Κώστας Β. Ζήσης
Μπαίνοντας στο Σύγχρονο Θέατρο, και περιμένοντας να ανοίξουν οι πόρτες για να παρακολουθήσω τη γενική δοκιμή της νέας παράστασης της Κωνσταντίνας Νικολαΐδη, η πρώτη αίσθηση που ενεργοποιείται είναι η ακοή, ακούγοντας νότες από Σοπέν να έχουν πλημμυρίσει το χώρο. Και η μουσική του Πολωνού μουσουργού, είναι το ηχητικό τοπίο που η σκηνοθέτις «έδεσε» τόσο αρμονικά με το έργο «Ανάμεσα σε δύο κόσμους» του Ιβάν Τουργκένιεφ, του πρώτου Ρώσου συγγραφέα που απέκτησε παγκόσμια φήμη και έβαλε τις βάσεις για τη στιβαρή κάσική ρωσική λογοτεχνία.
Η «Κλάρα Μίλιτς» όπως είναι ο πρωτότυπος τίτλος του έργου (αργότερα συμπληρώθηκε και ο υπότιτλος «Έρωτας μετά θάνατον» είναι η τελευταία νουβέλα του Ρώσου λογοτέχνη, ο οποίος με αφορμή τον έρωτα του ήρωά του με μια ερμηνεύτρια της όπερας η οποία χάνει τη ζωή της, βυθίζεται σε μια εσωτερική περιπλάνηση αναζητώντας το ιδανικό και το άφθαρτο. Η σύγκρουση του υλικού και πνευματικού κόσμου, μέσα από την απώλεια και την αγωνιώδη επιθυμία για την ένωση με τα εξιδανικευμένο είναι κυρίαρχη «αναγκάζοντας» τη σκηνοθέτιδα να επικεντρωθεί σε αυτήν δίνοντας τον τίτλο της παράσταση «Ανάμεσα σε δύο κόσμους»
Η παράσταση ανεβαίνει στο Σύγχρονο Θέατρο σε μετάφραση από τα ρωσικά του Παύλου Στεφάνου, διασκευή και σκηνοθεσία της Κωνσταντίνας Νικολαΐδη, σκηνικά της Μαρίας Φιλίππου, κοστούμια της Μαντούς Ψυχουντάκη, κίνηση από την Χριστίνα Φωτεινάκη, σχεδιασμό φώτων από τον Αργύρη Θέο. Η μουσική επιμέλεια ανήκει στον Γιάννη Οικονόμου, ενώ η διασκευή του έργου του Σοπέν για δύο πιάνα έγινε από τον Χρίστο Θεοδώρου. Πρωταγωνιστούν οι Φιλίππα Κουτούπα, Δημήτρης Μανδρινός, Νίκη Παλληκαράκη, Σοφία Πανάγου, Ορέστης Τρίκας
Δύο πόρτες, φωτισμένες με διαφορετικά χρώματα, δύο ενωμένα πιάνα, αναλόγιο ζωγραφικής, βιβλία και πάγκοι τοποθετημένοι περιμετρικά, κάτω από ένα λευκό, παγωμένο σύννεφο σε μια περιστρεφόμενη σκηνή είναι το σκηνικό τοπίο. Η ζωή που γυρίζει και εμφανίζει τόπους και χρόνους. Η Κωνσταντίνα Νικολαΐδη, δεν ξεφεύγει από το πλαίσιο της εποχής, στηρίζεται στο ρεύμα του ρομαντισμού που επικρατούσε, και αναπλάθει την ιστορία και τον εσωτερικό κόσμο του ήρωα, με προσήλωση και με ιερή σχεδόν κατάνυξη. Τα διπλά ζεύγη που επικρατούν, αναπλάθουν αυτούς τους δύο κόσμους, και τη διαλεκτική σχέση τους, και ίσως – όπως ακριβώς ο ήρωας με τον φίλο του – μέσα από αυτές τις αντιθέσεις, πρόκειται τελικά για τον ίδιο ακριβώς κόσμο, που μέσα στο χρόνο, την εμπειρία, τη καλλιέργεια, και τον εσωτερικό διαλογισμό έχει μεταβληθεί και μετατοπιστεί.
