Της Βασιλίκας Σαριλάκη* //
Ο αργεντινός Χόρχε Λουίς Μπόρχες που γεννήθικε σαν σήμερα -24 Αυγούστου 1899– θεωρείται μία από τις σημαντικότερες λογοτεχνικές μορφές του 20ού αιώνα.
Παρόλο που είναι πιο γνωστός για τα διηγήματά του (όπου κυριαρχεί το στοιχείο του φανταστικού), ο Μπόρχες ήταν επίσης δοκιμιογράφος,ποιητής και κριτικός.
«Να κοιτάς το ποτάμι που είναι χρόνος και νερό,
και να θυμάσαι πως κι ο χρόνος είναι ποτάμι,
να ξέρεις πως πλανιόμαστε σαν το ποτάμι
και τα πρόσωπά μας χάνονται σαν το νερό.
Να νοιώθεις πως η αγρύπνια είναι ένας άλλος ύπνος
όπου ονειρεύεσαι πως δεν κοιμάσαι,
κι ότι ο θάνατος που η σάρκα μας τον τρέμει,
είναι ο ίδιος που κάθε βράδυ μοιάζει μ’ όνειρο
Να βλέπεις στην ημέρα ή στον αιώνα ένα σύμβολο,
της κάθε μέρας του ανθρώπου και των χρόνων του,
να μεταλλάσσεις την επιδρομή του χρόνου
σε μουσική, σε ψίθυρο και σύμβολο.
Να βλέπεις πως ο θάνατος είναι ύπνος,
το δειλινό ένα χρυσάφι μελαγχολικό,
αυτή είναι η ποίηση
η αθάνατη κι η ασήμαντη.
που ξανάρχεται σαν την αυγή και σαν το δειλινό.
Καμιά φορά τα απογεύματα,
ένα πρόσωπο μας κοιτάζει από τα βάθη του καθρέφτη
η τέχνη πρέπει ναναι σαν αυτόν τον καθρέφτη
να μας αποκαλύπτει το ίδιο μας το πρόσωπο.
Λένε πως ο Οδυσσέας, χορτασμένος απ’ τα θαύματα,
έκλαψε από αγάπη σαν είδε από μακριά την Ιθάκη,
χλωρή και ταπεινή.
Η τέχνη είναι σαν ετούτη την Ιθάκη
η πράσινη αιωνιότητα – κι όχι τα θαύματα.
Η τέχνη είναι ατέλειωτη σαν το ποτάμι που κυλά,
κι όμως παραμένει
στον ίδιο αεικίνητο καθρέφτη του Ηράκλειτου,
που είναι ο ίδιος αλλά κι ο άλλος μαζί,
σαν το ποτάμι που κυλά.«
Χόρχε Λουίς Μπόρχες
O Όμηρος στην Ιλιάδα αποκαλεί τον ύπνο “αδελφό του θανάτου”. Κι ο Σοπενχάουερ επαναλαμβάνει συχνά την ταυτότητα ύπνος – θάνατος σ’ όλο του το έργο (welt als wille).
O Χόρχε Λουίς Μπόρχες που ήταν παθιασμένος αναγνώστης του Σοπενχάουερ προβάλλει την ιδέα, ότι έξω από το παρόν, ο χρόνος δεν υπάρχει. Κι ότι το ίδιο το παρόν που περιεργαζόμαστε είναι ήδη απατηλής φύσης..
•“Ο ύπνος είναι για το άτομο ότι ο θάνατος για το είδος” αναφέρει ο Μπόρχες στην Ιστορία της Αιωνιότητας.
