Κείμενο Νίκος Παππάς*//
Ένα από τα χαρακτηριστικά του χαρισματικού ανθρώπου είναι ότι μπορεί να κατανοήσει και να αγαπήσει τις αντικρουόμενες δυνάμεις του. Ο Τένεσι Ουίλιαμς ήταν ένας τέτοιος άνθρωπος, που είχε το κουράγιο να δει τις αντιθέσεις του κατάματα και στην ανάγκη να τις εξωτερικεύσει δημιούργησε το Λεωφορείο ο Πόθος. Οι άνθρωποι δεν είναι ξεκάθαρα καλοί ή κακοί, αλλά έχουν τάσεις για όλα οι οποίες ενεργοποιούνται από τις παρεξηγήσεις της ζωής κι όχι απαραίτητα από μια ενδόμυχη κακία.
Η δύναμη του θεατρικού του Τένεσι Ουίλιαμς βασίζεται στην περίεργη χημεία της Μπλάνς Ντυμπουά και του Στάνλει Κοβάλσκι. Η χημεία τους δεν είναι μόνο ερωτική. Αυτό που αναπτύσσεται είναι η σύγκρουση δύο καλά δομημένων εγωισμών που αδυνατούν να γνωρίσουν ο ένας τον άλλο. Η ζωώδης συμπεριφορά του Κοβάλσκι αντιπαραβάλλεται με την εμμονή στο όνειρο της Μπλάνς. Η Μπλάνς είναι μία γυναίκα που υπολογίζει τα πάντα και η τρέλα είναι μία ξεκάθαρα πιθανή επιλογή για εκείνη. Το όνειρο είναι το τελευταίο της καταφύγιο. Ο Κοβάλσκι είναι αυστηρά ρεαλιστής, ενδιαφέρεται για την αλήθεια σε βαθμό που καταβροχθίζει οποιαδήποτε τάση προς τη γοητεία της ονειροπόλησης. Όμως, δεν αντιμετωπίζει τη Μπλάνς ως ένα πλάσμα χωρίς ελπίδες, αλλά σαν μια γυναίκα περπατημένη, πονηρή και καπάτσα. Κανείς δεν μπορεί να δει τον άλλο όπως πραγματικά είναι αλλά τον βλέπει μέσα από τα ελαττώματα του δικού του εγώ. Δύο δυνατοί χαρακτήρες, μεγαλύτεροι από τη ζωή, που συγκρούονται σαν δύο διαφορετικοί κόσμοι που καίγονται να επιβάλλουν ο ένας τη λογική του στον άλλο.
Και οι δύο κόσμοι υπήρχαν στη σκέψη του ομοφυλόφιλου Ουίλιαμς ο οποίος δεν διαπραγματευόταν την ονειροπόληση μέσα στην πραγματικότητα ενώ του άρεσε να νιώθει τύψεις και να τιμωρείται γι’ αυτό. Ο Κοβάλσκι είναι η τιμωρία που ψάχνει κάθε άνθρωπος με ένοχη φύση, κάποιον που διαθέτει την ικανότητα να θυμώνει και θα του φωνάξει σε βαθμό που θα τον καταπιεί κι έτσι θα επιβεβαιώσει τις ενοχές του και θα ησυχάσει. Όταν ο Ουίλιαμς είδε το Μπράντο για πρώτη φορά στη θεατρική πρόβα, ήξερε ότι ήταν ο τέλειος Κοβάλσκι. Οι ερωτικοί σύντροφοι του συγγραφέα συμπεριφέρονταν συχνά με όμοιο ή και χειρότερο τρόπο. Μέσα στη ζωώδη ενέργεια του, δεν υπάρχει μόνο υπερβολικός ερωτισμός, αλλά και μία καταστροφική τάση που βαδίζει χέρι χέρι με την ανάγκη για επιβίωση. Ο ίδιος ο θάνατος δίνει νόημα στην έννοια της ζωής.
•Ο Κοβάλσκι στο τέλος καταστρέφει τη Μπλάνς, αλλά δεν τον βλέπουμε με κακό μάτι. Λυπούμαστε τη Μπλάνς αλλά δεν ακυρώνουμε το σκεπτικό της. Με αυτό πορεύτηκε για να κρατήσει την ελπίδα ενός πολιτισμού που πεθαίνει ζωντανή και την κράτησε έως ότου βρέθηκε κάποιος δυνατότερος να την κατατροπώσει. Εάν γνώριζαν καλύτερα ο ένας τον άλλο, εάν μπορούσαν να καταλάβουν τον πόνο πίσω από τη συμπεριφορά τους, ίσως κατάφερναν να συνυπάρξουν στον ίδιο χώρο. Γνωρίζουμε τι περίπου είχε να αντιμετωπίσει ο καθένας στη ζωή του που τον ώθησε να σκέπτεται με αυτό τον τρόπο
Η έντονη τάση και των δύο να επιβάλλουν την άποψή τους, ο ένας με ευθύτητα κι η άλλη με στρατηγική και καπατσοσύνη, φέρνει το αναπόφευκτο. Η Μπλάνς τρελαίνεται γιατί δεν θέλει να συμβιβαστεί με την αλήθεια, όχι γιατί είναι όντως τρελή. Έχει πείσει τον εαυτό της ότι η τρέλα είναι ο τελευταίος σταθμός εάν χάσει τα πάντα. Είναι κι αυτή υπολογισμένη. Ακόμη και η υπόσχεση της βίας την ευχαριστούσε γιατί ένιωθε ενοχές για τη ζωή της. Η κατάληξή της δείχνει την αδιέξοδη τάση του εγωισμού όταν φτάνει σε παθολογικό σημείο.
