•Ο Ρόμπερτ Χινσελγουντ είναι ψυχίατρος και ακαδημαϊκός. Διδάσκει ψυχαναλιτικές σπουδές στο πανεπιστήμιο του Έσσεξ
•μετάφραση: Στέλιος Μακρής, ψυχολόγος
•εικόνα: Πάνος Σκόρδας
Όλος ο πλανήτης είναι σε πανικό. Τι έχει συμβεί στις περιούσιες διανοητικές αρετές-κληροδοτήματα του Διαφωτισμού; Στην έλλογη ικανότητα να απορροφάται η ομορφιά και η αλήθεια, που η αναγεννησιακή Ιταλία έδωσε στον κόσμο πριν από 500 χρόνια; Έκτοτε έχουμε χάσει τα στοιχεία της ισορροπίας και της λογικής. Και τώρα, πανδαιμόνιο – δαίμονες παντού. “Η επιστροφή της μαύρης πληγής του 1348, που σκότωσε το 30% -50% του πληθυσμού της μεσαιωνικής Ευρώπης”.
Υπάρχει ένας τρόμος θανάτου στον αέρα. Εμείς και τα αγαπημένα μας πρόσωπα μπορεί να χαθούμε για πάντα. Η αναλογία ενός Παγκόσμιου Πολέμου συζητιέται στα μέσα ενημέρωσης. Ο μικρός ιός μας, είναι τρομακτικός.
•Για να προσεγγίσουμε κατά το δυνατόν την αλήθεια, δεν είναι πολύ χειρότερη από τη γρίπη που έρχεται κάθε χειμώνα και σκοτώνει πολλούς ηλικιωμένους. Και όμως η γρίπη δεν μας προκαλεί τέτοιο πανικό. Ναι, η ίωση Corona είναι λίγο χειρότερη, αλλά δεν μοιάζει καθόλου με την ισπανική γρίπη του 1920
Γιατί λοιπόν ο κόσμος με ένα «χτύπημα» τρέχει όπως το κοτόπουλο όταν έχει μπει η αλεπού; Φαίνεται ότι ο κόσμος είναι εκτός ελέγχου και οι θεσμικές αρχές και ηγέτες είναι αβοήθητοι, απροετοίμαστοι, και διαπληκτίζονται μεταξύ τους.
Έχω στο μυαλό μου μια πιθανή εξήγηση. Το μυαλό μου στρέφεται στην ψυχαναλυτική έννοια του ασυνείδητου, όπου προκύπτουν πολλά τρομακτικά πράγματα. Πριν από 30 χρόνια, έγραψα μια εργασία για τις σχέσεις που έχουμε με τη φύση. Είχα εντυπωσιαστεί από τον τρόπο που βλέπουμε τη φύση, ας πούμε, στην εποχή του Σαίξπηρ. Υπήρχε στο κείμενο μια βασική αντίστιξη: “το ρείκι και η εστία” (heath and hearth).
Το “ρείκι”, εκείνοι οι άδειοι φυσικοι χώροι ανάμεσα στους κατοίκους, και η “εστία”, η ασφάλεια και η ζεστασιά μέσα στο σπίτι γύρω από τη φωτιά με το μαγείρεμα του φαγητού. Το “ρείκι” είναι ο τόπος κινδύνου, τα άγρια ζώα, οι περιπλανώμενοι ληστές και οι τρελοί. Έρχεται στο μυαλό μας ο Gloucester στο Βασιλιά Ληρ, να σκοντάφτει με τα μάτια του σκισμένα, να σκέφτεται να πάει προς τον γκρεμό. Πώς άλλαξαν τα πράγματα τώρα, σκέφτηκα – πιστεύουμε ότι η φύση είναι εξημερωμένη. Έχουμε κατακτήσει όλους τους κινδύνους και εξερευνούμε νέους κόσμους στο διάστημα.
Είναι αυτή η αίσθηση του θριάμβου, της κατάκτησης και της παντοδυναμίας στην οποία εστίασα. Στην εξημέρωση της άγριας ζωής, την οποια ονόμασα «Disneyfication» της φύσης. Στο “Μπάμπι” η μητέρα του νεαρού ελαφιού πυροβολείται από τους ισχυρούς κυνηγούς. Αυτός είναι ο θρίαμβος του ανθρώπινου είδους. Νιώθουμε όλο και πιο μακριά από τη φύση. Η εικόνα είναι το αγαπημένο κατοικίδιο ζώο, που συνοδευεται με λουράκι στη βόλτα του, τα περιττώματα του συλλέγονται προσεκτικά οπως καθαρίζονται οι πάνες του μωρού. Η φύση έχει γίνει ένα γλυκό παιχνίδι.
