επιμέλεια κειμένου: Αναστασία Νικολάου – Ψυχολόγος
Στη μνήμη του δικού μας 16χρονου αγοριού που όλοι γνωρίζουμε πολύ πολύ καλά. Αντίο.
Ο αυτοκτονικός ιδεασμός, περιγράφει σκέψεις, φαντασιώσεις, ιδέες ή εικόνες που σχετίζονται με τον θάνατο από αυτοκτονία. Σε αντίθεση με την κοινή πεποίθηση, η κατάθλιψη και οι σκέψεις αυτοκτονίας δεν περιορίζονται στους ενήλικες, αλλά τα συμπτώματα και τα προειδοποιητικά σημάδια είναι συχνά διαφορετικά στους εφήβους.
Η κοινωνία μας μπορεί να γίνει εξαιρετικά πνιγηρή και αλλοτριωτική για τη νιότη. Ίσως και να τη φθονεί. Σίγουρα τη σπρώχνει προς την αφομοίωση και την εξομοίωση. Όποιος νιώθει διαφορετικός, όποιος είναι περισσότερο ευαίσθητος, όποιος λυγίζει κάτω από το βάρος των απαιτήσεων, της κάθε είδους νόθας αριστείας και της κίβδηλης επιτυχίας εξοστρακίζεται.
Η κραυγή αγωνίας και απελπισίας των εφήβων καταδεικνύει την πορεία μιας κοινωνίας προς την απόλυτη ηθική παρακμή.
Ως γονέας, φροντιστής ή φίλος ενός εφήβου, το πιο σημαντικό πράγμα που μπορείτε να κάνετε για να τον υποστηρίξετε, είναι να μάθετε να αναγνωρίζετε τι είναι ο αυτοκτονικός ιδεασμός, πώς εκδηλώνεται στους έφηβους και πώς μπορείτε να παρέμβετε.
Παθητικός και Ενεργός Αυτοκτονικός Ιδεασμός
Για τους εφήβους, οι σκέψεις αυτοκτονίας μπορεί να κυμαίνονται από φευγαλέες μέχρι να κάνουν πραγματικά σχέδια για να τερματίσουν τη ζωή τους. Για τον λόγο αυτό, οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας διακρίνουν τον αυτοκτονικό ιδεασμό είτε σε παθητικό είτε σε ενεργό.
Ο παθητικός αυτοκτονικός ιδεασμός χαρακτηρίζεται από την εμφάνιση αόριστων ιδεών γύρω από τον τρόπο με τον οποίο μπορεί κανείς να τερματίσει τη ζωή του. Η αυτοκτονία εκλαμβάνεται ως μία πιθανή λύση για να σταματήσει ο πόνος, αλλά συνήθως το άτομο δεν προβαίνει σε κάποια ενέργεια.
Ο ενεργός αυτοκτονικός ιδεασμός είναι όταν ένας έφηβος βιώνει επίμονες σκέψεις αυτοκτονίας, αισθάνεται απελπισία και στη συνέχεια αρχίζει να λαμβάνει μέτρα για να πραγματοποιήσει μια απόπειρα αυτοκτονίας.
Η αυτοκτονία είναι η τρίτη κύρια αιτία θανάτου για παιδιά, εφήβους και νεαρούς ενήλικες μεταξύ 10 και 24 ετών.
Τι προκαλεί τις αυτοκτονικές τάσεις στην εφηβεία
Οι αυτοκτονικές σκέψεις και η κατάθλιψη έχουν συχνά πολλές αιτίες. Ο αυτοκτονικός ιδεασμός στους εφήβους προκαλείται από κατάθλιψη που έχει μείνει χωρίς θεραπεία ή κατάχρηση ουσιών και πρέπει πάντα να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη. Οι κοινωνικές δυσκολίες, το άγχος, οι ακαδημαϊκές πιέσεις και άλλες ανησυχίες που αντιμετωπίζουν οι έφηβοι μπορεί να συμβάλλουν στον αυτοκτονικό ιδεασμό.
Άλλοι παράγοντες κινδύνου περιλαμβάνουν:
⁃ Σχολικός Εκφοβισμός
⁃ Προβλήματα υγείας
⁃ Έλλειψη οικογενειακής υποστήριξης
⁃ Σωματική, ψυχολογική ή σεξουαλική κακοποίηση
⁃ Κακές κοινωνικές σχέσεις
⁃ Κατάχρηση ουσιών και αλκοόλ
Γενετικοί παράγοντες μπορούν επίσης να παίξουν ρόλο στην εμφάνιση κατάθλιψης και τον κίνδυνο αυτοκτονίας. Οι έφηβοι που βιώνουν σκέψεις αυτοκτονίας είναι συχνά πιο πιθανό να έχουν ιστορικό αυτοχειρίας στο οικογενειακό περιβάλλον.
