επιμέλεια Ελένη Σωτάκη //
Η πρόσβαση στη θεραπεία για όλους δεν συνεπάγεται απαραίτητα και την ίση φροντίδα ενός συστήματος υγειονομικής περίθαλψης προς όλους ή την παροχή της ίδιας ποιότητας υπηρεσιών. Ορισμένες ομάδες του πληθυσμού εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν ανισότητες ακόμα και στα δημόσια συστήματα υγειονομικής περίθαλψης. Οι κοινωνίες επιβεβαιώνουν διάφορα είδη ανισότητας σε καθημερινή βάση, οι συνέπειες ενός πανδημικού σεναρίου για άτομα των οποίων η ζωή είναι επισφαλής, μπορεί να είναι ιδιαίτερα σοβαρές.
•Οι κρυφές παραδοχές των συστημάτων υγειονομικής περίθαλψης
Μία από τις πιο κοινές θέσεις των επαγγελμάτων υγείας γενικά, και ιδίως σε μια εποχή κρίσης, είναι μια ανεπεξέργαστη, ωμή μορφή ωφελιμισμού. Αυτό εμφορείται από την ιδέα ότι οι ιατρικές αποφάσεις σχετικά με την πρόσβαση και την παροχή θεραπειών θα αξιολογούνται με βάση την ατομική ανάγκη, μια «ανάγκη» που ερμηνεύεται συχνά μέσω της κοινωνικής χρησιμότητας όσο και της ικανότητας του ατόμου να ωφεληθεί «κλινικά». Με άλλα λόγια, τα άτομα που είναι ήδη άρρωστα, έχουν συννοσηρότητα ή αναπηρίες, ενδέχεται να συναντήσουν λιγότερες πιθανότητες να λάβουν φροντίδα κατά τη διάρκεια κρίσεων όπως μια πανδημία. Γι’ αυτούς τους λόγους, αυτό που βλέπουμε συχνά στα πρώτα στάδια μιας κρίσης, είναι η επανάληψη παγιωμένων ιδεών και στάσεων απέναντι σε ομάδες ατόμων. Αναδύονται επίσης διλήμματα και προβληματισμοί σχετικά με το ποιος πρέπει να επιβιώσει και ποιος όχι. Η δημόσια συζήτηση αναπτύσσει όρους όπως «ανοσία αγέλης» χωρίς άμεση αναγνώριση ότι τέτοιες ιδέες και η εφαρμογή τους ενέχουν τεράστιους θανάσιμους κινδύνους για συγκεκριμένες ομάδες ατόμων και, κατ΄ επέκταση τις οικογένειές τους. Τα φαινόμενα αυτά μαζί με το έργο του Achille Mbembe μπορεί να ερμηνευτούν και να διερευνηθούν ως μια μορφή νεκροπολιτικής.
•Νεκροπολιτική και COVID-19
Η σύλληψη και εισαγωγή του όρου νεκροπολιτική από τον φιλόσοφο Achille Mbembe περιγράφει το δικαίωμα του κράτους να αποφασίζει ποιος μπορεί να ζήσει και ποιος πρέπει να πεθάνει ως «απόλυτη έκφραση κυριαρχίας». Αυτό σαφώς βρίσκει απήχηση στις τρέχουσες συνθήκες στις οποίες κυβερνήσεις και πολιτικοί λειτουργοί κάνουν σχόλια που υποδηλώνουν ότι ορισμένες ζωές μπορεί να είναι πιο σημαντικές από άλλες. Ωστόσο, σε μια κρίση δεν είναι πάντα το κράτος που επιλέγει να λαμβάνει τις αποφάσεις για τη ζωή και τον θάνατο. Ακόμα και τα ίδια τα άτομα, όταν βρίσκονται σε κρίσιμες για τη ζωή τους καταστάσεις, μπορούν να λάβουν αποφάσεις μέσα στο πλαίσιο μιας νεκροπολιτικής. Ήδη έχουμε δει περιπτώσεις στην Ισπανία της εγκατάλειψης των ηλικιωμένων στη μοίρα τους σε οίκους ευγηρίας.
Η COVID-19 έχει αναδείξει με εξαιρετικό τρόπο πολλές από τις νεκροπολιτικές θέσεις της σύγχρονης κοινωνίας.
Το ανησυχητικό εδώ είναι ότι αυτά τα πρότυπα συμπεριφοράς δεν αφορούν μόνο καταστάσεις κρίσης, αλλά εμφανίζονται επίσης για να χαρακτηρίσουν και να απορρίψουν ανθρώπους που ζουν σε εξαιρετικά εξαρτώμενες και ευάλωτες συνθήκες. Η βιοηθική θεωρεί πως τα καπιταλιστικά συστήματα και τα νεοφιλελεύθερα, έχουν βαθιά αντιπάθεια απέναντι στα εξαρτώμενα άτομα και ακόμη και στην ίδια την έννοια της εξάρτησης των σχέσεων, εξ ου και οι κακές αμοιβές και οι εργασιακές συνθήκες στα επαγγέλματα φροντίδας. Η έννοια της εμπορευματοποίησης είναι βαθιά εδραιωμένη στα συστήματα υγειονομικής περίθαλψης, καθώς ελάχιστα από αυτά προέρχονται από το επίπεδο των πραγματικών αναγκών του πληθυσμού. Αντ’ αυτού, βλέπουμε τόσο σιωπηρές όσο και ρητές αφηγήσεις σχετικά με την ανάγκη κατανομής πόρων, η οποία στον τελικό απολογισμό σημαίνει την κατανομή της θεραπείας και της περίθαλψης.
•Η νεκροπολιτική στιγμή
Η COVID-19 έχει αναδείξει με εξαιρετικό τρόπο πολλές από τις νεκροπολιτικές θέσεις της σύγχρονης κοινωνίας. Αυτά τα ζητήματα παραμερίζονται όταν τα πράγματα εξελίσσονται «ομαλά» και οι θεσμικές μορφές εξουσίας κυριαρχούν, αφήνοντας περιορισμένο περιθώριο διαπραγμάτευσης. Τώρα είναι η ώρα όμως να ασχοληθούμε πιο ενεργά με τις νεκροπολιτικές παραδοχές των κοινωνιών μας, καθώς οι βεβαιότητες αποσταθεροποιούνται. Δημιουργούνται οι συνθήκες ώστε να κατανοήσουμε και να επαναπροσδιορίσουμε τις δικές μας νεκροπολιτικές. Η παγκόσμια κατάσταση είναι ασταθής και δεν είναι ακόμη σαφές για πόσο καιρό θα αντέξει. Είναι βέβαιο ότι μερικοί άνθρωποι διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο από άλλους, σαφώς οι άνθρωποι που ήταν ευάλωτοι και στο παρελθόν είναι ακόμη περισσότερο τώρα. Ορισμένες από αυτές τις ευαλωτότητες δεν έρχονται ως συνέπεια της ατομικής ή της κοινωνικής τους κατάστασης (ηλικιωμένοι, άτομα με ειδικές ανάγκες, χρόνιοι ασθενείς), αλλά λόγω των κυρίαρχων νεκροπολιτικών και των μη εξετασμένων θέσεών μας σε σχέση με αυτές τις νεκροπολιτικές πολιτικές. Η COVID-19 μάς υποχρεώνει όλους να διερευνήσουμε πολύ προσεκτικά αυτές τις πολιτικές.
Η πολιτική πρόκληση του μετα-COVID-19 κόσμου θα είναι να αδράξει αυτή τη στιγμή και να προβεί σε ουσιαστικές αναθεωρήσεις.
