επιμέλεια – Ελένη Σωτάκη
Το φαινόμενο δεν είναι νέο. Ήδη από τον περασμένο αιώνα εφημερίδες, περιοδικά, βιβλία, τηλεοπτικά προγράμματα έχουν εισάγει νέες λογικές στην ανάγνωση των εαυτών μας. Παρατηρούμε το φαινόμενο της εξάπλωσης μιας τεράστιας βιομηχανίας αυτοβοήθειας. Η ακόρεστη όρεξη για αυτοβελτίωση εκτιμάται ότι αξίζει 11 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως μόνο στις ΗΠΑ.
Δεν είναι όλη η λαϊκή (ποπ) ψυχολογία αυτοβοήθεια και δεν βασίζονται όλα τα βιβλία αυτοβοήθειας στην ψυχολογία. Πολλές εκδόσεις δεν γράφονται καν από από ψυχολόγους.
Ο Ντέιλ Κάρνεγκι συγγραφέας του του άκρως επιτυχημένου Πώς να κερδίζεις φίλους και να επηρεάζεις ανθρώπους (1936) ήταν πωλητής, ηθοποιός χωρίς εκπαίδευση στην ψυχολογία. Δεν είναι λόγοι οι πετυχημένοι συγγραφείς “βημάτων ζωής στη ζωή” που μέχρι τη στιγμή που αποφάσισαν να εκδώσουν βιβλία ήταν κληρικοί, καθηγητές θρησκευτικών και ψυχίατροι.
Η καθηγήτρια Μπρενέ Μπράουν έχτισε μια, παράλληλη, καριέρα ως δημοφιλής συγγραφέας αυτοβοήθειας που έχει όντως ψυχολογικό υπόβαθρο. Σε μια σειρά βιβλίων με μεγάλες πωλήσεις εξερευνά θέματα θάρρους, ευαλωτότητας και ντροπής. Η δουλειά της τονίζει την ανάγκη να αγκαλιάσουμε τον κίνδυνο της συναισθηματικής έκθεσης και δυσφορίας. Το καθημερινό θάρρος που απαιτείται για να αντιμετωπίσεις τους φόβους είναι απαραίτητο, λέει, για να βρεις αγάπη, επιτυχία και προσωπική ανάπτυξη.
Αυτές οι ιδέες του θάρρους και της ευαλωτότητας δεν είναι μοναδικές στην ψυχολογία, αλλά ενσωματώνονται στην ποιοτική έρευνα της Μπράουν για τις εμπειρίες ντροπής στις γυναίκες. Η θεμελίωση της δημοφιλούς γραφής της στην ψυχολογική έρευνα και θεωρία καθιστά το έργο της πρότυπο της σύγχρονης ποπ ψυχολογίας — η ομιλία της στο TED έχει σημειώσει πάνω από 38 εκατομμύρια προβολές, το Netflix ετοίμασε αφιέρωμα με τους λόγους και την πορεία της.
Η Μπρενέ Μπράουν, κάτοχος PhD και LMSW, είναι ερευνήτρια και καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο του Χιούστον. Έχει περάσει τις τελευταίες δύο δεκαετίες μελετώντας το θάρρος, την ευαλωτότητα, την ντροπή και την ενσυναίσθηση, και έχει γράψει βιβλία που κατέκτησαν την κορυφή της λίστας των New York Times, μεταξύ αυτών τα: Τόλμησε να ηγηθείς και Δείξε γενναιότητα στα δύσκολα.
Η δυσπιστία για την ποπ ψυχολογία
Είναι εύκολο να κατακρίνεις και να σνομπάρεις τη λαϊκή ψυχολογία. Ειδικά οι συγγραφείς ψυχολογίας αυτοβοήθειας μπορούν να επηρεάσουν τους αναγνώστες με λάθος τρόπο με τους απλοϊκούς ισχυρισμούς τους, τις εύκολες και γρήγορες απαντήσεις σε δύσκολα προβλήματα, την κακή χρήση της ορολογίας και των διαγνώσεων, αλλά και την αμείλικτη θετικότητα.
