συνέντευξη στον Γιάννη Παναγόπουλο //
Τη μία Τρίτη μπορεί να είναι οι θρυλικοί μπουζουξήδες που κεντούσαν στα κορμιά των οργάνων τους μοναδικά ταξίμια. Την άλλη Τρίτη μπορεί να είναι οι λαϊκοί ποιητές των βουνών της Κρήτης. Ο σκηνοθέτης Αντώνης Τσάβαλος έχει πολλές ιδέες για τον τρόπο που μπορεί να καταγραφεί η, τελικά αχαρτογράφητη, ποικιλομορφία του ελληνικού πολιτισμού. Έχει πάρει μέρος σε περισσότερες από τριακόσιες εκπομπές για την τηλεόραση και πολλά διαφημιστικά spots, εδώ και μια δεκαετία έχει τη δική του εκπομπή “Ελλήνων Δρώμενα” που προβάλλεται κάθε Τρίτη, στις έξι το απόγευμα, από την ΕΡΤ 3. Ναι, μπορεί η δική του τηλεοπτική γωνία να μην μπλέκει με τους δείκτες εμπορικότητας ή του έντονου διαφημιστικού ενδιαφέροντος, όμως δεν είναι καθόλου, μα κυριολεκτικά καθόλου, αγνοήσιµη από τηλεθεατές που εκτιμούν την ερευνητική αξία. Ποιος είναι ο άνθρωπος που βρίσκεται πίσω από την κάμερα μιας από τις πιο ενδιαφέρουσες εκπομπές της ελληνικής τηλεόρασης;
-Ποιο είναι το σκεπτικό πίσω από την εκπομπή σου;
Ας γυρίσουμε τον χρόνο πίσω. Πριν την εκπομπή. Έβλεπα πως υπάρχει μια όψη του πολιτισμού μας που ήταν σχεδόν άγνωστη στα μέσα ενημέρωσης. Έβλεπα ένα παγιωμένο αναμάσημα, με τον ίδιο τρόπο τοποθετημένο, των θεμάτων που αφορούν τη λεγόμενη ελληνική παράδοση, έτσι όπως την κατανοεί ο περισσότερος κόσμος.
-Πώς είναι η παράδοση δομημένη στη σκέψη μας;
Με έναν καθαρά φολκλόρ, κατά τον κοινώς λεγόμενο, τρόπο. Μιλάμε για μια ψεύτικη αναπαράσταση, μια επίπλαστη θεατροποιημένη πραγματικότητα η οποία δεν έφερε κανένα στοιχειώδες υλικό από την αυθεντική υπόσταση της ίδιας της παράδοσης. Απουσίαζαν παντελώς τα χαρακτηριστικά της. Το πνεύμα της. Τα συναισθήματα και η κυριότητά της. Μια εικόνα του παρελθόντος τοποθετούνταν στο σήμερα για να δείξουμε πως είμαστε πιστοί και σεβαστικοί στα έθιμα. Η αλήθεια της ζωής δεν απασχολούσε το τηλεοπτικό πεδίο. Κάποια στιγμή είπα πως θα ήθελα να βρω τον τρόπο να εμφανίσω την αλήθεια των ανθρώπων που εξελίσσουν την παράδοση του τόπου μας. Και για να συμβεί αυτό, η καλύτερη επιλογή ήταν να βγω έξω στον κόσμο. Να βρω τους λεγόμενους αυθεντικούς λαϊκούς ανθρώπους, κυρίως της υπαίθρου, που είναι οι κύριοι φορείς αυτής της υπόθεσης. Η προηγούμενη εκπομπή που είχα εργαστεί για αρκετό χρόνο ήταν το Παρασκήνιο στην ΕΡΤ. Αφορούσε προσωπικότητες του πνεύματος και της τέχνης. Προσεγγίζοντας τους λαϊκούς ανθρώπους διαπίστωσα πως ένας άνθρωπος της υπαίθρου μπορεί να σου αφηγηθεί μια ιστορία με τον ίδιο τρόπο, με την ίδια λεπτότητα, που θα έκαναν ποιητές όπως ο Σεφέρης ή ο Ελύτης. Υπάρχουν μη εγγράμματοι άνθρωποι στην ύπαιθρο που έχουν τη δυνατότητα μεταβίβασης του πλούτου της ζωής και της γενικότερης φιλοσοφικής τοποθέτησής τους γύρω από εκείνη.
-Πώς προκύπτει αυτή η δυνατότητα;
Από εμπειρίες ζωής και από τη φύση της καθημερινότητάς τους. Όταν γνώρισα τέτοιους ανθρώπους σοκαρίστηκα. Είπα αυτοί είναι πλουσιότεροι πνευματικά από εμάς, τους υποτιθέμενους εγγράμματους.
