Της Βασιλίκας Σαριλάκη* //
Τι ξέρουμε για τους φιλέλληνες καλλιτέχνες της Επανάστασης του 1821; Ελάχιστα πράγματα. Με έκπληξή μου διαπίστωσα, μετά από την έρευνα που έκανα πως όχι μόνον ήρθαν τότε στην Ελλάδα πολλοί σημαντικοί Ευρωπαίοι καλλιτέχνες, που απεικόνισαν τις μάχες και τους ήρωες, αλλά πολέμησαν κιόλας στο πλευρό των Ελλήνων ακολουθώντας το παράδειγμα του λόρδου Βύρωνα που πέθανε στο Μεσολόγγι.
Μάλιστα, η ιστορική μας μνήμη, βασίζεται κατά πλειοψηφία στους φιλέλληνες ζωγράφους καθώς στηρίζεται στις εικόνες αυτών των καλλιτεχνών, που απεικονίζουν την επαναστατημένη Ελλάδα. Χωρίς αυτούς δεν θα είχαμε καθαρή εικόνα, γιατί τότε δεν υπήρχε η φωτογραφία. Επίσης οι οπτικές αυτές μαρτυρίες, έπαιξαν και τον ρόλο της πολεμικής ανταπόκρισης, επηρεάζοντας έντονα την κοινή γνώμη και τις κυβερνήσεις της Ευρώπης.Έχει ενδιαφέρον λοιπόν, να δούμε ποιοί ακριβώς ήταν οι καλλιτέχνες αυτοί, πόσο σημαντικά ήταν τα έργα τους, πως είδαν τον αγώνα για Ελευθερία και πόση σημασία μπορεί να έχει η θαυμάσια αυτή λέξη, η Αλληλεγγύη..
•Ο ελληνικός αγώνας εναντίον της οθωμανικής κυριαρχίας έπαιξε έναν σημαντικό ρόλο τόσο στην Ιστορία και την πολιτική του δέκατου ένατου αιώνα στην Ευρώπη. Είχε ισχυρό αντίκτυπο στην πολιτική και πολιτιστική ζωή τόσο της Γερμανίας όσο και της Γαλλίας (κατά τη διάρκεια της παλινόρθωσης των Βουρβώνων), όπου χρησιμοποιήθηκε ως η συμβολική αιχμή του δόρατος των φιλελεύθερων ιδεών.
Ήδη από το 1824 δημιουργούνται στην Γαλλία φιλελληνικές επιτροπές και η τέχνη πολιτικοποιείται έντονα. Πολιτικοί και επιχειρηματίες, καλλιτέχνες, διανοούμενοι, αστοί, φιλελεύθεροι, αριστοκράτες – συμπεριλαμβανομένου του Louis-Philippe – παθιάζονται με το έργο του Byron στο Μεσολόγγι, ο Chateaubriand αλλά και ο Βίκτωρ Ουγκώ, υποστηρίζουν τους κληρονόμους της αρχαίας Ελλάδα εναντίον των βαρβάρων, οι Χριστιανοί τίθενται επίσης εναντίον των Μουσουλμάνων. Οι Φιλελεύθεροι, αντίθετοι σε κάθε δεσποτισμό, προτρέπουν τις κυβερνήσεις που διστάζουν να παρέμβουν επιτέλους, ενώ πρόσφυγες καταφθάνουν στη Γαλλία.
Το 1826, η Αγγλία και η Ρωσία παρεμβαίνουν πριν την επανένωση με τη Γαλλία το 1827: Στις 27 Οκτωβρίου, η συμμαχία των τριών δυνάμεων με την Ελλάδα προκαλεί στο τουρκο-αιγυπτιακό στόλο μια σοβαρή ήττα στο Ναυαρίνο. Το 1830, η ελληνική ανεξαρτησία αναγνωρίζεται.
