικά εγκάθετο, διασπά την ενότητα του έργου επιχειρώντας άσκοπες και ανοικονόμητες παρλάτες, την ίδια ώρα που στη διάρκεια της παράστασης ατελέσφορα προσπάθησε να «δέσει» μουσικά την παράσταση με τις κρητικές δοξαριές του.
Μεγάλο ρόλο στην πρόσληψη της παράστασης έπαιξαν και τα κοστούμια του Άγγελου Μέντη, προφανώς ενταγμένα στην γενικότερη σκηνοθετική αντίληψη. Η φτηνή αισθητική των ρούχων ήταν φανερό πως ήθελε να καταδείξει τύπους-καρικατούρες αλλά τελικά το μόνο που κατάφερε συνολικά ήταν να «ψευτώσει» το όλο εγχείρημα και να προσαρμόσει την παράσταση στα μέτρα και τα σταθμά της άστοχης δραματουργίας της.
Φωτεινές υποκριτικές λάμψεις είχαν η Ανθή Ευστρατιάδου και ο Μιχάλης Τιτόπουλος, που σε αυτήν την πολύ «δύσκολη» παράσταση, μοιάζει να έχει ξεκολλήσει ερμηνευτικά από τις προηγούμενες δουλειές του, καταφέρνοντας να αναδειχθεί. Και ο Χρήστος Σαπουτζής είχε ωραίες στιγμές, φορώντας ένα κοστούμι που δεν τον βοήθησε καθόλου να αναπτύξει χαρακτήρα. Συμπαθής και επαρκής η Κατερίνα Λυπηρίδου, ενώ ο Γιάννος Περλέγκας προσωποποίησε στους χαρακτήρες του, όλο το ιδεολογικό πλέγμα της παράστασης που σκηνοθέτησε. Δεν καταλάβαμε ποτέ γιατί θα έπρεπε η Χριστίνα Σουγιουλτζή να χαχανίζει αδιάλειπτα σε έναν αναίτιο, προβληματικό και φωνασκόντα γέλωτα.
Η παράσταση παίζεται στον Χώρο Δ της Πειραιώς 260 από 19 έως 22 Ιουνίου. Εισιτήρια μπορείτε να προμηθευτείτε ΕΔΩ
Σκηνοθεσία Γιάννος Περλέγκας
Κίνηση – Συνεργασία στη σκηνοθεσία Χριστίνα Σουγιουλτζή
Σκηνικά – Κοστούμια Άγγελος Μέντης
Μουσική Δημήτρης «Χαΐνης» Αποστολάκης, Κλέων Αντωνίου
Φωτισμοί Νίκος Βλασόπουλος
Παίζουν Δημήτρης «Χαΐνης» Αποστολάκης, Ανθή Ευστρατιάδου, Κατερίνα Λυπηρίδου, Γιάννος Περλέγκας, Χρήστος Σαπουντζής, Χριστίνα Σουγιουλτζή, Μιχάλης Τιτόπουλος
Οργάνωση – Εκτέλεση παραγωγής Delta Pi
