Ακούγεται παράξενο, είναι τελικά όμως; Γινόμαστε μάρτυρες μιας σημαντικής αλλαγής στην παραδοσιακή κοινωνική ζωή. Μαθαίνουμε ότι οι άνθρωποι μπορούν να δεσμεύονται, να δημιουργούν δεσμούς προσκόλλησης και να αφοσιώνονται σε άψυχα πράγματα με συγκλονιστική ευκολία. Τα κοινωνικά μας συναισθήματα ξυπνούν πλέον από αντικείμενα όπως το Alexa της Amazon, το Siri της Apple ή το Watson της IBM, και αυτό συμβαίνει αβίαστα προκαλώντας μας ικανοποίηση.
Το επίπεδο πολυπλοκότητας της ανθρώπινης προσομοίωσης που χρειάζεται η τεχνητή νοημοσύνη για να προκαλέσει την ενσυναίσθηση και τη συναισθηματική μας εμπλοκή είναι γελοία χαμηλό. Μια ιαπωνική μελέτη το 2008 έδειξε ότι οι ηλικιωμένοι κάτοικοι ενός οίκου φροντίδας ηλικιωμένων παρασύρθηκαν γρήγορα σε ουσιαστικές κοινωνικές αλληλεπιδράσεις με μια υποτυπώδη φώκια ρομπότ που μοιάζει με παιχνίδι. Οι ηλικιωμένοι παρουσίασαν αυξημένη κινητική και συναισθηματική διέγερση με το ρομπότ, αλλά και αυξημένες κοινωνικές αλληλεπιδράσεις μεταξύ τους σχετικά με αυτό.
•Σε μια δοκιμή το 2018 στο Ινστιτούτο Μαξ Πλανκ για Ευφυή Συστήματα στη Γερμανία, οι ερευνητές κατασκεύασαν ρομπότ που χορήγησαν «ήπια ζεστές αγκαλιές» σε ανθρώπους, οι οποίοι ανέφεραν ότι ένιωθαν εμπιστοσύνη και στοργή για το ρομπότ, όπως επίσης πως εισέπρατταν κατανόηση από εκείνο. Το θέμα δεν είναι ότι τα ρομπότ μιμούνται πειστικά τις ανθρώπινες αντιδράσεις ώστε να έχουμε σχέσεις μαζί τους. Είναι ότι οι άνθρωποι φαίνεται να παρασύρονται εύκολα από οποιοδήποτε ασαφές σημάδι κοινωνικής σύνδεσης. Όλοι μας απέχουμε μια τρίχα από τον χαρακτήρα του Τομ Χανκς στο φιλμ Ο Ναυαγός, ο οποίος δημιουργεί έναν βαθύ δεσμό με μια μπάλα βόλεϊ που ονομάζει Γουίλσον.
Οι κοινωνικές επιστήμες και η βιολογία μάς βοηθούν να κατανοήσουμε τους μηχανισμούς που σχηματίζουν τον κοινωνικό δεσμό στον άνθρωπο. Η φροντίδα ή το δέσιμο συνδέονται με την έκκριση ωκυτοκίνης και ενδορφινών στον εγκέφαλο όταν περνάμε χρόνο με ένα άλλο άτομο και είναι πολύ πιο έντονο αυτό το φαινόμενο όταν είναι αμοιβαίο. Τα ζώα εμφανίζουν επίσης την ίδια διαδικασία χημείας του εγκεφάλου. Μπορούμε ωστόσο να συνδεθούμε εξίσου με αντικείμενα. Τα συναισθήματά μας δεν κάνουν διακρίσεις και ανταποκρινόμαστε σε οτιδήποτε μειώνει το αίσθημα της μοναξιάς.
•Υπάρχει επίσης ένας δεύτερος σημαντικός παράγοντας για την κατανόηση της σχέσης μας με την τεχνολογία. Ο πολλαπλασιασμός των συσκευών ενισχύει την τάση μας για ανθρωπομορφισμό και πολλοί σύγχρονοι στοχαστές ισχυρίζονται ότι αυτό είναι ένα νέο και επικίνδυνο φαινόμενο, ότι μπαίνουμε δηλαδή σε μια τεχνητή σχέση οικειότητας με μηχανήματα, αλγόριθμους και διεπαφές.
Αυτό όμως που παρατηρείται τώρα δεν είναι καινούργιο φαινόμενο. Το εντοπίζουμε ήδη στον πιο αρχαίο προεπιστημονικό τρόπο θέασης του κόσμου: τον ανιμισμό.