“Κορύφωση της πνευματικότητας της ελληνικής υπαίθρου, είναι αυτό που συμβαίνει στην Κρήτη. Οι λαϊκοί ποιητές της Κρήτης, οι ποιητές των βουνών, οι βοσκοί ή οι εργάτες της γης έχουν μια πλημμυρίδα ποιητικής έκφρασης μέσα από τις περιβόητες μαντινάδες. Γεννιούνται ανά πάσα στιγμή. Μπορεί να ακούς κάποιον να συνομιλεί μαζί σου, να σου μιλά με μεταφορές για την αξία της ζωής, της ύπαρξής μας, της καθημερινότητάς μας και να στέκεσαι σοκαρισμένος με την ποιητική ύφανση του λόγου του.”
-Θα μου φέρεις ένα παράδειγμα τέτοιων ανθρώπων από τη δική σου εμπειρία;
Το πλέον σοκαριστικό που θεωρώ ότι είναι η κορύφωση της πνευματικότητας της ελληνικής υπαίθρου, είναι αυτό που συμβαίνει στην Κρήτη. Οι λαϊκοί ποιητές της Κρήτης, οι ποιητές των βουνών, οι βοσκοί ή οι εργάτες της γης έχουν μια πλημμυρίδα ποιητικής έκφρασης μέσα από τις περιβόητες μαντινάδες. Γεννιούνται ανά πάσα στιγμή. Μπορεί να ακούς κάποιον να συνομιλεί μαζί σου, να σου μιλά με μεταφορές για την αξία της ζωής, της ύπαρξής μας, της καθημερινότητάς μας και να στέκεσαι σοκαρισμένος με την ποιητική ύφανση του λόγου του. Οι μαντινάδες δεν μιμούνται το παρελθόν τους. Είναι ένα ποιητικό κύμα σε διαρκή εξέλιξη. Υπάρχουν πολλά παραδείγματα στην Ελλάδα. Ένα είναι και εκείνη η περίπτωση λαϊκής γυναίκας από το Διαφάνι της Καρπάθου, η οποία μιλά ελάχιστα αλλά με τη συνολική της παρουσία και με τη σωματοποιημένη μεταβίβαση του πνεύματός της μπορεί να σε συγκλονίσει.
-Η εκπομπή σου είναι μια ερευνητική εργασία;
Μιλάμε για κοπιαστική έρευνα. Αυτό είναι το κύριο. Εκεί κρίνονται όλα, στην καλή έρευνα και την καλή ανάπτυξη του θέματος μέσω εκείνης.
-Μέχρι πότε θα κρατήσει;
Μέχρι να εξαντληθώ.
-Η τηλεόραση λειτουργεί με όρους σεζόν, δεν σε ακουμπά αυτό;
Δόξα τω θεώ, εκτιμάται πολύ ο κόπος μας από τους ανθρώπους της τηλεόρασης που έχουν σώας τα φρένας και θέλουν να υποστηρίξουν τον ρόλο τους στην ελληνική τηλεόραση. Ένας από τους ρόλους της ΕΡΤ είναι να εμπλουτίζει διαρκώς την οπτικοακουστική “βιβλιοθήκη” του πολιτισμού μας και να παρουσιάζει τη διαχρονία του.
Ο Αντώνης Τσάβαλος εχει γράψει σενάρια, έχει κάνει την παραγωγή και έχει σκηνοθετήσει περισσότερες από τριακόσιες εκπομπές για την τηλεόραση και πολλά διαφημιστικά spots.
Από το 1992 σκηνοθετεί αποκλειστικά εκπομπές, καθαρά πολιτιστικές, για τους κρατικούς τηλεοπτικούς σταθμούς.
Στην εκπομπή της Ε.Ρ.Τ. «Παρασκήνιο» έχει σκηνοθετήσει δεκάδες πορτρέτα και θέματα που αφορούν την τέχνη και τον πολιτισμό.
Είναι δημιουργός της filmellon productions, η οποία είναι αφιερωμένη στην παραγωγή υψηλής ποιότητας ντοκιμαντέρ και τηλεοπτικών προγραμμάτων. Η filmellon, δημιουργεί οπτικοακουστικά έργα υψηλής καλλιτεχνικής στάθμης για την ελληνική και την διεθνή αγορά. Αρχαιολογικά ντοκιμαντέρ, μουσικά και εκπαιδευτικά ντοκιμαντέρ, και κάθε έργο που προάγει τον πολιτισμό, μέσω του κινηματογράφου, της τηλεόρασης και του διαδικτύου.
Είναι παραγωγός και σκηνοθέτης της εκπομπής ΕΛΛΗΝΩΝ ΔΡΩΜΕΝΑ που προβάλλεται από την ΕΡΤ τα τελευταία δέκα χρόνια.
Πολλά από τα «ντοκιμαντέρ τέχνης» που έχει σκηνοθετήσει προβλήθηκαν σε φεστιβάλ και μουσεία στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.