«Το έργο αυτό με βρήκε» θα μου πει η Κωνσταντίνα Νικολαΐδη. «Ήμασταν σε ένα βιβλιοπωλείο, έπεσε το μάτι μου σε αυτό το βιβλιαράκι, το γύρισα από πίσω και διάβασα την υπόθεση και ένοιωσα ότι «κάτι μου έκανε». Ο αυθεντικός του τίτλος είναι Κλάρα Μίλιτς, με τον υπότιτλο «έρωτας μετά θάνατον». Μια πολύ μικρή νουβέλα με ένα τίτλο που κέντρισε. Το αγόρασα, το διάβασα και αμέσως το φαντάστηκα να πραγματώνεται στη σκηνή. Ήθέλα κατευθείαν να το κάνω θέατρο. Με γοήτευσε».
Μιλά γρήγορα, αποφασιστικά, και με λάμψη. Η συζήτησή μαζί της, εκπέμπει μια θέρμη που σαφέστατα καθορίζεται από τη δύναμη της δημιουργίας. ‘Εχει ήδη στο ενεργητικό της την παράσταση των «12 ενόρκων» (που έχω χάσει το λογαριασμό, πόσα χρόνια παίζεται με soldout), και την πολύ πετυχημένη θεατρική μεταφορά της νουβέλας του Τολστόι «Ο θάνατος του Ιβάν Ιλίτς».
«Κάθε έργο με πάει σε άλλο μονοπάτι» θα μου πει χωρίς δεύτερη σκέψη. «Για παράδειγμα «Ο θάνατος του Ιβάν Ιλιτς», είναι ένα ανέβασμα που επικοινωνεί με το σήμερα, έχει σύγχρονα, διαχρονικά κοστούμια κλπ. Το «Ανάμεσα σε δύο κόσμους» μου δημιούργησε μια πιο ρομαντική διάθεση. Ήθελα να κρατήσω το αναμμένο κερί ως πηγή φωτός , τα κοστούμια που μυρίζουν Ρωσία της εποχής του συγγραφέα, αλλά έχουμε και εδώ κάποιες σύγχρονες παρεμβάσεις στην σκηνογραφία της Μαρίας Φιλίππου, τις εκσγχρονισμένες βιντεοπροβολές , τα μίνιμαλ παγκάκια, τα πιάνα παραμένουν κλασικά του 1800, γενικά γίνεται ένα πάντρεμα στη σκηνή όσο και αν το ενδυματολογικό παραμένει ξεκάθαρη αναφορά στην εποχή»
Ο Γιάκοφ, η θεία του Πλάτοσια που τον αγαπάει, ο παραπληρωματικός του εαυτού του, φίλος του Φιόντορ, η Κλάρα – ο΄έρωτας, ο πόθος του και η πραγμάτωσή του, η αδερφή της Άννα, είναι ο περιστρεφόμενος κόσμος του Τουργκένιεφ στην ωρίμανσή του και στο πέρασμα από «το εφήμερο και το φθαρτό στο αιώνιο και το άφθαρτο» όπως σημειώνει ο μεταφραστής Παύλος Στεφάνου.
Ζήτησα από τους ηθοποιούς να βουτήξουν στους ήρωές τους και να φέρουν στην επιφάνεια τους θησαυρούς τους, μέσα από τα ίδια τους τα λόγια, από τις κουβέντες που τους χαρακτηρίζουν
Γιάκοφ: «το αλκοόλ σε συνδυασμό με την αϋπνία σου βγάζουν μια ευάλωτη θλίψη».
Ιδιαίτερα λακωνικός ο Δημήτρης Μανδρινός θα μου πει «Ενδιαφέρον παρουσιάζει η διαδρομή που διανύει ο Γιάκοφ μέσα στο έργο. Στην αρχή τον βλέπουμε να μην έχει ούτε τη διάθεση ούτε το κουράγιο να επικοινωνήσει με το περιβάλλον του. Όσο όμως το έργο προχωράει, εκείνος σιγά σιγά ανοίγεται και εκφράζει με περισσότερη τόλμη όσα νιώθει. Κέντρο αυτής της αλλαγής αποτελεί ο έρωτας του για την Κλάρα».
Φιοντόρ: «Είμαι πιωμένος! Ένας πιωμένος Γερμανός! Αλλά και πάλι, είμαι άνθρωπος, Πλάτοσια! Πιωμένος ναι, αλλά άνθρωπος!»
