Πολύ πριν τα καραβάνια των προσφύγων από τη Συρία ψάξουν αόριστα την τύχη τους σε χώρες της Ευρώπης, της Ασίας, της Μέσης Ανατολής ο φωτογράφος Σεμπαστιάο Σαλγκάδο φωτογράφισε τις ζωές ανθρώπων που αναγκάζονταν να μετακινηθούν από τις πατρίδες τους για έναν απλό λόγο. Τον πόλεμο.
Ο ξεριζωμός είναι δύσκολος. Δύσκολο είναι επίσης να εμπιστεύεσαι τη ζωή των παιδιών σου, το μέλλον της οικογένειάς σου και τον ίδιο σου τον εαυτό στα “χέρια” ανθρώπων που η “επαγγελματική” τους ενασχόληση είναι το trafficking. O Σαλγκάδο ήταν αυτόπτης μάρτυρας σε πολλά προσφυγικά καραβάνια. Και με την κάμερά του απαθανάτισε στιγμές που άνθρωποι αναγκάστηκαν να μετακινηθούν από τα σπίτια τους για να γλιτώσουν τη φρίκη του πολέμου. Το βιβλίο του Migrations είναι γεμάτο εικόνες ανθρώπινου πόνου.
Ο φωτογράφος δεν θέλει απλώς να παρουσιάσει την απόγνωση που ζωγραφίζεται στα πρόσωπα των ηρώων του. Με τις φωτογραφίες του παρουσιάζει το πλαίσιο της μετακίνησής τους.
–Ο Σεμπαστιάο Σαλκγάδο είναι Βραζιλιάνος. Δεν ήταν πάντα φωτογράφος. Σπούδασε οικονομικά. Και στη διάρκεια της δεκαετίας του 1970 εργάστηκε για την παγκόσμια τράπεζα. Ταξίδεψε πολλές φορές στην Αφρική. Εκεί άρχισε να δείχνει ενδιαφέρον για τις ιστορικές “λεπτομέρειες” που συνδέουν εκείνη την ήπειρο με την πατρίδα του. Κάποιος θα έλεγε πως υπήρξε μάρτυρας των προετοιμασιών αυτού που σήμερα ονομάζουμε “παγκοσμιοποίηση”. Όσο αυτό το φιλόδοξο οικονομικό πρότζεκτ μεγάλωνε τόσο εκείνος απομακρυνόταν από εκείνο. Κάποια στιγμή απλά παραιτήθηκε από τη θέση του στη Παγκόσμια Τράπεζα για χάρη της φωτογραφίας.
-Ήρωες των πρώτων του εικόνων ήταν οι εργάτες και οι δεινές συνθήκες εργασίας που αναγκάζονται να δουλεύουν. Το βιβλίο του “Workers” είναι γεμάτο από φωτογραφίες κακοπληρωμένων εργατών μεταλλίων της Αφρικής. Ο Σαλγκάδο θεώρησε πως με την κάμερά του θα μπορούσε να δείξει την τοξική σχέση του παιχνιδιού εξουσιών, ιδεολογιών, συμπεριφορών που αναπτύσσουν τα αφεντικά με τους ανθρώπους που δουλεύουν για εκείνα.
“Δεν είμαι πολεμικός ανταποκριτής” έχει δηλώσει ο φωτογράφος. “Το βασικό μου ενδιαφέρον είναι οι άνθρωποι που αποχωρίζονται το περιβάλλον τους. Αυτό για μένα είναι ο πόλεμος”.
-Το 1994 ήταν το έτος που ο Ο.Η.Ε. κατάφερε να αποσπάσει μια συμφωνία ειρήνης στη Μοζαμβίκη. Αυτό έδωσε την ευκαιρία σε χιλιάδες πρόσφυγες να επιστρέψουν στην πατρίδα τους. Την ίδια όμως περίοδο στη γειτονική Ρουάντα ξέσπασε γενοκτονία. Αρκετοί Ρουαντανοί θέλοντας να σωθούν άρχισαν να εγκαταλείπουν την πατρίδα τους ψάχνοντας έξοδο στην Τανζανία και στο Κονγκό. Ο πληθυσμός εκείνου του προσφυγικού ρεύματος ήταν κάπου δύο εκατομμύρια άνθρωποι. Ο Σαλγκάδο ακολούθησε το ταξίδι εκείνων των ανθρώπων με την κάμερά του.
