Κώστας Β. Ζήσης
«Το παιχνίδι θα πρέπει να μοιάζει με ζωή», ο Θανάσης Τριαρίδης βάζει ο ίδιος τον άξονα του έργου του «Μένγκελε, όνειρο για δύο πρόσωπα σε ένα βαγόνι», πάνω στον οποίο θα κινηθούν οι δύο άγνωστοι μεταξύ τους επιβάτες ενός τρένου, οι οποίοι θα επιδοθούν σε ένα εξοντωντικό παιχνίδι ρόλων ανιχνεύοντας τα ανθρώπινα όρια απέναντι στο Κακό. Ο εγκληματίας ναζί Μένγκελε με τα κτηνώδη πειράματά του σε παιδιά, και η πρόσφατα απολεσθείσα Εβραία Εσθήρ, που βίωσε την θηριωδία του ναζισμού στην παιδική της ηλικία, δίνουν το πλέον πρόσφορο υλικό στον συγγραφέα να κάνει μια κατάδυση στα μύχια της ανθρώπινης συνείδησης για να φέρει στην επιφάνεια όλα όσα -τελικά- αφήνουν κοινωνικό αποτύπωμά στο πέρασμα τους.
Η Χρύσα Καψούλη καθοδηγεί σκηνικά αυτό το υλικό του Θανάση Τριαρίδη σε μια παράσταση που ανεβαίνει στο Θέατρο Φούρνος με τους Κορίνα Τριανταφύλλου και Θεόφιλο Μανόλογλου να κρατάνε τους δύο ρόλους. Η εικαστική επιμέλεια (σκηνογραφία και video) ανήκει στους Χριστόφορο Κώνστα και Χρήστο Μαγγανά του @XSQUARE DesignLab ενώ ο σχεδιασμός φώτων έγινε από τον Αποστόλη Τσατσάκο.
«Όπως ξέρεις, αφού με παρακολουθείς τα τελευταία χρόνια, μ’ ενδιαφέρει να κάνω κείμενα, κατά βάση ελληνικής δραματουργίας. Τον Τριαρίδη τον γνωρίζω πάρα πολλά χρόνια, τον εκτιμώ σαν συγγραφέα πάρα πολύ» θα με υποδεχθεί η Χρύσα Καψούλη λίγο πριν αρχίσει η πρόβα, και αμέσως μίλησε για τους συνεργάτες της «Αυτά τα δυο παιδιά, αυτοί οι νέοι ηθοποιοί μου ζήτησαν να τους σκηνοθετήσω, ο Μένγκελε ήταν ένα από τα έργα που τους πρότεινα να το διαβάσουν και να το επιλέξουν. Επίσης, ο θάνατος της Στέλλας-Εσθήρ εκείνη την περίοδο, της Εβραίας που επέζησε από το Ολοκαύτωμα και που ζούσε στα Γιάννινα, ήρθε και ενίσχυσε αυτήν την επιλογή μας. Μέσα σε αυτήν την συγκυρία, μπήκαμε μέσα στο θέατρο, επιβιβαστήκαμε στο τρένο και ξεκινήσαμε και εμείς μαζί με τους ήρωες, αυτό το ταξίδι»
Δύο κινούμενες πολυθρόνες, για τα δύο πρόσωπα δημιουργούν τον ζωτικό χώρο των ηρώων μέσα στο βαγόνι: οριοθετούν και καθορίζουν την επαφή τους, την εγγύτητά τους ή τις αποστάσεις τους. Η σχέση τους εξ αρχής ορίζεται διαλεκτική, από τα πρώτα διερευνητικά τους λόγια μέχρι την ολοκληρωτική παράδοση τους στο παιχνίδι που αποφασίζουν να παίξουν και τα δύο πρόσωπα που αποφασίζουν να υποδυθούν. Οι Κορίνα και ο Θεοφιλος, γίνονται η υποψήφια διδάκτορας της Ιστορίας και ο διοικητικός υπάλληλος αντίστοιχα, για περάσουν λίγο αργότερο σε ένα δεύτερο ερμηνευτικό επίπεδο στους ρόλους της Εβραιοπούλας Εσθήρ και του «χασάπη» Μένγκελε.