Μερικοί λόγοι για να απορρίψετε την ποπ ψυχολογία είναι άκρως σοβαροί. Η λαϊκή ψυχολογία μπορεί να απομακρυνθεί από οποιαδήποτε επιστημονική βάση αποδεικτικών στοιχείων, ενώ ταυτόχρονα διαφημίζεται ως έργο ενός μελετητή με διδακτορική διαπίστευση, χρησιμοποιώντας τη λάμψη της «επιστήμης» ως δέλεαρ.
Ακόμη και όταν βασίζεται σε ερευνητικά στοιχεία, αυτή η βάση μπορεί να είναι ελλιπής. Ορισμένα από τα ερευνητικά ευρήματα που στηρίζουν την ποπ ψυχολογία είναι αμφίβολα, και δεν μπορούν να επιβεβαιωθούν όταν οι μελέτες επαναλαμβάνονται. Άλλα είναι υπερβολικά διαφημισμένα: αυθεντικά ως ένα βαθμό αλλά υπερεκτιμημένα.
Η ποπ ψυχολογία μπορεί επίσης να κατηγορηθεί για την έκπτωση των κοινωνικών, πολιτιστικών και οικονομικών παραγόντων που καθορίζουν τη ζωή μας: εστιάζοντας στο άτομο, οι συγγραφείς της ποπ ψυχολογίας εκτρέπουν την προσοχή και υποβαθμίζουν την ανάγκη για δομικές αλλαγές στην κοινωνία.
Η υπεράσπιση της ποπ ψυχολογίας
Παρά τα προβλήματά της, κάποια απόρριψη της ποπ ψυχολογίας είναι αδικαιολόγητη. Μπορεί να υπάρχει ένα στοιχείο σνομπισμού όταν φανταζόμαστε ότι είναι κατάλληλη μόνο για ανθρώπους πιο αδύναμους, απλούς και αδαείς από εμάς. Μπορεί επίσης να υπάρχει περιφρόνηση στο στερεότυπο που θέλει τον εξαρτημένο στην αυτοβοήθεια να καταβροχθίζει την ποπ ψυχολογία σε μια απελπισμένη αλλά μάταιη αναζήτηση για την ευτυχία και την επιτυχία.
Υπάρχουν ενδείξεις ότι η αναζήτηση αυτή μπορεί τελικά να μην είναι τόσο μάταιη. Η έρευνα για τη βιβλιοθεραπεία παρέχει πολύ ενδιαφέροντα συμπεράσματα.
Η βιβλιοθεραπεία μπορεί να γίνει ατομικά ή ως μέρος μιας ομάδας. Μπορεί να κατευθύνεται από κάποιον επαγγελματία ή να είναι αυτοκαθοδηγούμενη. Μπορεί να περιλαμβάνει κάθε είδους βιβλία, από μυθιστορήματα μέχρι εγχειρίδια αυτοβοήθειας.
Έρευνες μεγάλης κλίμακας δείχνουν ότι η βιβλιοθεραπεία μπορεί να είναι αποτελεσματική στη μείωση των συμπτωμάτων της κατάθλιψης, του άγχους και των σεξουαλικών δυσλειτουργιών. Μια πρόσφατη μελέτη σε καταθλιπτικούς ενήλικες διαπίστωσε ότι η αποτελεσματικότητά της μπορεί να είναι μακροχρόνια και να πλησιάζει σε αποτελέσματα την κλασική ψυχοθεραπεία.
Η βιβλιοθεραπεία φαίνεται να είναι ένα πολλά υποσχόμενο και οικονομικό κομμάτι του παζλ θεραπεία ψυχικής υγείας, ειδικά όταν η αυτοβοήθεια δεν γίνεται μεμονωμένα. Αν αυτό είναι αλήθεια, τότε η άνοδος της λαϊκής ψυχολογίας έχει τη δυνατότητα να κάνει τη θετική διαφορά, όπως ήλπιζε ο Τζορτζ Μίλερ.