Μια από τις πιο σημαντικές εικόνες του Σαλγκάδο έχουν τραβηχτεί στο Benako. Ένα προσφυγικό στρατόπεδο στην Τανζανία όπου στοιβάχτηκαν, μέσα σε τέσσερις μέρες, 350.000 άνθρωποι. Το θέαμα συγκλονίζει. Άνθρωποι στοιβαγμένοι σε έναν μικρο χώρο με τον ουρανό να κινείται απειλητικά πάνω από τα κεφάλια τους. Οι πρόσφυγες στήνοντας αυτοσχέδια παραπήγματα προσπαθούν να αποφύγουν τις μελλούμενες συνέπειες της φύσης.
-Το 1997 ο Σαλγκάδο βρέθηκε στη Ρουάντα. Και εγκαταστάθηκε σε ένα στρατόπεδο προσφύγων που πολλές οικογένειες, 250.000 άνθρωποι, είχαν καταφύγει. Το θέατρο του πολέμου είχε ολοκληρωθεί. Προορίζονταν να επιστρέψουν στον τόπο τους.
Ο φόβος της επιστροφής ήταν μεγαλύτερος από τον φόβο της αποχώρησης. Και το ταξίδι της επιστροφής δεν ήταν εύκολο. Οι περισσότεροι πρόσφυγες αρνήθηκαν να επιστρέψουν σπίτια τους, προτίμησαν να χαθούν στα δάση του Κονγκό. Μόλις 40.000 κατάφεραν να φτάσουν στον τελικό τους προορισμό.
-Στον Σαλγκάδο αρέσει να δουλεύει μόνος. Δεν ακολουθεί τα τυπικά μέτρα ασφαλείας. Και πολλές φορές έχει διακινδυνεύσει τη ζωή του. Δηλώνει: “Επιστρέφοντας από τη Ρουάντα στην ασφάλεια του σπιτιού μου ήμουν άρρωστος. Και εντελώς απογοητευμένος από το ανθρώπινο είδος. Το ανοσοποιητικό μου σύστημα ήταν σε άθλια κατάσταση από τις συνεχείς επιθέσεις άγχους που είχε δεχτεί. Ο πρώτος γιατρός που με είδε μου είπε πως πρέπει να διακόψω τα ταξίδια μου. Τον άκουσα, με τη σύζυγό μου αναζητήσαμε καταφύγιο σε ένα μικρό ήρεμο χωριό στη Βραζιλία.”
-Η ζωή αυτού του ανθρώπου ξεπερνά τα όρια εκείνης που ονομάζουμε “κινηματογραφικής”. Μετά την περιήγησή του στην Αφρική ο Σαλγκάδο με τη γυναίκα του αποφάσισαν να φυτέψουν όσα δέντρα μπορούσαν στον Αμαζόνιο. Και όταν η δίψα του για τη φωτογραφία “αναστήθηκε” ξαναπήρε επ’ ώμου την κάμερά του. Μόνο που αυτή τη φορά δεν θέλει να φωτογραφίζει ανθρώπους. Προτιμά τη φύση, θεωρεί πως εκείνη αντέχει να την υπομένει πιο εύκολα. Το νέο πρότζεκτ ονομάζεται “Genesis”. Θα διαρκέσει χρόνια.
Ο Σαλγκάδο αφήνει ένα χαμόγελο που μέσα του βλέπεις στίγματα πίκρας. Όσα συμβαίνουν στη Μέση Ανατολή δεν του είναι άγνωστα. Οι εικόνες του παρουσιάζουν την πίεση και τον πόνο των ανθρώπων που αναγκάζονται να ξεριζωθούν από τις πόλεις τους, τους πολιτισμούς τους απλώς για να κερδίζουν τις ζωές τους.
O Σεμπαστιάο Σαλγκάδο είναι φωτογράφος. Τα πρότζεκτ του διαρκούν χρόνια. Έχει κυκλοφορήσει επτά βιβλία. Και εκείνο που λέγεται “Πορτρέτα της μετανάστευσης” κυκλοφόρησε το 2000.
με πληροφορίες από https://www.artsy.net
