Μουσική | Κωνσταντία Γουρζή: “Την πρωτοπορία την γεννά η ανάγκη να βουτάει κανείς στα βαθιά χωρίς να σκέφτεται το ρίσκο της απώλειας”

Γιάννης Παναγόπουλος

Η Κωνσταντία Γουρζή έχει άποψη. Είναι μια αναγνωρισμένη συνθέτις και μαέστρος με έδρα το Μόναχο. Το δεύτερο άλμπουμ της “Anájikon” -κυκλοφορία της ECM-  θα λέγαμε πως ήταν μια καταγραφή ηχητικών ιδεών, μια ατόφια κατάθεση του πάθους της στην ορχηστρική μουσική. Ας πάμε όμως λίγο βαθύτερα. Η Κωνσταντία Γουρζή δεν είναι μόνο οι απόψεις της, είναι και η σαφήνεια στον τρόπο έκφρασής τους. Όταν αναρωτιόμαστε:  “Τι είναι επιτυχία ή καλύτερα εκπλήρωση για έναν καλλιτέχνη;” Η απάντησή της φωτίζει μια σειρά από “κάτι” που αφορούν κάθε καλλιτέχνη, κάθε καλλιτεχνική απόπειρα ή δράση: “Είναι νομίζω το ήθος, η σταθερότητα, η αδήριτη ανάγκη έκφρασης, η συνέπεια και η συνειδητότητα απέναντι στο έργο σε μια χρονική συνέχεια.”

Γεννηθήκατε στην Αθήνα, σήμερα, ζείτε στο Μόναχο. Η επιλογή της μετακίνησής σας είχε να κάνει με τους μουσικούς σας ορίζοντες; Να υποθέσουμε πως η Αθήνα ήταν “μικρή” να τους στεγάσει; 

Από την Αθήνα έφυγα το 1987 και πήγα στο δυτικό -τότε-Βερολίνο για να σπουδάσω σύνθεση και διεύθυνση Ορχήστρας. Το 2007 μετακόμισα στο Μόναχο. Εκείνη την περίοδο στην Ελλάδα δεν υπήρχε η δυνατότητα να σπουδάσεις διεύθυνση ορχήστρας και σύνθεση σε ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυμα. Η μουσική μου περιέργεια δεν καλυπτόταν με τα δεδομένα των μουσικών σπουδών και της μουσικής πραγματικότητας τότε στην Αθήνα και η μοναδική διέξοδος ήταν να φύγω στο εξωτερικό.

•Το πρόταγμα του δυτικού κόσμου έχει διαμορφώσει μια περίπλοκη όσο και αντιφατική σύλληψη της ατομικότητας, η οποία πότε διαχέεται σε κοινωνικές μηχανικές αγέλης και πότε μια αντίρροπη φωνή εξαφανίζεται ως δια μαγείας, ενώ παράλληλα υμνείται μεθοδικά η ατομικότητα. Κάθε φορά ό,τι συμφέρει…

Ανατολή και Δύση. Το αιώνιο δίλημμα για πολλούς Έλληνες. Ας μεταφερθούμε για λίγο στο σύμπαν του υποθετικού, αν χάνατε την καλλιτεχνική σας ταυτότητα πού θα την αναζητούσατε; 

Θα έλεγα ότι το δίλημμα Ανατολή ή Δύση είναι σαν ένα πολύπλοκο κουβάρι μέσα στο χρόνο με πολλά παρελκόμενα που άπτονται της πολιτικής, της κυριαρχίας, της γεωπολιτικής, της κουλτούρας, του εκσυγχρονισμού και πολλών ακόμη ζητημάτων.

Αυτό το επίμονο δόγμα του «ανήκομεν εις την Δύσιν» παρεμπόδισε πολλούς ανθρώπους από το να αναγνωρίσουν τη μοναδικότητα της ρίζας τους συναισθανόμενοι παράλληλα την ευθύνη και το ιστορικό βάρος που αυτή φέρει. Και όχι μόνο αυτό: πολλοί από αυτούς επιδόθηκαν σε ένα απεγνωσμένο κυνηγητό ψάχνοντας να γίνουν κάτι που δεν είναι…