Προειδοποιητικά σημάδια αυτοκτονικών σκέψεων
Υπάρχουν αρκετά σημάδια όταν οι έφηβοι βιώνουν αυτοκτονικό ιδεασμό:
⁃ Παρουσιάζονται εξαιρετικά ταραγμένοι, αναστατωμένοι, καταθλιπτικοί και ανήσυχοι.
⁃ Έναρξη χρήσης αλκοόλ και/ή ναρκωτικών ή συχνότερη χρήση αυτών.
⁃ Αλλαγή εμφανών χαρακτηριστικών της προσωπικότητάς τους.
⁃ Γίνονται αυτοκαταστροφικοί ή εμπλέκονται σε συμπεριφορές που ενέχουν υψηλό ρίσκο.
⁃ Αλλαγές στον ύπνο, το φαγητό ή άλλες συνήθειες.
⁃ Έκφραση απελπισίας ή αίσθηση εγκλωβισμού χωρίς διέξοδο.
⁃ Ακραίες εναλλαγές διάθεσης.
⁃ Αναφέρονται συχνά στο θάνατο ή στο ότι θα πεθάνουν.
⁃ Χαρίζουν πράγματά τους χωρίς ιδιαίτερο λόγο.
⁃ Απομόνωση και απόσυρση από κοινωνικές επαφές, ειδικά αν αυτό γίνει ξαφνικά.
⁃ Αναζήτηση και απόκτηση μέσων για να αυτοκτονήσει κανείς όπως όπλα ή φάρμακα.
⁃ Λένε φράσεις όπως: “Μακάρι να ήμουν νεκρός” ή “Μακάρι να μην είχα γεννηθεί ποτέ”.
Τα προειδοποιητικά σημάδια μπορεί να είναι διαφορετικά για κάθε άτομο και μερικοί έφηβοι κρατούν αυτές τις σκέψεις και τα συναισθήματα για τον εαυτό τους.
Εάν νιώσετε ότι ένας έφηβος από το άμεσο περιβάλλον σας εμφανίζει κάποιο από αυτά τα σημάδια ή δεν συμπεριφέρεται σαν τον συνηθισμένο εαυτό του, φροντίστε να συμβουλευτείτε έναν ειδικό της ψυχικής υγείας το συντομότερο δυνατό. Η έγκαιρη παρέμβαση είναι σημαντική για οποιαδήποτε ψυχική ασθένεια και οι αυτοκτονικές τάσεις είναι μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης.
Τρόποι αντιμετώπισης
Εάν ένας έφηβος βιώνει σκέψεις αυτοκτονίας, υπάρχουν βήματα που μπορούν να κάνουν οι γονείς, οι φίλοι και οι κηδεμόνες.
• Να είστε υποστηρικτικοί, να έχετε κατανόηση και να μη γίνεστε επικριτικοί.
• Κρατήστε τα όπλα και τα συνταγογραφούμενα φάρμακα μακριά από παιδιά και εφήβους.
• Γνωρίστε τα προειδοποιητικά σημάδια της αυτοκτονίας και της κατάθλιψης.
• Μιλήστε ανοιχτά με τον έφηβο και διαβεβαιώστε τον ότι αναγνωρίζετε τον πόνο του.
• Παρακολουθήστε για σημάδια χρήσης ουσιών και ζητήστε βοήθεια αμέσως εάν υποψιάζεστε ότι υπάρχει πρόβλημα.
Αντιμετώπιση Μη Διαγνωσμένης Ψυχικής Ασθένειας
Εάν ο έφηβος έχει συμπτώματα κατάθλιψης, άγχους ή άλλης ψυχιατρικής πάθησης, μιλήστε με τον παιδίατρο. Ενώ οι περισσότεροι άνθρωποι με παθήσεις ψυχικής υγείας δεν επιχειρούν να αυτοκτονήσουν, η ύπαρξη μιας αδιάγνωστης ψυχικής πάθησης μαζί με άλλους παράγοντες κινδύνου μπορεί να κάνει την αυτοκτονία πιο πιθανή.
Μην αγνοείτε ποτέ τις απειλές αυτοκτονίας. Μην απορρίπτετε τις αυτοκτονικές συζητήσεις ως «τυπικό εφηβικό δράμα».