«Το έργο έχει πάρα πολλά μηνύματα. Το πιο σημαντικό είναι η ιστορία της μνήμης. Το ολοκαύτωμα. Όχι μόνο σαν επετειακή ανάμνηση μια φορά το χρόνο σε γιορτές, παράτες και στεφάνια, αλλά το γεγονός ότι δεν πρέπει να ξεχνάμε. Το παιχνίδι που δημιουργείται στη σκηνή, αυτό το γαϊτανάκι του «θεάτρου εν θεάτρω» που συμπαρασύρονται οι δύο ήρωες, ξεκινώντας ένα παιχνίδι για να περάσει η ώρα, εμπλέκονται τελικά σε ένα παιχνίδι εξουσίας. Και κάπως έτσι φτάνουμε σε πιο βαθύ επίπεδο, Πως δηλαδή η εξουσία αλλοιώνει τις προσωπικότητες του ανθρώπου και πόσο εύκολα ο καθένας από εμάς μέσα από αυτήν, μπορεί να μετατραπεί σε τέρας» θα μου πει η Χρύσα Καψούλη.
Η σκηνή του Θεάτρου Φούρνος, μετατρέπεται σε βαγόνι, για να μεταλλαχθεί σε στρατόπεδο συγκέντρωσης μέσα από ένα εξαιρετικό εικαστικό περιβάλλον με βάση το την βιντεοπροβολή, Οι ίδιοι οι ήρωες, εισβάλλουν στα ντοκουμενταρισμένα πλάνα, επικοινωνούν και συμπράττουν με τον ασπρόμαυρο καμβά της ιστορικής φρίκης, σε μια ανατριχιαστική και καθηλωτική σύμπραξη.
Μέσα από το παιχνίδι των ηρώων θα αναδυθούν οι αιτίες, τα προσχήματα, οι δικαιολογίες και τα διακυβεύματα, προσωπικά ή κοινωνικά, αυτού του τερατώδους ξεπεσμού του ανθρωπίνου είδους. Η παιδικότητα θα συγκρουστεί με την σκληρότητα, η αξιοπρέπεια με τον εξευτελισμό, η αθώωση με τη δικαίωση.
«Πολλές φορές οι άνθρωποι αποφεύγουμε να αντικρίσουμε τη φρίκη του είδους μας» θα μας πει κάποια στιγμή η ηρωίδα. Η Κορίνα Τριανταφύλλου θα μου πει για τον ρόλο της «Ο ρόλος της Εσθήρ εξ’αρχής αποτελεί έναν πόλο έλξης. Πολυδιάστατος, εκκεντρικός, μυστηριώδης…Ερμηνεύοντας την Εσθήρ, έρχεσαι αντιμέτωπος τόσο με αξίες που γνωρίζεις και κατέχεις, καθώς και με άλλες που δεν έχεις φανταστεί πως υπάρχουν. Μέσα από την απέλπιδα προσπάθεια της ηρωίδας να αυτοπροσδιοριστεί , εκτυλίσσεται ένας χείμαρρος καταστάσεων, ανατροπών και εσωτερικών εμβαθύνσεων. Η σύνδεση με τον ναζισμό, τα ειδεχθή εγκλήματα που στιγμάτισαν την ανθρώπινη ιστορία, δείχνουν πόσο αυτή ανακυκλώνεται και συνδέεται με το σήμερα. Η βία, ο εξαναγκασμός , η εξάρτηση, η απόρριψη που υφίσταται και προσφέρει η Εβραία Εσθήρ είναι επίσης στοιχεία επαναλαμβανόμενα στον τροχό του χρόνου»
Ο Θεόφιλος Μανώλογλου, θα σταθεί στην θεώρηση του Μένγκελε. Ο ήρωάς του θα αντιπαρέλθει το ρητό του Ηράκλειτου «Φύσις Κρύπτεσθαι Φιλεί» (η φύση θέλει να κρύβεται) με την επωδό «Κάποτε έρχεται η ώρα που η φύση πρέπει να φανερωθεί». Και θα εξηγήσει «Ο ρόλος του Μένγκελε είναι πολυεπίπεδος, πολυσύνθετος, ανατρεπτικός, μυστηριώδης με μεγάλες συναισθηματικές εκρήξεις. Ο Μένγκελε που έμεινε στην ιστορία ως “Ο Άγγελος του θανάτου” ως μια αδιαφιλονίκητη προσωπικότητα που ενσαρκώνει το απόλυτο κακό, εδώ εμφανίζεται εμποτισμένος με το αγνό αίσθημα του Έρωτα. Το να ερμηνεύσεις μια τέτοια προσωπικότητα που αντιπροσωπεύει την κτηνωδία του πολέμου, εστιάζοντας και εμβαθύνοντας στην ανθρώπινη πτυχή του αποτελεί από μόνο του δύσκολο εγχείρημα και ταυτόχρονα μια μεγάλη πρόκληση».
