επιμέλεια – Ελένη Σωτάκη
Ποιο είναι το ψυχολογικό αντίκτυπο της καθημερινής κατανάλωσης ειδήσεων;
Όλοι συμμετέχουμε σε ένα καθημερινό επικοινωνιακό φεστιβάλ μηνυμάτων που προκαλούν άγχος. Η ακατάσχετη σκανδαλολογία. Ένας πόλεμος που πλησιάζει. Ένας πόλεμος που αναβλήθηκε. Τι μας συνέβη; Βρεθήκαμε χωρίς ομπρέλα σε χαλάζι πληροφοριών;
Τελικά στις μέρες μας η είδηση πώς ορίζεται;
Η ιδέα ότι η πληθώρα ειδήσεων, που μεταδίδονται ταχύτατα μέσω νέων και εθιστικών τεχνολογιών, μπορούν να προκαλέσουν ψυχολογική και σωματική βλάβη έχει μακρά ιστορία.
Μελετητές των μέσων ενημέρωσης τονίζουν πώς η έρευνα συνέδεσε την εμφάνιση και την επικράτηση της νευρασθένειας με την ταχεία εξάπλωση των τηλεγραφικών ειδήσεων στα τέλη του 19ου αιώνα.
Η νευρασθένεια ορίζεται από το λεξικό Merriam-Webster ως «μια κατάσταση που χαρακτηρίζεται ιδιαιτέρως από σωματική και πνευματική εξάντληση συνήθως με συνοδά συμπτώματα (όπως πονοκέφαλος και ευερεθιστότητα).
Η επιστημονική έρευνα των αρχών του 19ου αιώνα στη νευρολογία και την ψυχιατρική πρότεινε ότι η υπερβολική κατανάλωση ειδήσεων μπορεί να οδηγήσει σε «νευρική εξάντληση» και άλλες ασθένειες.
Η κοινωνική ψυχολογία καταγράφει ανάλογες ιατρικές περιγραφές τη δεκαετία του 1920 για την ακρόαση ραδιοφώνου, όταν το μέσο έγινε ευρέως διαδεδομένο. Στην ειδησεογραφία της εποχής εμφανίζονταν άρθρα για το πώς η ακρόαση ραδιοφώνου και η κατανάλωση ραδιοφωνικών ειδήσεων φαίνονταν να απειλούν την ψυχική σταθερότητα ορισμένων ανθρώπων.
Ένα πρωτοσέλιδο άρθρο των New York Times το 1923 ανέφερε ότι μια γυναίκα στη Μινεσότα χώρισε από τον σύζυγό της με την αιτιολογία ότι έπασχε από «ραδιομανία». Η σύζυγος ένιωσε ότι ο σύζυγός της «έδινε περισσότερη προσοχή στη ραδιοφωνική συσκευή παρά σε εκείνη ή στο σπίτι τους», κάτι που προφανώς είχε «αποκόψει τη στοργή του» από αυτήν.
Παρόμοιες αναφορές για εθισμό, μανία και ψυχολογική εμπλοκή που γεννήθηκαν από τα νέα μέσα ενημέρωσης, εμφανίστηκαν ξανά καθώς η τηλεόραση κυριάρχησε τη δεκαετία του 1950, αλλά και στις μέρες μας με την επικράτηση του διαδικτύου.
Η δημόσια συζήτηση για τον ψυχολογικό εθισμό και την ψυχική βλάβη που προκαλείται από τις νέες τεχνολογίες, και οι συνακόλουθοι ηθικοί πανικοί που προκαλούνται, εμφανίζονται περιοδικά καθώς εμφανίζονται νέες τεχνολογίες επικοινωνίας.
Όμως, ιστορικά, η προσαρμογή και η ενσωμάτωση των νέων μέσων επιτυγχάνεται με την πάροδο του χρόνου και διαταραχές όπως η νευρασθένεια και η «ραδιομανία» ξεχνιούνται σε μεγάλο βαθμό.