Το πρόταγμα του δυτικού κόσμου έχει διαμορφώσει μια περίπλοκη όσο και αντιφατική σύλληψη της ατομικότητας, η οποία πότε διαχέεται σε κοινωνικές μηχανικές αγέλης και πότε μια αντίρροπη φωνή εξαφανίζεται ως δια μαγείας, ενώ παράλληλα υμνείται μεθοδικά η ατομικότητα. Κάθε φορά ό,τι συμφέρει…

Είναι μέγιστη ανάγκη πλέον να αναγνωρίσουμε την προνομιακή συνθήκη του Έλληνα να βιώνει την Ανατολή και τη Δύση μέσα του. Είναι μια δυνατότητα διεύρυνσης της συνείδησής μας που κατάγεται από αυτή τη δυαδικότητα. Νομίζω ότι πρόκειται για μια σύνθεση που μπορεί να συντάξει καινούργιους κόσμους όχι μόνο στην τέχνη αλλά και στη ζωή.

Όταν έφυγα να σπουδάσω στο Βερολίνο είχα με έναν περίεργο τρόπο ξεθωριάσει την ταυτότητά μου γιατί πίστευα ότι αυτό που θα μάθω είναι σημαντικότερο από αυτό που είμαι. Νόμιζα μάλλον ότι η συνταύτιση με τη χώρα θα μου έδινε και ταυτότητα αφού θα ικανοποιούσε ανάγκες που η χώρα μου δεν ήταν σε θέση να μου παρέχει. Μετά από λίγα χρόνια αντιλήφθηκα ότι η ζωή μου δεν γέμιζε εσωτερικά παρότι είχα ήδη επαγγελματικές επιτυχίες. Αισθάνθηκα ότι κάνω ορειβασία φορώντας σανδάλια με κίνδυνο να χαθώ στο κενό. Με ευλάβεια αναζήτησα τις ρίζες μου εκ νέου. Άρχισα να διαβάζω εντατικά αρχαία ελληνικά κείμενα, να ακούω με άλλα αυτιά τα δημοτικά τραγούδια, τη βυζαντινή μουσική. Γέμισα με ευγνωμοσύνη αισθανόμενη την τύχη και τη μοναδικότητα αλλά και την ευθύνη, του να είμαι Ελληνίδα.

Ζούμε τη διόγκωση του καλλιτεχνικού φαινομένου. Όλο και περισσότεροι άνθρωποι αυτοπροσδιορίζονται ως καλλιτέχνες. Πώς ορίζουμε την καλλιτεχνική επιτυχία στις μέρες μας; 

Είναι άραγε διόγκωση του καλλιτεχνικού φαινομένου, ή απλά σε μια κοινωνία εκρηκτικής διάδοσης της πληροφορίας –και της παραπληροφορίας– έχουμε διογκωμένη την εικόνα του φαινομένου; Την τελευταία διετία της εποχής της Covid, οι πολιτικές που εφαρμόστηκαν γύρω από την τέχνη απέδειξαν ξεκάθαρα πως οι κρατούντες δεν θεωρούν την τέχνη ως αναγκαιότητα. Πιθανόν να είναι λοιπόν πιο συνεπές να μιλάμε για συρρίκνωση του καλλιτεχνικού φαινομένου ή ορθότερα της καλλιτεχνικής παρουσίας και όχι για διόγκωσή τους. Οι μεταπολεμικές κοινωνίες με τα φαινόμενα του υπερπληθυσμού και της ευημερίας και συνυφασμένα με τους μηχανισμούς της αγοράς γέννησαν ανάγκες αυτοπροσδιορισμών και στο πεδίο της τέχνης. Το γεγονός πως η έκφραση είναι ανάγκη, καταφύγιο και ελπίδα είναι δεδομένο.

Τι είναι επιτυχία ή καλύτερα εκπλήρωση για έναν καλλιτέχνη; Είναι νομίζω το ήθος, η σταθερότητα, η αδήριτη ανάγκη έκφρασης, η συνέπεια και η συνειδητότητα απέναντι στο έργο σε μια χρονική συνέχεια.

•Την πρωτοπορία την γεννά η ανάγκη, το όραμα και η δίψα να βουτάει κανείς στα βαθιά χωρίς να σκέφτεται το ρίσκο της απώλειας του εαυτού ή του άλλου. Αυτή η «κατάδυση» γεννάει νέα δεδομένα και δείχνει τους δρόμους για το πού και πώς μπορεί να εκφραστεί και να ζήσει. Πρωτοπορίες υπήρχαν πάντα. Και αποδέκτες επίσης.