•Αλλά…
Αποτελεί αραγε αυτή η πανδημία μια τεράστια ρήξη σε αυτήν την υπερβολικά παντοδύναμη αυτοπεποίθηση; Όταν η παντοδυναμία καταρρέει, είναι ένας νόμος του ασυνείδητου ότι αντικαθίσταται από την ευαλωτότητα, την ανικανότητα και την αίσθηση κινδύνου. Και είναι αυτό που συνέβη σε παγκόσμια κλίμακα; Γκρεμίστηκε μια ισχυρή συλλογική δόση παντοδυναμίας;
Είναι ενδιαφέρον το ότι ο κίνδυνος της φύσης έχει πλησιάσει τόσο κοντά. Υπήρχε βέβαια ως τώρα μια ανησυχία για την αλλαγή του κλίματος. Αλλά ίσως ήταν πολύ μακρινή. Ο ιός μας έφερε στο σπίτι μας, μέσα στο λαιμό μας, το ότι η φύση μπορεί να μας τοποθετήσει στη θέση του αβοήθητου πλάσματος. Όταν κάποτε ανησυχούσαμε περισσότερο για τον πλανήτη και το κλίμα του, μπορούσαμε ακομα να καθησυχαστούμε από την παντοδυναμία μας: εμείς προκαλέσαμε την αλλαγή στο κλίμα με την παντοδυναμία μας, και η παντοδυναμία μας θα το θεραπεύσει. Αναρωτιέμαι λοιπόν, από οσο καταλαβαίνω τη γεωλογία: ο πλανήτης δεν άλλαζε πάντα το κλίμα του από την ερημοποίηση στις εποχές του πάγου; Και το έκανε χωρίς τη βοήθεια της ανθρωπότητας. Έτσι, η επιρροή μας μπορεί πράγματι να ήταν ένας παράγοντας που συνέβαλε τα τελευταία χρόνια, και αν λογικευτούμε, ενδέχεται να καθυστερήσουμε τις παγκόσμιες αλλαγές αρκετά, ώστε να προσαρμόσουμε τον πολιτισμό μας προκειμένου να επιβιώσει μέσα στις νέες συνθήκες. Αλλά μπορούμε να επαναπαυθούμε στις παντοδύναμες φαντασιώσεις μας και να πιστεύουμε ότι είμαστε οι ελεγκτές της κλιματικής αλλαγής και ότι ο πλανήτης είναι εκεί απλώς για να τον διαχειριστούμε για τους σκοπούς μας.
Ίσως υπερβάλλω αλλά αμφιβάλλω αν μπορούμε να σταματήσουμε τη διαδρομή του πλανήτη και να αλλάξουμε το κλίμα του κατά πως είναι βολικό για εμάς. Πιθανότατα χρειαζόμαστε έναν μεγάλο αστεροειδή που θα συγκρουστεί με τη γη, θα εκτοξεύσει τόση ύλη στην ατμόσφαιρα που δεν θα βλέπουμε τον ήλιο για μερικούς αιώνες και οι παγετώνες έτσι θα ανακάμψουν.
•Φαίνεται ότι η παγκόσμια εμβέλεια του δυτικού πολιτισμού βρίσκεται σε μια διαδικασία “ταπεινοποίησης” – όχι από εκδίκηση ή κάποια πρόθεση. Απλά κάναμε λάθη. Η ασυνείδητη δυναμική μας έπαιξε τα συνήθη κόλπα της και συμβάλλαμε μαζικά. Δρούσαμε με τρόπο μεγαλεπήβολο
Είναι ο τρόπος του ασυνειδήτου – έχει ένα μέσο να επιβάλει στον εαυτό αλήθειες που μας απαλλάσσουν απο υπερβολικές ανησυχίες. Και όταν εν τέλει αυτο συμβεί, και ο πολιτισμός μας πείθει ότι έχουμε δίκιο, τότε κινδυνεύουμε απο ενα σοκ. Η εύθραυστη αυτοπεποίθησή μας χρειάζεται την αλήθεια και όχι τις παρηγορητικές ψευδαισθήσεις του μεγαλείου που απολαμβάνουμε.
•Στην πραγματικότητα, είμαστε μικροί και ευάλωτοι. Ίσως θα ήταν καλύτερο για την πανδημία μας, αν αρχίζαμε να αναγνωρίζουμε ξανά τη θέση μας. Είμαστε μόνο ένα από τα πολλά μικρά πλάσματα της Φύσης. Σίγουρα με μερικά αξιοσημείωτα χαρακτηριστικά, αλλά ακόμα η θέση μας είναι μέσα στη Φύση και όχι υπεράνω της σε μια σχέση απόλυτης κυριότητας.
Robert Hinshelwood
Απρίλιος 2020
