επιμέλεια: Αναστασία Νικολάου
Καθώς η πανδημία covid 19 εξαπλώθηκε σε όλο τον κόσμο, οι πόλεις ερήμωσαν από τα λοκντάουν και οι άνθρωποι (ξανά)κλειδώθηκαν στα σπίτια τους. Και ενώ σε πολλές χώρες υπάρχει απαγόρευση κυκλοφορίας, τα αστικά τοπία παραμένουν εξίσου φωτεινά. Η κατάσταση είναι παρόμοια σε παγκόσμιο επίπεδο και αποτελεί μια ισχυρή υπενθύμιση όλων των προβληματικών αντιλήψεων που κυριαρχούν στον σύγχρονο τρόπο ζωής, χωρίς καν να το αντιλαμβανόμαστε.
Η φωτορύπανση είναι ένα μεγάλο πρόβλημα και όχι μόνο λόγω της περίσσειας ενέργειας και χρήματος που απαιτεί. Το φως είναι παντού, ένα συχνά ανεπιθύμητο υποπροϊόν της σύγχρονης ζωής, που εκπέμπεται από τις συσκευές που χρησιμοποιούμε, αλλά και μέσα από τα περιβάλλοντα που ζούμε. Το σκοτάδι, εν τω μεταξύ, φαντάζει ανεπιθύμητο. Πώς φτάσαμε στο σημείο όπου, εάν ένα αστικό τοπίο δεν είναι εκτυφλωτικό, εκλαμβάνεται ως προβληματικό, ακόμη και απειλητικό;
Από το σκοτάδι στο φως
Με τον Διαφωτισμό, ο δυτικός πολιτισμός συνδέθηκε στενά με τις ιδέες του φωτός και του σκότους ως αντιπροσώπους του καλού και του κακού. Το φως συμβόλιζε την αναζήτηση της αλήθειας, της καθαρότητας, της γνώσης και της σοφίας. Το σκοτάδι, αντιθέτως, την άγνοια, την απόκλιση, τη μοχθηρία και τη βαρβαρότητα.
Μεταξύ του 16ου και του 18ου αιώνα στην Ευρώπη, για παράδειγμα, οι αλλαγές στη στάση και τις πεποιθήσεις απέναντι στη νύχτα ήταν σημαντικές για τη διαμόρφωση των αντιλήψεων για το σκοτάδι. Οι μετασχηματισμοί στις κοινωνίες δημιούργησαν νέες ευκαιρίες για εργασία και αναψυχή – οι οποίες, σε συνδυασμό με την εξέλιξη του τεχνητού φωτισμού και του φωτισμού του δρόμου, αναδιαμόρφωσαν τη νύχτα ως επέκταση της ημέρας. Αντί να αγκαλιάζεται, το σκοτάδι θεωρήθηκε ως κάτι που πρέπει να αποβληθεί με το φως.
Αλλά αυτή την άποψη δε συμμερίζονταν απαραίτητα άλλοι πολιτισμοί. Για παράδειγμα, στο κλασικό βιβλίο του 1933 In Praise of Shadows, ο Ιάπωνας συγγραφέας Jun’ichirō Tanizaki επεσήμανε τον παραλογισμό της χρήσης όλο και μεγαλύτερων ποσοτήτων φωτός. Αντ’ αυτού, αποθέωσε τις λεπτές αποχρώσεις της καθημερινής ζωής που χάνονταν γρήγορα, καθώς επικράτησε ο τεχνητός φωτισμός: “Από το κερί στη λάμπα πετρελαίου, στη λάμπα αερίου και τελικά στο ηλεκτρικό φως – η αναζήτηση για ένα δυνατότερο φως δε σταματά ποτέ, προσπαθεί να εξαλείψει ακόμη και τη μικρότερη σκιά.”
Στο πλαίσιο πολλών αστικών κέντρων σήμερα, το σκοτάδι είναι ανεπιθύμητο – συνδέεται με εγκληματική, ανήθικη και απειλητική συμπεριφορά. Ωστόσο, πρόσφατες έρευνες έδειξαν ότι ορισμένες από αυτές τις ανησυχίες ενδέχεται να είναι λανθασμένες και ότι οι πόλεις χρειάζονται καλύτερη κατανόηση του φωτός για την αντιμετώπιση της κοινωνικής ανισότητας.