Επίσης, στον “Κυκλικό Χρόνο” ο Μπόρχες αναφέρεται σε μια πολύ ενδιαφέρουσα μαρτυρία του Μάρκου Αυρήλιου που είναι η ακόλουθη: “Κι αν ακόμα ζούσες τρεις χιλιάδες ή τριάντα χιλιάδες χρόνια, θυμήσου πως κανείς δεν χάνει άλλη ζωή, από αυτήν που ζει τώρα, ούτε ζει άλλη απ’ αυτήν που χάνει. Λοιπόν, το πιο μεγάλο χρονικό διάστημα ή το πιο μικρό, είναι ίσα. Το παρόν ανήκει σ’ όλους..το να πεθάνεις σημαίνει να χάσεις το παρόν, που είναι ένα χρονικό διάστημα απείρως μικρό. Κανείς δεν χάνει το παρελθόν, ούτε το μέλλον, γιατί κανείς δεν μπορεί να χάσει κάτι που δεν έχει. Θυμήσου πως όλα τα πράγματα περιστρέφονται γύρω απ΄ τις ίδιες τροχιές ακούραστα, και πως για τον θεατή είναι το ίδιο αν τα βλέπει έναν αιώνα ή δύο ή για μια αιωνιότητα..”
Το συμμεριζόμενο όνειρο.
Από τα πρώτα του δοκίμια ο Χόρχε Λουίς Μπόρχες ισχυρίζεται ότι “το εγώ δεν έχει εσωτερική συνοχή” και το διατυπώνει ως εξής: “Συνειδητοποίησα πως η προσωπικότητα, που της δίνουμε μιαν υπερβολική και δυσανάλογη βαρύτητα, δεν είναι απολύτως τίποτα. Κατέληξα στην υποψία ότι ουδέποτε θα ερχόταν μια απόλυτη στιγμή – ικανή να εξαγοράσει όλες τις υπόλοιπες – για να δικαιολογήσει την ύπαρξή μου και κατάλαβα ότι οι στιγμές της ζωής μου δεν είναι παρά προσωρινές φάσεις που ακρωτηριάζουν το μέλλον, κι ότι πέραν του πρόσκαιρου και του περιστασιακού δεν είμαστε κανείς”.
•Διαπιστώνοντας αυτήν την περιστασιακότητα της ύπαρξης ο Μπόρχες προχωράει με αλτρουισμό σε μια “αποπροσωποποίηση” της ατομικότητάς του και καταστρέφει τα “πιστοποιητικά “του. Σε πολλά κείμενά του μάλιστα προσπαθεί να προσδιορίσει την έντονη διαίσθησή του ότι ο ίδιος είναι δημιούργημα κάποιου άλλου, ότι κάποιος άλλος τον έχει επινοήσει. Στο διήγημά του ¨Τα Κυκλικά ερείπια” δίνει μια έντονη διατύπωση αυτής ακριβώς της διαίσθησης..
Επτά φράσεις του Χόρχε Λουίς Μπόρχες
Να είμαι μαζί σου και να μην είμαι μαζί σου είναι ο μόνος τρόπος που έχω για να μετρώ τον χρόνο.
Πάντα φανταζόμουν τον παράδεισο σαν ένα είδος βιβλιοθήκης.
Το γράψιμο δεν είναι τίποτε άλλο από ένα κατευθυνόμενο όνειρο.
Ο παράδεισος και η κόλαση μου φαίνονται δυσανάλογοι. Οι πράξεις των ανθρώπων δεν αξίζουν τόσο.
Χτίζεις στην άμμο και χτίζοντας και ξαναχτίζοντας κάνεις την άμμο πέτρα.
Περπατώ στις συνοικίες μέσα στη μοναξιά της νύχτας και σκέφτομαι πως η νύχτα μας αρέσει γιατί αφαιρεί τις περιττές λεπτομέρειες, όπως ακριβώς κάνει και η μνήμη.
Φυτέψτε τους δικούς σας κήπους και στολίστε μόνοι σας την ψυχή σας αντί να περιμένετε κάποιον άλλο να σας φέρει λουλούδια.
•Tο παλιό σπίτι του Μπόρχες στο Μπουένος Άιρες. Τώρα είναι κομμωτήριο!
Χόρχε Λουίς Μπόρχες γεννήθηκε στο Μπουένος Άιρες στις 24 Αυγούστου 1899 και πέθανε στη Γενεύη στις 14 Ιουνίου 1986
