Γιάννης Παναγόπουλος
Στη Σάμο συμβαίνει κάτι που πραγματικά σφύζει δημιουργία. Η Αστική Μη Κερδοσκοπική Εταιρεία «Φωτόνησος Τεχνών & Πολιτισμού» έχει σχεδιάσει το 3ο Φεστιβάλ Τεχνών Σάμου – Ανατολικό Άκρο, που θα πραγματοποιηθεί στο νησί ως τις 20 Σεπτεμβρίου. Το σκεπτικό του φεστιβάλ δεν είναι μονοδιάστατο. Για δύο μήνες επιλεγμένες περιοχές του θα φιλοξενήσουν εκθέσεις φωτογραφίας, θα υποδεχτούν καλλιτέχνες και θεωρητικούς της τέχνης που θα αναλύσουν το παρόν της όσο και τη, συχνά, καθόλου ευνόητη εξήγησή της. Ο υπεύθυνος του φεστιβάλ Αποστόλης Γιαννακόπουλος, ένας δάσκαλος που ζει τα τελευταία 20 χρόνια στο νησί και πια το νιώθει ως δικό του τόπο, μας μίλησε για την ανάγκη που γέννησε το φεστιβάλ. Η πίστη του γύρω από την περαιτέρω γνωριμία των κατοίκων του νησιού με την εξελικτική τροχιά του πολιτισμού είναι δεδομένη.
-Ποια ανάγκη γέννησε το φεστιβάλ;
Η ίδια ανάγκη που γέννησε αρχικά και την ομάδα μας, τη Φωτόνησο Τεχνών και Πολιτισμού. Η δική μας διάθεση να μάθουμε περισσότερα για τις τέχνες, να μπούμε βαθύτερα σε αυτόν τον κόσμο. Το 2014, στο χωριό των Κοντακαιίκων της Σάμου, δημιουργήσαμε τη φωτογραφική ομάδα «Φωτόνησος», η οποία απαρτίστηκε αρχικά από κατοίκους του χωριού. Με το πέρασμα των χρόνων ήρθαν κοντά μας και κάτοικοι του κοντινού Καρλοβασίου και αρχίσαμε να προσκαλούμε στη Σάμο, εκτός από διακεκριμένους φωτογράφους, και ανθρώπους από των ευρύτερο πεδίο των τεχνών. Το 2019 η Φωτόνησος πήρε τη μορφή Αστικής Μη Κερδοσκοπικής Εταιρείας προκειμένου να μπορεί να διοργανώνει μεγαλύτερες και πιο σύνθετες εκδηλώσεις πολιτισμού.
Την ίδια στη στιγμή, τουλάχιστον στο δυτικό τμήμα του νησιού της Σάμου που δραστηριοποιούμαστε, υπήρχε υστέρηση στο ζήτημα των τεχνών και οι κάτοικοι όλων των ηλικιών ήταν σχεδόν απίθανο να έρθουν σε επαφή με μορφές της σύγχρονης τέχνης. Αν προσθέσει κανείς και την έλλειψη χώρων, οι οποίοι να μπορούν να στεγάσουν με αξιοπρέπεια κάποιες εκδηλώσεις πολιτισμού, λόγου χάρη κάποιες εκθέσεις, καταλαβαίνεις ότι το έδαφος στον χώρο του πολιτισμού ήταν ιδιαίτερα δύσβατο. Αυτόν τον ρόλο της μεσολάβησης, μεταξύ ημών των κατοίκων και μορφών σύγχρονης τέχνης έχουμε αναλάβει. Κύρια έκφραση αυτής της μεσολάβησης αποτελεί η διοργάνωση του Φεστιβάλ Τεχνών Σάμου – Ανατολικό Άκρο.
-Ουσιαστικά μιλάμε για μια δράση που θέλει να κινητοποιήσει αυτό που λέμε αισθητική στο νησί. Θέλεις να μας φέρεις ένα παράδειγμα ενεργοποίησης, συμμετοχής στο Φεστιβάλ κατοίκων ή απλού κατοίκου του νησιού που να αφορά το Ανατολικό Άκρο;
Βασικό πυλώνα υλοποίησης του φεστιβάλ αποτελεί η συνεργασία της Φωτονήσου με τους πολιτιστικούς συλλόγους των χωριών και της πόλης του Καρλοβασίου. Οι εκδηλώσεις του φετινού φεστιβάλ θα πραγματοποιηθούν σε επτά χωριά της Δυτικής Σάμου (Κοντακαίικα, Κονταίικα, Υδρούσσα, Λέκκα, Πλάτανος, Καλλιθέα, Όρμος Μαραθοκάμπου) και στην πόλη του Καρλοβασίου. Στηριζόμαστε και χαιρόμαστε με τη συμμετοχή των ανθρώπων που απαρτίζουν τους τοπικούς συλλόγους και τις αντίστοιχες κοινότητες. Γιατί θα πρέπει να αναφερθεί και η σημαντική προσφορά των προέδρων των κοινοτήτων που συμμετέχουν. Είναι ζητούμενο για το φεστιβάλ να πραγματοποιεί εκδηλώσεις, εκθέσεις και δράσεις μέσα στην καρδιά των χωριών. Να μπαίνει στην καθημερινότητα των κατοίκων, να φέρνει μπροστά στην πόρτα τους, στον συνήθη χώρο δραστηριοποίησής τους, αυτά τα γεγονότα.