Ο φωτισμός μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να βελτιώσει τη ζωή των πολιτών και να βοηθήσει στη δημιουργία αστικών χώρων που είναι ζωντανοί, προσβάσιμοι και άνετοι για τα διαφορετικά άτομα που τους μοιράζονται. Εν τω μεταξύ, οι αξίες του φωτός, της ευκρίνειας, της καθαρότητας και της συνοχής στα αστικά τοπία έχουν κυριαρχήσει στον παγκόσμιο πολιτισμό, με αποτέλεσμα την εξαφάνιση του νυχτερινού ουρανού.
Το κόστος του φωτός
Αυτό δεν είναι ένα μικρό ζήτημα. Οι επιστήμονες το επισημαίνουν ολοένα και περισσότερο ως παγκόσμια πρόκληση. Η Διεθνής Ένωση Dark-Sky έδειξε ότι η σπατάλη τόσο σε ενέργεια όσο και σε χρήμα είναι τεράστια – μόνο στις ΗΠΑ ξοδεύονται 3,3 δισεκατομμύρια δολάρια και απελευθερώνονται 21 εκατομμύρια τόνοι διοξειδίου του άνθρακα κάθε χρόνο.
Μεγάλη ανησυχία προκαλούν επίσης οι καταστροφικές επιπτώσεις του υπερβολικού φωτισμού και της φωτορύπανσης στην ανθρώπινη υγεία και στα οικοσυστήματα του πλανήτη. Οι κιρκαδικοί ρυθμοί των ανθρώπων διαταράσσονται από την έκθεση σε τεχνητό φως, καθιστώντας εκείνους που εργάζονται τη νύχτα επιρρεπείς σε ασθένειες όπως καρκίνος, καρδιαγγειακές παθήσεις, διαβήτης, παχυσαρκία και γαστρεντερικές διαταραχές.
Εκατομμύρια μεταναστευτικά πτηνά αποπροσανατολίζονται από τα ηλεκτρικά φώτα, προσκρούοντας σε κτίρια, ενώ οι μεταναστευτικές θαλάσσιες χελώνες και σκαθάρια που χρησιμοποιούν το φως του φεγγαριού αποπροσανατολίζονται. Είναι σαφές ότι χρειαζόμαστε εναλλακτικές λύσεις – και γρήγορα. Αντί να μειώσουν τη φωτορύπανση, οι νέες τεχνολογίες LED την αύξησαν πραγματικά. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι έχουν αναπτυχθεί με έμφαση στην οικιακή εξοικονόμηση. Η μετατόπιση της έμφασης από την ποσότητα στην ποιότητα είναι ζωτικής σημασίας, ώστε να μπορούμε να εκτιμήσουμε διαφορετικούς τύπους φωτισμού κατάλληλους για διαφορετικά περιβάλλοντα, όπως το σχέδιο φωτισμού στο πάρκο Zaryadye της Μόσχας που σχεδιάστηκε από το αμερικανικό στούντιο σχεδιασμού Diller Scofidio + Renfro, το οποίο αντανακλά τις υπάρχουσες πηγές φωτός.
Εκτιμώντας το σκοτάδι
Οι σκοτεινοί ουρανοί έχουν αξία. Είναι ένα υπέροχο αλλά εξαιρετικά απειλούμενο φυσικό περιουσιακό στοιχείο. Δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι οι άνθρωποι ανακαλύπτουν εκ νέου τις χαρές της νύχτας, είτε σε πόλεις είτε στην ύπαιθρο. Χρειαζόμαστε μια καινούργια αντίληψη για το σκοτάδι και καινοτόμα οράματα για μέρη που μας επιτρέπουν να επανασυνδεθούμε με τον νυχτερινό ουρανό μέσω πιο υπεύθυνου και λιγότερο επιβλαβούς για το περιβάλλον φωτισμού.
Μεταξύ των πολύπλοκων και διαδοχικών ζητημάτων που παρουσιάζει η κλιματική αλλαγή, το να αγκαλιάσουμε τις δυνατότητες του σκοταδιού στις πόλεις μας είναι πιο σημαντικό και επείγον από ποτέ. Η αστική ανάπτυξη σε όλο τον κόσμο παραμένει άνιση. Είναι εύκολο, αλλά και επικίνδυνο να επαναλάβουμε και να αυξήσουμε τα προβλήματα που έχουμε ήδη προκαλέσει με τη φωτορύπανση. Είναι καιρός να επαναξιολογήσουμε την ομορφιά το σκότους.
πηγή: theconversation