Ο Ορέστης Τρίκας μιλάει για τον Φιοντόρ του «Είναι ένας εξωστρεφής νέος, που ευχαριστιέται στο έπακρον τις απολαύσεις της νεανικής ζωής, χωρίς να τον ενδιαφέρει η εικόνα του. Λατρεύει την τέχνη, τις γυναίκες, το αλκοόλ, τα πάρτι και την νυχτερινή ζωή. Η ευαίσθητη πλευρά του, φωτίζεται μονάχα δίπλα στον κολλητό του φίλο, Γιάκοφ. Γι’αυτό κι έχουν οι δυο τους μια πολύ δυνατή και ιδιαίτερη φιλία. Ασυνείδητα αλληλοσυμπληρώνονται και είναι ο ένας το alter ego του άλλου
Κλάρα: «Με το πιο απαλό και τρυφερό, σαν του ανέμου, χάδι, δώσε μου φιλί αγνότητας»
Η Φιλίππα Κουτούπα ερμηνεύει την Κλάρα, με ξεχωριστή ευαισθησία. Βαθιά αναλυτική θα προσδιορίσει την ηρωίδα της: «Μαθαίνουμε πολλά για τον χαρακτήρα της μέσα από τα υπόλοιπα πρόσωπα του έργου. Η αδερφή της, η Άννα, αναφέρει ότι η Κλάρα “ήταν ατίθαση απο μικρή” και ότι “δεν χωρούσε μέσα της το ψέμα”. Ο Φιοντόρ πιστεύει για εκείνη ότι “το μέλλον της διαφαίνεται λαμπρό”. Ο Γιάκοφ, λέει ότι “τραγουδάει με το στόμα της και όχι με την ψυχή της” αλλά αργότερα παραδέχεται πως θυμάται “κάθε λέξη” και “κάθε σπάσιμο της φωνής της”. Η ίδια η Κλάρα, γράφει στο ημερολόγιο της: “Σήμερα είναι η πιο σημαντική μου μέρα. Θα καθορίσει την υπόλοιπη ζωή μου”. Και όλα είναι συνυφασμένα με την ιστορία που μας διηγείται ο Τουργκένιεφ. Μια ιστορία που μοιάζει να πέρασε από την καρδιά του στην πένα του σχεδόν αυτούσια» για να συμπληρώσει: «Η Κλάρα φαίνεται να είναι εμπνευσμένη από την Πολίν Βιαρντό, την γυναίκα που αγάπησε ο Τουργκένιεφ. Μια γυναίκα για την οποία έχουν ειπωθεί τα εξής: Είναι τόσο ανεπιτίδευτη όσο ένα μικρό κορίτσι, και συνάμα τόσο αριστοκρατική όσο μια βασίλισσα. Υπάρχει μια ειλικρίνια και μια καλοσύνη στους τρόπους της, μια ταπεινότητα. Είναι ποίηση. Είναι μουσική. Ακόμα και όταν δεν μιλάει ή είναι χαμένη σε σκέψεις, υπάρχει»
Πλάτοσια ή Πλατονίδα Ιβάνοβνα η θεία του Γιάκωφ: «Μπορεί και αγαπάει…»
«Η Πλάτοσια ζει και υπάρχει μόνο για τον ανηψιό της -παιδί του αδερφού της-του έχει αφοσιωθεί ολοκληρωτικά.» θα μου πει η Νίκη Παλληκαράκη. «Έχει ζήσει με τον αδερφό της και την γυναίκα του και τον μονάκριβο τους και μετά τον χαμό και των δύο, έγινε η δεύτερη μάνα του. Όλη της η ζωή είναι αυτό το παιδί, ζει για να τον φροντίζει, με τις αναμνήσεις όλων όσων έγιναν στην οικογένεια τους και με τον τεράστιο φόβο μήπως επαναληφθούν»
Άννα Μιλοβίντοβα, αδερφή της Κλάρας: «Δεν υπάρχει μεγαλύτερο όπλο από την αλήθεια»
Η Σοφία Πανάγου θα ομολογήσει για την ηρωίδα της: « Είναι μια καλλιεργημένη μεγαλοκοπέλα που πιστεύει βαθιά στο Θεό. Ζει μαζί με την μητέρα της σε ένα αξιοπρεπέστατο σπιτάκι που αγοράστηκε από την πώληση των πορτρέτων και των εικόνων που έφτιαχνε ο πατέρας της, ο οποίος έχει πια πεθάνει.. Δυο αδερφές που δεν έχουν τίποτα κοινό στην εξωτερική εμφάνιση, αλλά και τον χαρακτήρα. Δυο εντελώς διαφορετικοί άνθρωποι Δυο διαφορετικοί κόσμοι…»
Παρακολουθώντας την παράσταση, είναι αδύνατον να μην διεισδύσεις σε αυτήν την εσωτερική πάλη του συγγραφέα. Είναι αδύνατον να μην οδηγηθείς στα ίδια βασανιστικά ερωτήματα μέσα από αυτούς τους πολύ ποιητικούς φωτεινούς διαδρόμους που ξανοίγονται μέσα από τις δίδυμες πόρτες. Και η εικαστική αποτύπωση του, μέσα και από τις εργαλειοποίηση σύγχρονων μέσων (όπως τα δημιουργικά βίντεο του Γιάννη Ντουσιόπουλου) αλλά και της απόλυτα δεμένης μουσικής του Σοπέν («άκουγα» τον Σοπεν μέσα από τις σελίδες του βιβλίου, θα καταθέσει η Κωνσταντίνα Νικολαΐδη) σε υποβάλλει στην ίδια εσωτερική αναζήτηση.