Στο ρόλο της, η Βίβιαν Λι δίνει πολύ περισσότερη δύναμη από όση αναλογεί σε ένα συναισθηματικό παράσιτο, που προσπαθεί να σωθεί πέφτοντας σε όποια αγκαλιά της δώσει σημασία. Αλλά κι ο Κοβάλσκι δεν υποφέρει λιγότερο. Στη δική του λογική πρεσβεύει η ισχυρογνωμοσύνη, ο κυνισμός και η σκληρότητα σε όποιον διαφωνεί μαζί του και δεν σκοπεύει να θυσιάσει τίποτε από αυτά. Οτιδήποτε του δίνει την εντύπωση της ευαισθησίας πρέπει να αντιμετωπιστεί γιατί θεωρεί ότι αυτή ευθύνεται για τα περισσότερα δεινά του κόσμου. Κι ο ίδιος δείχνει δείγματα μεγάλης ευαισθησίας και παιδικότητας, αλλά δεν το βλέπει. Στην πεσιμιστική φύση του έργου γινόμαστε μάρτυρες δύο ασυμβίβαστων κόσμων, πέρα για πέρα αληθινών. Δύο όψεις στο ίδιο νόμισμα που υπάρχουν ακόμη και σήμερα και τείνουν να αλληλοσυγκρούονται μέσα στον καθένα μας. Ποιός θα νικήσει;
Η ερμηνεία του Μπράντο άνοιξε πολλούς δρόμους για τον τρόπο που θα έπαιζαν οι ηθοποιοί ρόλους σκληρών στο μέλλον. Στη συγκεκριμένη ερμηνεία οφείλονται πολλές καριέρες ηθοποιών που αποτελούν ιερά τέρατα του σινεμά ενώ ακόμη βρίσκονται εν ζωή. Ο Τζακ Νίκολσον, ο Αλ Πατσίνο και ο Ρόμπερτ Ντε Νίρο δεν θα ξεκινούσαν με τον τρόπο που ξεκίνησαν εάν δεν είχε δημιουργηθεί το κατάλληλο υπόβαθρο για την έλευσή τους. Οι δυνάμεις που απελευθέρωσε ο Μπράντο ήταν μοναδικές. Αυτό οφείλεται κυρίως στον ίδιο που, επειδή συνήθως έπληττε επί σκηνής, αλλά κι όταν βρισκόταν μπροστά στην κάμερα, προσπαθούσε με διάφορους τρόπους να πρωτοτυπήσει επινοώντας κάθε φορά κάτι νέο.
Ο τετραπέρατος Ελία Καζάν, γνωρίζοντας ότι συνεργαζόταν με έναν τόσο ταλαντούχο ηθοποιό κι ότι ήταν αυτό ακριβώς που χρειαζόταν για το ρόλο, του έδινε λίγες κατευθύνσεις και τον άφηνε να αυτοσχεδιάσει σε βαθμό που πολλές φορές κυριαρχούσε απέναντι στους συνεργάτες του. Ο Καζάν επέλεγε ταλαντούχους ηθοποιούς που έπαιζαν καλύτερα όταν ένιωθαν ότι απειλούνταν ο ένας από το ταλέντο του άλλου. Στο Λεωφορείο ο Πόθος τους τοποθέτησε στο κλειστοφοβικό περιβάλλον ενός στενού σπιτιού για να αναδυθεί όλη η καταπιεσμένη σεξουαλικότητα και η ψυχολογία τους να φτάσει σε ακραίο σημείο. Έτσι αξιολογούσε κι εκμεταλλευόταν στο έπακρο του δραματικό του υλικό. Πολλές φορές κλονίστηκαν οι ισορροπίες του έργου, αλλά όταν έχεις τον Μπράντο σε δημιουργική έξαρση, με το ξεχωριστό ταλέντο που ενσωμάτωνε τόσες δυνάμεις, να δημιουργεί μοναδική ατμόσφαιρα στη θεατρική παράσταση σε βαθμό που ο θεατής να νιώθει ότι ασφυκτιά, ότι βρίσκεται ενώπιον μιας τόσο δυνατής σκηνής και δε μπορεί να αντιδράσει, μια σκηνή που ακόμα πιο σπάνια συναντά κανείς στο σινεμά, μάλλον δεν τον διακόπτεις, αλλά παρακολουθείς κι εσύ έκθαμβος την εξέλιξή του. Ο Μπράντο είχε το χάρισμα να γεννά το έργο καθημερινά, από παράσταση σε παράσταση, κι αργότερα από το ένα γύρισμα στο άλλο. Τον λάτρευαν ενώ έπληττε γιατί ήξερε τόσο καλά το ρόλο που δεν χρειαζόταν να κάνει τίποτε άλλο. Ήταν ο Στάνλευ Κοβάλσκι κι έπληττε όπως πλήττουν οι περισσότεροι κανονικοί άνθρωποι.