•”Στο φεστιβάλ δεν υπάρχει καλλιτεχνικός διευθυντής, επιμελητής κ.λ.π. με τον αντίστοιχο ρόλο που θα βρει κανείς στα υπόλοιπα φεστιβάλ της χώρας. Έχω αναλάβει εγώ τον ρόλο του υπευθύνου, έχοντας βασικές γνώσεις σε θεωρητικό επίπεδο και τα σχετικά διαβάσματα, παρακολουθώ τα εγχώρια και διεθνή τεκταινόμενα όσο περισσότερο μπορώ, αλλά δεν είμαι ο καλλιτεχνικός διευθυντής με τη συνηθισμένη έννοια του όρου. Θα πρέπει επίσης να σου πω ότι όλοι όσοι εμπλεκόμαστε στη Φωτόνησο και στο φεστιβάλ είμαστε εθελοντές και αντιμετωπίζουμε όλους τους καλεσμένους μας σαν φίλους. Και τους νιώθουμε σαν φίλους πριν έρθουν στο νησί, κατά την παραμονή τους εδώ και μετά το πέρας του φεστιβάλ. Γιατί πραγματικά μας τιμούν με τη συμμετοχή τους και είμαστε βαθιά ευγνώμονες γι’ αυτό.”
-Το φεστιβάλ λειτουργεί ανάποδα….τι εννοώ: οι φορείς “αισθητικής” της πρωτεύουσας έρχονται στη Σάμο δεν πάει η Σάμος σ’ εκείνους. Τι σημαίνει αυτό για εσάς; Πώς το καταφέρατε αυτό;
Το καταφέραμε με πολύ αργά βήματα και πολλή υπομονή. Χρειάστηκαν χρόνια προετοιμασίας του εδάφους επάνω στο νησί και καλοί φίλοι καλλιτέχνες από την υπόλοιπη Ελλάδα που ανταποκρίθηκαν στο πρώτο μας κάλεσμα πριν από δύο χρόνια. Οι φίλοι μίλησαν για το φεστιβάλ σε φίλους κι έτσι αυτό προχώρησε και μεγάλωσε. Έχουμε πλέον αναπτύξει ένα σημαντικό δίκτυο φιλίας με καλλιτέχνες και θεωρητικούς των τεχνών, τους οποίους ρωτάμε, συμβουλευόμαστε και πολλές φορές συναποφασίζουμε για κρίσιμα ζητήματα. Γιατί θα πρέπει να αναφέρω ότι στο φεστιβάλ δεν υπάρχει καλλιτεχνικός διευθυντής, επιμελητής κ.λ.π. με τον αντίστοιχο ρόλο που θα βρει κανείς στα υπόλοιπα φεστιβάλ της χώρας. Έχω αναλάβει εγώ τον ρόλο του υπευθύνου, έχοντας βασικές γνώσεις σε θεωρητικό επίπεδο και τα σχετικά διαβάσματα, παρακολουθώ τα εγχώρια και διεθνή τεκταινόμενα όσο περισσότερο μπορώ, αλλά δεν είμαι ο καλλιτεχνικός διευθυντής με τη συνηθισμένη έννοια του όρου. Θα πρέπει επίσης να σου πω ότι όλοι όσοι εμπλεκόμαστε στη Φωτόνησο και στο φεστιβάλ είμαστε εθελοντές και αντιμετωπίζουμε όλους τους καλεσμένους μας σαν φίλους. Και τους νιώθουμε σαν φίλους πριν έρθουν στο νησί, κατά την παραμονή τους εδώ και μετά το πέρας του φεστιβάλ. Γιατί πραγματικά μας τιμούν με τη συμμετοχή τους και είμαστε βαθιά ευγνώμονες γι’ αυτό. Όλα όσα συμβαίνουν εδώ γίνονται με αυτόν τρόπο. Φίλοι συνεργάζονται με φίλους. Φίλοι θα έρθουν να βοηθήσουν στα στησίματα των εκθέσεων, φίλοι επιχειρηματίες του τόπου βοηθούν αποφασιστικά στη στήριξη του φεστιβάλ, φίλοι από τους συλλόγους και τις κοινότητες βοηθούν στις κατά τόπους εκδηλώσεις, φίλοι καλλιτέχνες συμμετέχουν.