Εάν ένα παιδί κάνει σχόλια του τύπου: «θα μπορούσα να αυτοκτονήσω» ή «μακάρι να ήμουν νεκρός», πρέπει να ακούσετε και να αναγνωρίσετε τον πόνο του.
Εάν είσαι έφηβος και ανησυχείς ότι ο φίλος σου σκέφτεται να αυτοκτονήσει:
⁃ Πάρε τα σημάδια της αυτοκτονίας στα σοβαρά.
⁃ Ενθάρρυνε τον φίλο σου να μιλήσει με τον γιατρό του ή έναν ενήλικα που εμπιστεύεται.
⁃ Μίλησε με έναν δάσκαλο, έναν γονέα ή έναν άλλο ενήλικα για τον φίλο σου και τις ανησυχίες σου.
Πώς να αντιμετωπίσεις τις αυτοκτονικές σκέψεις ως έφηβος
Εάν είσαι έφηβος και έχεις σκέψεις αυτοκτονίας, είναι σημαντικό να γνωρίζεις ότι υπάρχουν διαθέσιμοι άνθρωποι που μπορούν να σε βοηθήσουν. Ανεξάρτητα από το τι βιώνεις ή πώς αισθάνεσαι, δεν είσαι μόνος/η.
Πάρε μέτρα για την ασφάλειά σου: Ζήτησε από έναν ενήλικα να απομακρύνει όπλα, χάπια ή άλλους κινδύνους από το σπίτι. Εάν βρίσκεσαι σε άμεσο κίνδυνο, ζήτησε βοήθεια από έναν ενήλικα που εμπιστεύεσαι. Μπορείς επίσης να καλέσεις μια τηλεφωνική γραμμή υποστήριξης για εφήβους.
Μίλησε σε κάποιον: Πολλοί άνθρωποι έχουν βιώσει σκέψεις αυτοκτονίας κατά τη διάρκεια της ζωής τους. Μίλησε για αυτό που νιώθεις σε κάποιον που εμπιστεύεσαι.
Να θυμάσαι ότι τα συναισθήματά σου δεν είναι μόνιμα: Ενώ τα πράγματα φαίνονται απελπιστικά αυτή τη στιγμή, υπενθύμισε στον εαυτό σου ότι κανένα συναίσθημα δεν διαρκεί για πάντα. Δώσε μια υπόσχεση να πάρεις χρόνο και να αναζητήσεις βοήθεια πριν ενεργήσεις παρορμητικά.
Δημιούργησε ένα σχέδιο ασφάλειας: Φτιάξε ένα σχέδιο ασφάλειας που μπορείς να χρησιμοποιήσεις στην περίπτωση που βρεθείς να βιώνεις ενεργό αυτοκτονικό ιδεασμό. Το σχέδιό σου θα πρέπει να περιλαμβάνει τα βήματα που μπορείς να κάνεις και άτομα που μπορείς να καλέσεις για βοήθεια σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης.
Φρόντισε τον εαυτό σου: Κάνε σχέδια, όνειρα και δραστηριότητες που σου αρέσουν και δώσε στον εαυτό σου κάτι όμορφο να περιμένει και να προσδοκά. Αναζήτησε ανθρώπους που μπορούν να σε στηρίξουν στους στόχους σου. Μια καλή και ζεστή παρέα φίλων, η ψυχαγωγία, η άθληση, η καλή διατροφή και η ξεκούραση μπορούν επίσης να βοηθήσουν στη βελτίωση της ψυχικής σου διάθεσης. Η συμμετοχή σου σε κοινωνικές δράσεις που να αφορούν ζητήματα που σε ευαισθητοποιούν και σε αγγίζουν, θα σε βγάλει από τον φαύλο κύκλο της μοναξιάς, της απελπισίας και της θλίψης δίνοντας σου μια αίσθηση σκοπού, νοήματος και αισιοδοξίας.
Οι έφηβοι βρίσκονται στη αυγή της ζωής τους, είναι γεμάτοι ορμή και δύναμη. Κρατούν το αύριο στα χέρια τους. Ταυτόχρονα ζουν σε μια κοινωνία που τους διαμορφώνει, τους πιέζει και πολύ συχνά τους συνθλίβει με τη σκληρότητά της, αλλά και τον φόβο της μπροστά στην αμφισβήτηση και την αλλαγή που η φρέσκια ματιά του νέου φέρει. Οι νέοι ωστόσο είναι η ελπίδα του κόσμου. Το καλύτερο που έχουμε να πράξουμε είναι να τους ακούσουμε.