•Το έργο είναι πολύ πιο προσωπικό από τον εξευτελισμό μιας ευαίσθητης ψυχής από έναν ψευτοπαλικαρά. Ο ψυχισμός του συγγραφέα ανέδειξε τη συγκρουσιακή φύση των χαρισματικών ανθρώπων κι εδώ βλέπουμε την απερίσκεπτη γενναιότητα σε σύγκρουση με τον υπερβολικό καθωσπρεπισμό. Εννοείται πως υπάρχει ερωτική έλξη μεταξύ της Μπλάνς και του Κοβάλσκι. Υπάρχει όμως και τρομαχτική βία χωρίς τίποτα πρόστυχο επάνω της. Μάλλον συναρπαστικό. Οι αμφιλεγόμενες δυνάμεις κάνουν το έργο κατανοητό ενώ το απελευθερώνουν
Το θέμα του έργου είναι ο συνεχής αγώνας που δίνει νόημα στη ζωή. Μέσα από το όραμα των καλλιτεχνών η ανθρωπότητα προοδεύει αργά αλλά σταθερά. Αν θέλουμε να δημιουργήσουμε έναν καλύτερο κόσμο πρέπει να κοιτάξουμε αυτόν εδώ και τους εαυτούς μας με ειλικρίνεια. Το κουράγιο στις περιγραφές της Μπλάνς είναι προφανές. Έκρυβε μια ειδική αξία μέσα της που λίγοι καταλαβαίνουν. Η ζωή μας είναι γεμάτη αγώνες και αντιθέσεις που δίνουν νόημα στο έργο μας. Ο πραγματικός καλλιτέχνης πρέπει να έχει το κουράγιο να δείχνει αυτό που οι άλλοι άνθρωποι κρύβουν. Δεν πρέπει να αρνείται τίποτε, αλλά να δίνεται ολοκληρωτικά στο έργο του. Η αφοσίωση θα προκαλέσει την πολυπόθητη ειλικρίνεια που θα φωτίσει τις ζωές όλων. Μόνο έτσι ξορκίζει ο καλλιτέχνης τα δαιμόνιά του και φτάνει στο σημείο να δημιουργήσει. Η ταινία καταφέρνει να σταθεί επάξια δίπλα στο θεατρικό έργο που αποτελούσε μία εσωτερική εξομολόγηση. Στην τέχνη οι άνθρωποι παρουσιάζονται όπως είναι, σε όλη τους την πολυπλοκότητα και ειλικρίνεια, όχι όπως τους συναντούμε στην πραγματικότητα. Αυτό που για κάποιον φαίνεται μαύρο και για κάποιον άλλο είναι άσπρο, στην πραγματικότητα είναι γκρι, μια απόχρωση που βλέπουμε καθαρά με τη βοήθεια της τέχνης. Όλες οι διαστροφές μας, ο φόβος, η ματαιοδοξία, ανταγωνισμοί κι επιθυμίες κανονίζουν τη συμπεριφορά μας απέναντι στους άλλους. Αν στις δικές μας διαστροφές προσθέσει κανείς αυτές των άλλων, θα καταλάβει πόσο θολό είναι το τζάμι μέσα από το οποίο βλεπόμαστε. Κρίνουμε εσφαλμένα. Αλλά έτσι συμβαίνει σε όλες τις ζωντανές ανθρώπινες σχέσεις, εκτός από εκείνες τις σπάνιες περιπτώσεις μεταξύ ανθρώπων που αγαπιούνται πραγματικά κι έτσι φωτίζουν όλο αυτό το σκοτάδι. Η αγάπη είναι η πιο αναγκαία συνθήκη της ανθρώπινης συνύπαρξης. Στο τέλος του έργου η Στέλλα και ο Στάνλευ Κοβάλσκι αποχαιρετούν τη Μπλάνς κι επιστρέφουν στο σπίτι. Η ζωή συνεχίζεται.
πηγή: nikolaspappas