•”Ζω στη Σάμο τα τελευταία 20 χρόνια. Διορίστηκα ως εκπαιδευτικός της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης το 2002 στα Κοντακαίικα και από την πρώτη μου χρονιά εδώ ένιωσα πραγματικά δημιουργικός. Η ομορφιά του νησιού, η ζεστασιά των κατοίκων και η διάθεση δημιουργίας που αναδύθηκε ήταν αυτά που άλλαξαν την αρχική μου διάθεση να επιστρέψω στην Αθήνα, στους γονείς μου, στους φίλους μου, στον τρόπο που ζούσα μέχρι τότε και να παραμείνω εδώ. Καταφέραμε πολλά πράγματα αυτά τα χρόνια. Γίναμε ομάδα με ανθρώπους που ζουν εδώ και έχουν την ίδια εσωτερική ανάγκη για δημιουργία. Αυτή την ανάγκη για παραγωγή έργου, άλλες φορές αρκετά εύκολα κι άλλες φορές με πολλές δυσκολίες, καταφέρνουμε να την κάνουμε πράξη. Αυτό είναι το μεγάλο κέρδος μας.”
-Μεγάλωσες στην Αθήνα. Στην πρωτεύουσα έζησες μεγάλο μέρος της ζωής σου. Σήμερα ζεις στη Σάμο. Τι σημαίνουν όλα αυτά σε σένα;
Ζω στη Σάμο τα τελευταία 20 χρόνια. Διορίστηκα ως εκπαιδευτικός της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης το 2002 στα Κοντακαίικα και από την πρώτη μου χρονιά εδώ ένιωσα πραγματικά δημιουργικός. Η ομορφιά του νησιού, η ζεστασιά των κατοίκων και η διάθεση δημιουργίας που αναδύθηκε ήταν αυτά που άλλαξαν την αρχική μου διάθεση να επιστρέψω στην Αθήνα, στους γονείς μου, στους φίλους μου, στον τρόπο που ζούσα μέχρι τότε και να παραμείνω εδώ. Καταφέραμε πολλά πράγματα αυτά τα χρόνια. Γίναμε ομάδα με ανθρώπους που ζουν εδώ και έχουν την ίδια εσωτερική ανάγκη για δημιουργία. Αυτή την ανάγκη για παραγωγή έργου, άλλες φορές αρκετά εύκολα κι άλλες φορές με πολλές δυσκολίες, καταφέρνουμε να την κάνουμε πράξη. Αυτό είναι το μεγάλο κέρδος μας.
Θα σου δώσω ένα παράδειγμα του πόσο όμορφα πράγματα μπορούν να συμβούν στην επαρχία και μάλιστα στη δική μας ακριτική νησιωτική επαρχία. Έργα της καταξιωμένης εικαστικού Δανάης Στράτου μπορεί κανείς να δει σε επιλεγμένους χώρους στην Αθήνα ή στο εξωτερικό. Εμείς είχαμε την ευτυχία, το περασμένο φθινόπωρο, να έχουμε την ίδια τη Δανάη Στράτου κοντά μας. Μας παρουσίασε το καλλιτεχνικό της έργο στο κοντέινερ για σεισμόπληκτους που έχει τοποθετηθεί στο πάρκινγκ του χωριού των Κοντακαιίκων. Δεν είναι εξαιρετικά σημαντικό αυτό για εμάς; Καταλαβαίνεις γιατί λέμε πως οι καλλιτέχνες που μας επισκέπτονται είναι πλέον φίλοι μας. Λίγο καιρό αργότερα είχαμε τη χαρά, στο ίδιο κοντέινερ, να έχουμε κοντά μας τους καθηγητές της Καλών Τεχνών Κώστα Χριστόπουλο και Νίκο Αρβανίτη. Πριν λίγα χρόνια, σε μία ομιλία της Κατερίνας Ζαχαροπούλου στο Καρλόβασι, ο κόσμος καθόταν όπου έβρισκε. Πολλοί κάθονταν στο πάτωμα. Αυτά τα γεγονότα χαράσσονται μέσα μας. Είναι για εμάς σημαντικά. Μας διαμορφώνουν.