Άγχος από τις τρομακτικές ειδήσεις
Η «διαταραχή του στρες των τίτλων ειδήσεων» μπορεί να ακούγεται παράδοξη σε μερικούς αλλά η έρευνα παραθέτει ενδιαφέρουσες παρατηρήσεις για τα συναισθήματα των ανθρώπων που εκδηλώνονται στο άκουσμα της είδησης.
Σε γενικές γραμμές, διαπιστώνεται πως ορισμένα άτομα, υπό ορισμένες συνθήκες, μπορεί να είναι ευάλωτα σε δυνητικά επιβλαβή επίπεδα άγχους, εάν εκτεθούν σε συγκεκριμένους τύπους ειδήσεων.
Πολλοί άνθρωποι γίνονται ιδιαιτέρως ανήσυχοι από την ευρεία διανομή τρομακτικών ειδήσεων. Στην περίπτωση δε που το άτομο έχει διαγνωσμένη αγχώδη διαταραχή, κατάθλιψη ή αντιμετωπίζει κάποιο άλλο ζήτημα ψυχικής υγείας, η πιθανότητα οι τρομακτικές ειδήσεις να επιδεινώσουν και να πυροδοτήσουν εκ νέου τέτοια υποκείμενα ζητήματα φαντάζει σχεδόν βέβαιη.
Η συνεχόμενη κατανάλωση ειδήσεων προκαλεί άγχος και, μάλλον, όχι τυχαία
Η καθημερινή μας συμπεριφορά είναι δυνατόν να μετατραπεί σε ενέργειες που μπορούν να απειλήσουν την υγεία και την επιβίωση. Οι περισσότεροι από εμάς προσπαθούμε να παραμείνουμε ενημερωμένοι αλλά είναι πιθανό η καταιγιστική ενημέρωση και ιδιαιτέρως όταν τα νέα είναι δυσάρεστα και τρομακτικά, να απειλεί την ψυχική μας υγεία.
Το φαινόμενο αυτό δεν είναι φανταστικό. Είναι άκρως ρεαλιστικό και επομένως μπορεί να περιγραφεί, μελετηθεί και αντιμετωπιστεί. Πολλοί άνθρωποι που καταναλώνουν ειδήσεις χωρίς να αντιλαμβάνονται έναν κάποιο ιδιαίτερο ψυχολογικό αντίκτυπο, δεν μπορούν να διανοηθούν την ύπαρξη της «διαταραχής του στρες των ειδήσεων» και σπεύδουν να την αμφισβητήσουν ακόμα και απαξιώνοντας τα όποια ερευνητικά δεδομένα, αλλά και χλευάζοντας εκείνους που υποφέρουν από τον βομβαρδισμό των ειδήσεων που περιγράφουν έναν κόσμο σε διαρκή κρίση και απειλή.
Η έλλειψη ενσυναίσθησης θα μπορούσε να είναι μια πιθανή εξήγηση για μια τέτοια στάση. Μια άλλη θα μπορούσε να είναι η συστηματική συναισθηματική απονέκρωση που παρατηρείται όταν οι άνθρωποι εκτίθενται καθημερινά στον κυνισμό της καταστροφής, της απώλειας και του ολέθρου ως μια μορφή κανονικότητας και καταγραφής της πραγματικότητας. Μιας πραγματικότητας που καλείται ο άνθρωπος να αποδεχτεί, να συνηθίσει και εν τέλει να συνθηκολογήσει με τα νοσηρά της κομμάτια ως μέρος μιας κουλτούρας παθητικότητας και απάθειας.
Εξάλλου, ένας καταναλωτής ειδήσεων δεν καλείται να γίνει δημιουργός και εμπνευστής των γεγονότων. Περιορίζεται στον ρόλο του θεατή των αποφάσεων και ενεργειών των άλλων για εκείνον χωρίς εκείνον, στον ρόλο τελικά του θεατή της ζωής.