Πολλοί διάσημοι εκφραστές του κινήματος του Ρομαντισμού, όπως ο Delacroix, ο Gericault, ο Horace Vernet, o Ary Scheffer, και o David d’ Angers είναι ξεκάθαρο πλέον, ότι έβλεπαν τον αγώνα των Ελλήνων ως μια μάχη ανάμεσα στις αντίθετες δυνάμεις του συντηρητισμού και του φιλελευθερισμού. Δεν απεικόνιζαν απλώς τα συγκεκριμένα επεισόδια του πολέμου, όπως την σφαγή στη Χίο ή την πτώση του Μεσολογγίου. Αλλά οι εικόνες από τις σφοδρές συγκρούσεις μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων αντανακλούσαν στην ουσία τα συνθήματα και τα επιχειρήματα της Γαλλικής φιλελεύθερης ιδέας και είχαν απήχηση στις εφημερίδες, τις κοινοβουλευτικές συζητήσεις, τις πολιτιστικές εκδηλώσεις.
Η Ελληνική Επανάσταση ήταν το πρώτο μεγάλο πολιτικό γεγονός του 19ου αιώνα που δημιούργησε ένα εκτεταμένο καλλιτεχνικό ενδιαφέρον σε όλη την Ευρώπη και ενέπνευσε τη δημιουργία μεγάλων έργων ζωγραφικής.
Ο Φιλελληνισμός, βοήθησε σημαντικά τους Έλληνες με ποικίλους τρόπους, τόσο με την αποστολή χρημάτων και εθελοντών αλλά και με την πίεση που άσκησε στις Ευρωπαϊκές κυβερνήσεις υπέρ των Ελλήνων. Ο ξένος Τύπος υποστήριζε μετά από ένα διάστημα ανοιχτά τον αγώνα. Σε πολλές Ευρωπαϊκές πόλεις ιδρύθηκαν τα Ελληνικά Κομιτάτα, που διοργάνωναν εράνους υπέρ της χώρας. Πολλοί Φιλέλληνες ήρθαν επίσης οι ίδιοι στην Ελλάδα και πήραν μέρος στην Επανάσταση (Φαβιέρος, Σαντόρε ντι Σανταρόζα, Κάρολος Νόρμαν, Τόμας Γκόρντον κ.α.). Κι ο Ρομαντισμός βρήκε στην επανάσταση του υπόδουλου Ελληνικού έθνους μια άξια πηγή έμπνευσης για να εκφράσει, το δράμα, το θάρρος και τον αγώνα των Ελλήνων για Ελευθερία… Η Ελλάδα ξαναζούσε κάτι από την αρχαία της δόξα..
Ο Friedrich Schiller, 1759-1805, Γερμανός συγγραφέας και ποιητής είχε γράψει τους παρακάτω στίχους:
“Καταραμένε Έλληνα.
Όπου να γυρίσω την σκέψη μου, όπου και να… στρέψω την ψυχή μου, μπροστά μου σε βλέπω, σε βρίσκω.
Τέχνη λαχταρώ, Ποίηση, Θέατρο, Αρχιτεκτονική, εσύ μπροστά, πρώτος και αξεπέραστος.
Επιστήμη αναζητώ, Μαθηματικά, Φιλοσοφία, Ιατρική, κορυφαίος και ανυπέρβλητος.
Για Δημοκρατία διψώ, Ισονομία και Ισότητα, εσύ μπροστά μου, ασυναγώνιστος κι ανεπισκίαστος.
Καταραμένε Έλληνα, καταραμένη Γνώση…
Γιατί να σε αγγίξω;
Για να αισθανθώ πόσο μικρός είμαι, ασήμαντος μηδαμινός;
Γιατί δεν με αφήνεις στην δυστυχία μου και στην ανεμελιά μου;”
Είναι προφανές πως αναφέρεται στην αρχαιοελληνική αίγλη και υπο την πρίσμα αυτό βλέπει την μεταγενέστερη Ελλάδα. Επίσης ο Schiller είχε πει: “It is not flesh and blood but the heart which makes us fathers and sons.” Δηλαδή πως δεν είναι η σάρκα και το αίμα που μας κάνει πατέρα με γιό αλλά η καρδιά.. Αυτή νομίζω είναι η ασύλληπτη για σήμερα ιδέα της ανθρωπιστικής αλληλεγγύης που υπήρχε την εποχή του Ρομαντισμού κατά την οποία άνθησε ο Φιλελληνισμός..
Ο λόρδος Βύρων, η πλέον γνωστή μορφή Φιλέλληνα, παρότι ήρθε το 1823 στην Ελλάδα, αποφασισμένος να δώσει ακόμη και το αίμα του για την Ελληνική Επανάσταση κάνει στην ουσία έναν διαχωρισμό αρχαίας Ελλάδας και νεότερης που φαίνεται ξεκάθαρα στο υπέροχο ποίημά του “Η κατάρα της Αθήνας” όπου λέει..
