«Τέλος καλό, όλα καλά», έγραψε ο Γουίλιαμ Σαίξπηρ πριν από 400 χρόνια. Τα λόγια αυτά μπορεί να ακούγονται τόσο αληθινά, τελικά όμως φαίνεται πως δεν ισχύουν πάντα.
Οι εμπειρίες που τελειώνουν καλά δεν είναι απαραίτητα συνολικά καλές και οι εμπειρίες που τελειώνουν λιγότερο καλά δεν είναι απαραίτητα τόσο κακές. Για παράδειγμα, εάν παίζετε πέντε γύρους πόκερ, αντλείτε περισσότερη απόλαυση αν κερδίσετε δύο φορές στη μέση των γύρων από ό,τι μια φορά στο τέλος – τούτο όμως δε γίνεται πάντα αντιληπτό.
•H εστίαση στο καλό τέλος μπορεί να μας κάνει να παραβλέψουμε αυτό που συνέβη στην πορεία. Ένα χαρούμενο τέλος μπορεί, ας πούμε, να έρθει μετά από μια μακρά περίοδο μετριότητας.
Οι περισσότεροι επιθυμούμε οι ευχάριστες εμπειρίες μας να διαρκούν όσο το δυνατόν περισσότερο και ταυτόχρονα θέλουμε τα πράγματα να τελειώσουν καλά. Οι μεγάλης διάρκειας διακοπές με ωραίο καιρό εκτός από την τελευταία ημέρα δεν είναι χειρότερες συνολικά από τις πολύ συντομότερες διακοπές με καλό καιρό καθ’ όλη τη διάρκειά τους.
Ωστόσο, κάπως έτσι αισθάνονται μερικοί άνθρωποι για τις προηγούμενες εμπειρίες τους. Η προσδοκία τα πράγματα να γίνονται ολοένα και καλύτερα είναι μια πλάνη, καθώς εστιάζουμε στη βραχυπρόθεσμη ανάπτυξη εις βάρος ενός μακροπρόθεσμου αποτελέσματος. Ο πυρήνας του προβλήματος είναι η διαφορά ανάμεσα σε αυτό που απολαμβάνουμε όσο διαρκεί και σε αυτό που θέλουμε μετά την τελική εντύπωση. Η προσήλωση στο χαρούμενο τέλος μεγιστοποιεί την τελική μας εντύπωση και δε σχετίζεται απαραίτητα με τη συνολική μας απόλαυση.
•Η νευροεπιστήμη του ευτυχισμένου τέλους
Πειραματικά αποδείχτηκε ότι υπάρχει ένας καλός λόγος για τον οποίο οι άνθρωποι έλκονται από το ευχάριστο τέλος. Η αξιολόγηση μιας εμπειρίας καταγράφεται ταυτόχρονα σε δύο διαφορετικές περιοχές του εγκεφάλου. Η τελική αποτίμηση όμως της εμπειρίας κωδικοποιείται σε μια περιοχή του εγκεφάλου που ονομάζεται αμυγδαλή, η οποία συγκεντρώνει μεγάλο επιστημονικό ενδιαφέρον. Έχει υποστηριχθεί ότι η ενεργοποίηση της αμυγδαλής προκαλεί συναισθηματικές αντιδράσεις που μπορούν να οδηγήσουν σε παράλογη συμπεριφορά, αλλά έχει επίσης αποδειχθεί ότι μπορεί να κωδικοποιήσει το αποτέλεσμα οικονομικών στρατηγικών αποταμίευσης.
Όμως, η επίδραση της αμυγδαλής στη λήψη αποφάσεων επηρεάζεται ταυτόχρονα από τη δραστηριότητα που αναπτύσσεται στον πρόσθιο νησιωτικό φλοιό και ενεργεί ως αντικίνητρο, αν μια προηγούμενη εμπειρία δεν έχει τελειώσει ευχάριστα. Ο πρόσθιος νησιωτικός φλοιός συνδέεται μερικές φορές με την επεξεργασία αρνητικών αισθημάτων όπως η αηδία – υποδηλώνοντας ότι ορισμένοι άνθρωποι νιώθουν αποστροφή για το κακό τέλος.
Πειραματικά έχει παρατηρηθεί ότι η συνολικά καλή εικόνα μιας εμπειρίας προϋποθέτει την επικράτηση της αναπαράστασης αυτής στην αμυγδαλή, έναντι της αντίστοιχης δραστηριότητας στον πρόσθιο νησιωτικό φλοιό.
Ας το δούμε αυτό μέσα από ένα παράδειγμα. Ας υποθέσουμε ότι βγαίνετε για δείπνο και έχετε να επιλέξετε ανάμεσα σε ένα ελληνικό και ένα ιταλικό εστιατόριο που σας αρέσουν εξίσου, ζητώντας από τον εγκέφαλό σας να υπολογίσει ποιο γεύμα ήταν το καλύτερο την τελευταία φορά. Εάν όλα τα πιάτα στο ελληνικό εστιατόριο ήταν «ικανοποιητικά», τότε σαφώς ολόκληρο το δείπνο ήταν «αρκετά καλό». Αλλά αν το ορεκτικό στο ιταλικό εστιατόριο ήταν αδιάφορο, το κυρίως πιάτο ήταν μέτριο, αλλά το τιραμισού στο τέλος ήταν καταπληκτικό, τότε ίσως έχετε δημιουργήσει μια υπερβολικά θετική εντύπωση για αυτό το ιταλικό εστιατόριο, επειδή το γεύμα είχε ένα καλό τέλος.
Οι εγκεφαλικές αυτές λειτουργίες δέχονται επιρροές και από τον ανθρώπινο πολιτισμό μέσω της διαφήμισης, της προπαγάνδας, των ψεύτικων ειδήσεων και ούτω καθεξής, που με τη σειρά τους επιδρούν στη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Κανείς δεν είναι απρόσβλητος από τη διαφήμιση. Όσο περισσότεροι παράγοντες χειραγωγούν τη σκέψη μας, τόσο απειλείται η ικανότητά μας να λαμβάνουμε καλές αποφάσεις. Ο διαισθητικός εγκέφαλός μας χρειάζεται πραγματικά παρέμβαση από τις συνειδητές διαδικασίες σκέψης μας, ώστε να αντισταθούμε σε ψεύτικες ειδήσεις και άλλες μορφές χειραγώγησης. Οι περισσότεροι από εμάς ήδη γνωρίζουμε πώς να το κάνουμε αυτό, για παράδειγμα, εξετάζοντας διεξοδικά τα υπέρ και τα κατά πριν προβούμε σε μια απόφαση ή πριν διαμορφώσουμε μια αντίληψη, αντί να στηριζόμαστε αποκλειστικά στο ένστικτο και τη διαίσθησή μας.
Δεν είναι λοιπόν μόνο ο Σαίξπηρ που έκανε λάθος. Εάν η καθημερινή μας συμπεριφορά επηρεάζεται άμεσα από το άμεσο παρελθόν, παραλείπουμε κάτι σημαντικό . Θα μπορούσαμε να κυριαρχήσουμε στις παρορμήσεις μας με το να αναλογιστούμε τις πράξεις μας χρησιμοποιώντας τον προμετωπιαίο φλοιό επικεντρωμένοι στην ουσιαστική διάσταση μιας απόφασης.