Είναι η ορμητική αφοσίωση στις σαρκικές, υλικές απολαύσεις, απαραίτητη προϋπόθεση στην πορεία της ωρίμανσης και τελικά της εξιλέωσης και της ένωσης με το πνευματικό; «Η έντονη ζωή που έζησε ο Τουργκένιεφ, θεωρώ ήταν το κομβικό σημείο για την εσωτερικότητα και την πνευματικότητα των τελευταίων χρόνων» θα είναι κατηγορηματική η Κωνσταντίνα Νικολαΐδη. «Ένας άνθρωπος με τις αναζητήσεις του Τουργκένιεφ, όταν έχει περάσει από όλα τα στάδια και τις μορφές των ανθρώπινων παθών, αναπόφευκτα θα καταλήξει να αποζητά την ένωσή του με το «ιδανικό». Βεβαίως, δε νομίζω ότι πρέπει αναγκαστικά να «περάσεις από την κόλαση για να αγιάσεις» αλλά βλέπουμε ότι ο μεγάλοι συγγραφείς , ακόμα και ο Ντοστογιεφσκι με τον οποίο όπως φαίνεται ο Τουργκένιεφ είχε κοινή πορεία παρόλη την μεγάλη αντιπαλότητα τους, τα μεγάλα τους έργα τα έχουν γράψει στο τέλος της ζωής τους, όταν έχουν διανύσει μια πορεία και έχουν φτάσει πια στην πηγή»
Κλείνοντας, της ζήτησα με λίγες λέξεις, να μου δώσει το δικό της αποκρυστάλλωμα, τα δικά της αποκτήματα με την ενσχόληση του έργου. Η απάντηση ήρθε άμεσα, σαν αυτονόητη θεατρική ατάκα: «Ο έρωτας και η αγάπη νικούν τα πάντα. Μπορούν να νικήσουν ακόμα και τον θάνατο!»
Η παράσταση «Ανάμεσα σε δύο κόσμους» παίζεται στο Σύγχρονο Θέατρο κάθε Δευτέρα και Τρίτη στις 21:15. Εισιτήρια μπορείτε να προμηθευτείτε ΕΔΩ
Μετάφραση (από τα ρωσικά): Παύλος Στεφάνου
Διασκευή/Σκηνοθεσία: Κωνσταντίνα Νικολαΐδη
Σκηνικά: Μαρία Φιλίππου
Κοστούμια: Μαντώ Ψυχουντάκη
Επιμέλεια μουσικής: Γιάννης Οικονόμου
Διασκευή βαλς για δύο πιάνα: Χρίστος Θεοδώρου
Ζωγράφος : Νίκος Απέργης
Κίνηση/Χορογραφία: Χριστίνα Φωτεινάκη
Σχεδιασμός φωτισμών: Αργύρης Θέος
Video-art: Γιάννης Ντουσιόπουλος
Βοηθός σκηνοθέτη: Πάμελα Οικονομάκη
Βοηθός Χορογράφου: Δέσποινα Τριάντου
Make-up artist: Ράνια Γιαννάκη
Εμπειρία αρώματος : Μάνος Γερακίνης
Τεχνικός πιάνου: Πάνος Τσίγκος
Τεχνικός σκηνής: Νίκος Βατικιώτης
Τεχνικός φώτων: Σπύρος Γουβέλης
Τεχνικός ήχου/εικόνας: Βασίλης Χρηστακέας
Creative Agency: Grid Fox
Επικοινωνία: Άντζυ Νομικού
Παίζουν οι ηθοποιοί (αλφαβητικά)
Φιλίππα Κουτούπα, Δημήτρης Μανδρινός, Νίκη Παλληκαράκη, Σοφία Πανάγου, Ορέστης Τρίκας
Σύγχρονο Θέατρο
Ευμολπιδών 45, Αθήνα, 11854
τηλ. κρατήσεις 2103464380