Η λέξη «ανιμισμός» χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον Άγγλο ανθρωπολόγο Έντουαρτ Μπάρνετ Τάιλορ για να περιγράψει το πρώιμο «πρωτόγονο» στάδιο της ανθρώπινης θρησκείας – ένα στάδιο που τελικά αντικαταστάθηκε από αυτό που αργότερα ονομάστηκε μονοθεϊσμός της Αξονικής Εποχής, ο οποίος με τη σειρά του θα αντικαθιστούσε, ήλπιζε ο Τάιλορ, από αυτό που θα λέγαμε Ντεϊσμός. Οι ανθρωπολόγοι σήμερα συζητούν τη χρησιμότητα του όρου ανιμισμός, καθώς οι λαϊκές θρησκείες είναι τόσο διαφορετικές, αλλά δύο βασικά χαρακτηριστικά σηματοδοτούν όλο τον ανιμισμό: ένα, η πεποίθηση ότι υπάρχουν πνεύματα ή ακόμα και πρόσωπα σε φυσικά ή και τεχνητά αντικείμενα (ακόμα και σε γεωγραφικούς τόπους) και δύο, η πεποίθηση ότι η φύση έχει σκοπούς (τελεολογία). Ο ανιμισμός δεσμεύεται στην άποψη ότι υπάρχουν πολλά είδη “προσώπων” στον κόσμο, μόνο μερικά από τα οποία είναι οι άνθρωποι.
Ο Σίγκμουντ Φρόυντ στο έργο του Τοτέμ και Ταμπού γράφει ότι «τα πνεύματα και οι δαίμονες δεν ήταν παρά η προβολή των συναισθηματικών παρορμήσεων του πρωτόγονου ανθρώπου». Η περισσότερη φιλάνθρωπη άποψη του Ντέιβιντ Χιουμ βρίσκει πως όλοι είμαστε κατά κάποιο τρόπο ανιμιστές – ακόμη και κοσμικοί ουμανιστές και θιασώτες της επιστήμης. «Υπάρχει μια καθολική τάση των ανθρώπων να συλλάβουν όλα τα όντα σαν τους εαυτούς τους και να μεταφέρουν σε κάθε αντικείμενο εκείνες τις ιδιότητες με τις οποίες είναι εξοικειωμένοι και για τις οποίες έχουν βαθιά συνείδηση».
Ο ανιμισμός δεν είναι τόσο ένα σύνολο πεποιθήσεων όσο μια μορφή γνώσης. Είμαστε όλοι γεννημένοι ανιμιστές και πολλοί από εμάς στις δυτικές ανεπτυγμένες χώρες μαθαίνουμε σιγά σιγά να απορρίπτουμε αυτόν τον τρόπο γνώσης υπέρ μιας μηχανιστικής θέασης του κόσμου. Ωστόσο, ορισμένοι φιλόσοφοι και ψυχολόγοι επισημαίνουν ότι η ανιμιστική σκέψη αποκαλύπτει πολλές από τις λεπτές οικολογικές σχέσεις στη φύση που οι μηχανικές προσεγγίσεις αδυνατούν να συλλάβουν.
Εάν η ανιμιστική σκέψη θεωρείται παιδιάστικη και αντιεπιστημονική, τότε γιατί οι αυτόχθονες πληθυσμοί είναι τόσο ικανοί στο να επιβιώνουν με άνεση στο φυσικό περιβάλλον; Μερικά είδη ανιμισμού είναι προσαρμοστικά και βοηθούν την επιβίωσή μας, επειδή εστιάζουν την προσοχή μας στις οικολογικές συνδέσεις, αλλά εκπαιδεύουν επίσης την κοινωνική μας νοημοσύνη να προβλέπει και να ανταποκρίνεται σε πολλούς παράγοντες.
Με τον ίδιο τρόπο, ο νέος «τεχνολογικός ανιμισμός» μπορεί να μην είναι καθόλου επιζήμιος. Το να συμπεριφερόμαστε σαν να σχετιζόμαστε πραγματικά με τα τεχνουργήματα του σύγχρονου πολιτισμού φανερώνει πως η εγγενής ανθρώπινη ικανότητα της ενσυναίσθησης παραμένει ενεργή και χαρακτηριστική του είδους μας και άρα πάντα παρούσα δυνητικά και στις διαπροσωπικές μας αλληλεπιδράσεις.
•Η βύθιση στις τεχνολογικές σχέσεις δεν δημιουργεί από μόνη της την επιδημία της μοναξιάς. Θα μπορούσε να είναι μια απάντηση σε αυτή. Οι πραγματικές αιτίες της επιδημίας μοναξιάς ξεκίνησαν πολύ πριν από την ψηφιακή κυριαρχία. Η καινούργια μορφή του ανιμισμού μπορεί να είναι πολύ χρήσιμη για να διατηρήσουμε τα κοινωνικά συναισθήματα και τις κοινωνικές δεξιότητες ζωντανές. Αντί να μας απανθρωποποιεί, αυτός ο τεχνοανιμισμός θα μπορούσε στην πραγματικότητα να μας κρατά ανθρώπινους, ακριβώς γιατί μαρτυρά τη βαθύτερη φύση μας.
πηγή: aeon