Είστε συνθέτης και μαέστρος. Σας ενδιαφέρει η σύζευξη των τεχνών. Σε ένα κόσμο που η εξειδίκευση μοιάζει να είναι ευαγγέλιο, εσείς βλέπετε στο δάσος της πολυσυλλεκτικότητας. Πού θα μπορούσε να ζει η πρωτοπορία της τέχνης στις μέρες μας;

Θεωρώ ότι η εξειδίκευση υπάρχει για να μας διευκολύνει να δούμε το Όλον και όχι ως εμμονή ή αυτοσκοπός. Η συνειδητοποίηση αυτής της συνύπαρξης Ανατολής-Δύσης μέσα μου με οδήγησε de facto στις συζεύξεις και στην πολυσυλλεκτικότητα. Βρισκόμαστε σε ένα μεταβαλλόμενο σύμπαν και μου φαίνεται τραγικό να αιχμαλωτίζω το βλέμμα μου μόνο στο όμορφο δάχτυλο κάποιου που μου δείχνει απλώς το ολόγιομο φεγγάρι.

Την πρωτοπορία την γεννά η ανάγκη, το όραμα και η δίψα να βουτάει κανείς στα βαθιά χωρίς να σκέφτεται το ρίσκο της απώλειας του εαυτού ή του άλλου. Αυτή η «κατάδυση» γεννάει νέα δεδομένα και δείχνει τους δρόμους για το πού και πώς μπορεί να εκφραστεί και να ζήσει. Πρωτοπορίες υπήρχαν πάντα. Και αποδέκτες επίσης.

Οι συνθέσεις σας κυκλοφορούν από την ECM. Τι είναι για τη σύγχρονη μουσική σκηνή η συγκεκριμένη δισκογραφική εταιρεία;

Η δισκογραφική εταιρεία ECM είναι μια συγκεκριμένη ηχητική οικογένεια και αισθητική πρόταση που εξέλιξε ο δημιουργός της Μάνφρεντ Άιχερ. Πραγματοποίησε το όραμά του παραμένοντας σταθερός στις αισθητικές του αξίες, προτείνοντας έναν συγκεκριμένο τύπο ηχογράφησης, μουσικής σύνθεσης και ερμηνείας. Η ύπαρξη της ECM είναι μια «αλλαγή παραδείγματος» στον κόσμο της ηχογραφημένης μουσικής και αποτελεί σημείο αναφοράς για πολλούς παραγωγούς και εταιρίες.

Ποιο είναι το νόημα της λέξης: Anájikon; 

Anájikon είναι ένα επινοημένο όνομα Αγγέλου που ενσαρκώνει τη δραματουργία της συγκεκριμένης σύνθεσης αποκτώντας έτσι ένα σημαντικό νόημα για μένα και για τη φύση της μουσικής. O ολοκληρωμένος τίτλος του έργου αυτού για κουαρτέτο εγχόρδων είναι “Anájikon, the Angel in the Blue Garden”. Είναι υποσύνολο μιας σειράς συνθέσεων αφιερωμένες σε Αγγέλους και είναι εμπνευσμένες από μοντέρνα γλυπτά που δημιούργησαν φίλοι εικαστικοί καλλιτέχνες.

Συνθέτοντας το τελευταίο σας άλμπουμ ποια ιδέα κυριαρχούσε στη σκέψη σας;

Οι συνθέσεις αυτές έγιναν στο διάστημα μιας τριετίας, μία κάθε χρόνο, ανεξάρτητα από τις ανάγκες ενός άλμπουμ. Διαλέξαμε τα συγκεκριμένα έργα μαζί με τον Μάνφρεντ Άιχερ καθώς τα ενώνει μια νέα συνθετική γραφή, η οποία ξεκίνησε από το έργο Hommage à Mozart, op. 56– τρεις διάλογοι για βιόλα και πιάνο (2014). Σε αυτή τη συστάδα έργων είναι διακριτό ένα νέο αισθητικό πλαίσιο δραματουργίας που προκύπτει από νέους τρόπους συνύπαρξης των μελωδικών και ρυθμικών στοιχείων καθώς και η δημιουργία συγκεκριμένων ηχοχρωμάτων.