Ωραία Ελλάδα, έρμο στοιχειό,/ μιας δόξας πούχει σβήσει../ Νεκρή, κι όμως αθάνατη/ πεσμένη μα τρανή… Τα σκορπισμένα σου παιδιά/ ποιος τώρα θα οδηγήσει;/ ποιος θα συντρίψει την σκλαβιά/ που αιώνια έχει γίνει;/
Τι παλληκάρια αλλιώτικα/ πούχες θρεμμένα πρώτα../απελπισμένα στήνανε καρτέρι στην θανή../ στο κρύο των Θερμοπυλών, ταφόσπαρτο ακρογιάλι../ Ώ, ποιός απ’ τα ακροπότια ξανά θα πεταχτεί του Ευρώτα;/ Ποιός στων παιδιών σου τις καρδιές φωτιά θ’ ανάψει πάλι;
Ο λόρδος Βύρων πίστευε, πως μόνο μια πνευματική αναγέννηση θα μπορούσε να φέρει μια πολιτική αναγέννηση στην Ελλάδα, κάτι που μάλλον ισχύει και για σήμερα.Ο ίδιος, όπως έγραψε σε ένα βασικό δοκίμιό του για την ποίηση χρειάζεται ένας Προμηθέας, για να απελευθερώσει το ανθρώπινο γένος κι εμπνεόμενος από τον Προμηθέα του Αισχύλου προσπάθησε να ενσαρκώσει ένα τέτοιο όραμα.
Eugene Delacroix (1798-1865)
Ο Delacroix όπως ξέρουμε αποτέλεσε ηγετική μορφή του Γαλλικού ρομαντισμού του 19ου αιώνα. Ασφαλώς το πιο διάσημο έργο του είναι αυτό που απεικονίζει συμβολικά την Γαλλική Επανάσταση.
Η Ελληνική Επανάσταση ωστόσο είναι αυτή που τον επηρέασε πολύ αφού έκανε διάφορα έργα εμπνευσμένα από τον Ελληνικό Αγώνα, όπως την Σφαγή της Χίου, το 1824, τον Έφιππο Έλληνα Αγωνιστή, την Ελλάδα στα ερείπια του Μεσολογγίου την Μάχη του Γκιαούρη με τον Πασά κλπ.. Η Σφαγή της Χίου ήταν το πρώτο γνωστό έργο που έκανε για την Ελλάδα.
Peter Von Hess (1792-1871)
Η περίπτωση του Βαυαρού Peter Von Hess είναι ιδιαίτερη. Εξαιρετικός ζωγράφος, με ζωντανή σύνθεση, καλός κολορίστας, με εκφραστικότητα στις μορφές και “κινηματογραφική” απόδοση της δράσης των ηρώων….Έφθασε στο Ναύπλιο, συνοδεύοντας τον νεαρό Βασιλιά Όθωνα, το 1834 μετά από εντολή του βασιλιά Λουδοβίκου Α΄ της Βαυαρίας, πατέρα του Όθωνα, και είχε την τύχη να γνωρίσει τους πρωταγωνιστές της Επανάστασης και να ζωγραφίσει μέσα στα ερείπια. Εδώ βλέπουμε μια λεπτομέρεια του έργου που έκανε απεικονίζοντας την είσοδο του Όθωνα στο Ναύπλιο. Σημειώνουμε ότι το κεφάλι του αλόγου, αποτελεί σχεδόν αντίγραφο του γνωστου κεφαλιού αλόγου της ζωφόρου του Παρθενώνα..
Ο Peter von Hess, φιλοτέχνησε 39 σκηνές σχετικές με τον αγώνα, καθώς και προσχέδια τοιχογραφιών τα οποία επρόκειτο να διακοσμήσουν τις στοές των κήπων του παλατιού στο Μόναχο αλλά και τους τοίχους των ανακτόρων του τσάρου Νικολάου Α΄ στην Αγία Πετρούπολη.. Έχει αφήσει πάρα πολλά και σημαντικά έργα που περιγράφουν σκηνές του αγώνα απο διάφορες περιοχές της Ελλάδας.
*πηγή: theartnoise