Ο πυκνός, αφαιρετικός σε σημεία, αλλά μεστός σε νοήματα και με οξυδέρκεια λόγος του Θανάση Τριαρίδη, μετατρέπεται σε ένα θεατρικό κρεσέντο λόγου, εικόνας και έκφρασης όπου αναδύονται πολύπλευρα όλες οι ανθρώπινες πτυχές από την αδυσώπητη σύγκρουση μέχρι τη σεξουαλική ένωση. Σε ένα έργο, που –η αλήθεια είναι- ο δυνατός λόγος υπερισχύει της σκηνικής δράσης, η Χρύσα Καψούλη, εκμεταλλεύεται αυτό το γεγονός για να μετουσιώσει τον ίδιο το λόγο σε δράση. Και το μόνιμο σχεδόν ζητούμενο του συγγραφέα, η αναζήτηση της ταυτότητας, μέσα από την επαναληπτικότητα της πραγματικότητας από διαφορετικούς ρόλους αναδεικνύεται σε χρυσό πεδίο «Μ΄ ενδιαφέρει πολύ το θέμα της ταυτότητας, βλέποντας το μέσα στην ίδια τη ρευστότητα της ζωής μας, και θα το συναντήσουμε πολύ συχνά μέσα στην δραματουργία. Στον «Μένγκελε», δύο άνθρωποι άγνωστοι βρίσκονται μέσα σ ‘ένα βαγόνι και ξαφνικά μέσα από την διερεύνηση της ταυτότητας τους γίνεται η συντέλεια και καταστρέφονται» θα μου πει η Χρύσα Καψούλη και θα σημειώσει «Αν το δούμε πιο προσωπικά, θα αναρωτηθούμε: Είμαστε ομοφυλόφυλοι; Είμαστε λεσβίες; Τι είμαστε; Και πέρα από αυτά, τίθενται επίμονα και τα πολιτικά ερωτήματα, ευρύτερα. Αυτή τη στιγμή βρισκόμαστε σε μια κρίση σε όλη την Ευρώπη, ένας πόλεμος εγκυμονεί στην Ουκρανία με τη Ρωσία. Οι άνθρωποι, καλώς ή κακώς, πρέπει να προσδιορίζουμε και να ξαναπροσδιορίζουμε και να εφευρίσκουμε εκ νέου τους εαυτούς μας μέσα σε ένα συγκεκριμένο παγκόσμιο κοινωνικοπολιτικό γίγνεσθαι»
Φεύγοντας από το θέατρο, της ζήτησα να μου ορίσει τι ακριβώς τελικά σημαίνει για εκείνη ο Μένγκελε. «Το απόλυτο κακό» ήταν κατηγορηματική. «Ο ναζισμός, η θηριωδία του, αυτή η πολύ μελανή στιγμή της Γερμανίας, της Ευρώπης, ολόκληρης της ανθρωπότητας, δεν μπορεί παρά από μόνη της να αποτελεί το απόλυτο κακό»
Η παράσταση έχει πρεμιέρα την Πέμπτη 24 Φεβρουαρίου στο Θέατρο Φούρνος και θα παίζεται κάθε Πέμπτη και Παρασκευή στις 21:00. Εισιτήρια μπορείτε να προμηθευτείτε ΕΔΩ
Κείμενο: Θανάσης Τριαρίδης
Σκηνοθεσία: Χρύσα Καψούλη
Βοηθός σκηνοθέτη: Βαγγέλης Βογιατζής
Σκηνογραφία, video art, Εικαστική επιμέλεια: Χριστόφορος Κώνστας, Χρήστος Μαγγανάς @XSQUARE DesignLab
Φωτισμοί: Αποστόλης Τσατσάκος
Β βοηθός σκηνοθέτη: Βίλλυ Κοντονικολάκη
Εκτέλεση παραγωγής: Άρης Σομπότης playroom
Επικοινωνία: Μαρίκα Αρβανιτοπούλου
Ερμηνεύουν οι: Κορίνα Τριανταφύλλου, Θεόφιλος Μανόλογλου
Θέατρο Φούρνος
Μαυρομιχάλη 168, Νεάπολη Εξαρχείων