-Όσα θα συμβούν το ερχόμενο καλοκαίρι στο νησί αφήνουν μια παρακαταθήκη δημιουργίας για τον χειμώνα που θα έρθει;
Το ερχόμενο καλοκαίρι, στο πλαίσιο του φεστιβάλ, που φέτος θα διαρκέσει δύο μήνες, από τις 20 Ιουλίου μέχρι τις 20 Σεπτεμβρίου, έχουμε προγραμματίσει μία σειρά από εκδηλώσεις. Καταρχήν θα φιλοξενήσουμε στη Σάμο ένα διεθνές συνέδριο Ιστορίας που αφορά στις παγκόσμιες επιπτώσεις της Μικρασιατικής Καταστροφής. Συνδιοργανωτές του είναι το King’s College του Λονδίνου, το Πανεπιστήμιο του Δουβλίνου και το Κέντρο Έρευνας Νεότερης Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου. Για τη φιλοξενία του θα συνεργαστούμε με το Πανεπιστήμιο Αιγαίου. Στο εικαστικό κομμάτι θα έχουμε την τιμή να συμμετάσχουν καλλιτέχνες όπως η Κατερίνα Ζαχαροπούλου, η Δανάη Στράτου, ο Κώστας Χριστόπουλος, ο Πάνος Πανόπουλος, ο Παναγιώτης Βορριάς, ο Πάνος Κομπής, η εικαστική φωτογράφος Αιμιλία Μπαλάσκα, η φωτογράφος Ρενέ Ρεβάχ, η τελειόφοιτη της ΑΣΚΤ Ειρήνη Μαντινάου, ο Βίκτωρας Γκόγκας και ο Jola. Στη βραδιά κινηματογράφου θα έχουμε κοντά μας τον σκηνοθέτη Βασίλη Βαφέα. Θα παρακολουθήσουμε την ταινία του και θα συζητήσουμε για τη μεγάλη του πορεία στον κινηματογράφο. Θα πραγματοποιήσουμε έκθεση παιδικής φωτογραφίας, παρουσίαση βιβλίου, εκδηλώσεις με χορωδίες και μουσικά σχήματα. Θα πραγματοποιηθούν επίσης ομιλίες διακεκριμένων ιστορικών. Τέλος, συνεργαζόμαστε με τον Δήμο Πειραιά για την πραγματοποίηση μίας έκθεσης φωτογραφιών προσφύγων του 1922.
Αυτές οι δράσεις δεν δίνουν ενέργεια στο νησί μόνο κατά τις ημέρες πραγματοποίησής τους. Αφήνουν ένα αποτύπωμα στους χώρους και στους ανθρώπους. Διαμορφώνουν στάσεις, διευρύνουν ορίζοντες. Πρώτα απ’ όλους σε εμάς τους ίδιους που συμμετέχουμε στην πραγματοποίησή τους, αλλά και στους κατοίκους που, είτε συναντούν τυχαία τις δράσεις, είτε συμμετέχουν ενεργά σε αυτές. Η επαφή των κατοίκων, παιδιών και ενηλίκων, με προϊόντα της σύγχρονης δημιουργίας είναι από τα ζητούμενα της συνολικής μας δραστηριότητας. Όμως αυτό το ζητούμενο δεν έχει τον χαρακτήρα της βιασύνης, της υποχρεωτικότητας ή του εξαναγκασμού. Δημιουργούμε γεγονότα και τα απελευθερώνουμε στον χώρο. Θα κάναμε ακριβώς την ίδια προετοιμασία και θα καταβάλαμε τον ίδιο κόπο ακόμα κι αν γνωρίζαμε πως ένας μόνο άνθρωπος θα ερχόταν σε επαφή με αυτό που παρουσιάζουμε.
Τον προηγούμενο χειμώνα ξεκινήσαμε την πραγματοποίηση ενός προγράμματος φιλοξενίας καλλιτεχνών, φοιτητών καλλιτεχνικών Σχολών, αλλά και δημιουργών, ερευνητών κ.λ.π. από διάφορα πεδία. Το πρόγραμμα ονομάζεται «Βαυκίς» και έχει ως στόχο να προσφέρει φιλοξενία σε ανθρώπους που θέλουν να έρθουν για έναν ή δύο μήνες στη Σάμο, από το φθινόπωρο μέχρι και την άνοιξη, να εμπνευστούν από το παρελθόν και το παρόν του νησιού και να δημιουργήσουν. Η παρουσία τους εδώ μπορεί να συνοδευτεί και από την πραγματοποίηση ειδικών βραδιών που διοργανώνει η Φωτόνησος, για τα μέλη της και το ευρύτερο κοινό, όπου οι φιλοξενούμενοι συνομιλούν μαζί μας για το έργο τους.
Με λίγα λόγια, αν προσθέσει κανείς το δίμηνο φεστιβάλ, το επτάμηνο πρόγραμμα φιλοξενίας και τους καλεσμένους καλλιτέχνες κατά τη διάρκεια του χειμώνα, έχουμε δημιουργήσει έναν ετήσιο κύκλο με εκδηλώσεις, καταφέρνοντας να απολαμβάνουμε τα καλά που προσφέρει η επαρχία και τα καλά που προσφέρει ένα μεγάλο αστικό κέντρο όσον αφορά στα καλλιτεχνικά πράγματα, πάντοτε με φόντο τη θάλασσα του Αιγαίου.
