γράφει η Βασιλίκα Σαριλάκη //
Ο Gerhard Richter, 88 χρονών σήμερα, στο απόγειο της ευρωπαϊκής ελίτ, ο πλέον επιφανής ζωγράφος στον κόσμο κατά τους New York Times, απέδειξε ότι η ζωγραφική δεν πεθαίνει ποτέ. Απλά αλλάζει τρόπο έκφρασης. Η δική του ζωγραφική είναι εννοιακή, ρομαντική, αδέκαστη, ακριβής, με πλούσια αύρα. Τόσο παραστατική, όσο κι αφαιρετική.
Ο Richter, πέρα από την μαγεία των έργων του κατάφερε να επανερμηνεύσει στον 20ό αιώνα, τα είδη της Ιστορίας της τέχνης: τα πορτρέτα, τα ιστορικά έργα, έως και τα τοπία. Και Οι εκθέσεις του αποτελούν πάντοτε γεγονός, σε όλον τον κόσμο, ειδικά μετά την αναδρομική του στην Tate Modern το 2012. Έκτοτε κυριάρχησε μια φρενίτιδα με αποτέλεσμα οι πωλήσεις έργων του να ξεπεράσουν στον οίκο Sotheby’s στο Λονδίνο τα 61 εκατ. ευρώ για 6 έργα! Παράλληλα κυκλοφόρησε το βιβλίο Gerhard Richter: Large Abstracts που έγραψε ο τεχνοκριτικός Benjamin Buchloh. Υπενθυμίζουμε ότι βιβλίο για το έργο του Richter έχει συγγράψει κι ο Έλληνας τεχνοκριτικός Ντένης Ζαχαρόπουλος.
Στην Αθήνα είχαμε την ευκαιρία να δούμε την αναδρομική του το 2005, όταν το Μουσείο Φρισύρα παρουσίασε 30 έργα (από το 1960 ως το 2003) από την συλλογή του Georg Bockmann .Ήταν μάλιστα τότε, η πρώτη μεγάλη έκθεση Richter στην Ελλάδα μετά την λαμπρή αναδρομική του, το 2002 στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης της Ν. Υόρκης. Έκτοτε η πορεία του ανελίσσεται με γεωμετρική άνοδο, ενώ ο ίδιος δεν σταματάει να παράγει έργα στο εργαστήριό του στην Κολωνία. Οι συμπατριώτες του είναι μεγάλοι funs του Richter, αν αναλογιστεί κανείς ότι την έκθεσή του στο Βερολίνο επισκέφτηκαν πάνω από 250.000 άτομα μέσα σε δύο μήνες! Αλλά και στο εξωτερικό γίνεται χαμός. Στην Αμερική, στο Λονδίνο, στην Αυστρία, στην Ιαπωνία, το Ισραήλ..Δεν ξέρει κανείς πόσες εκθέσεις του γίνονται πλέον στον πλανήτη. το μεγάλο ερώτημα είναι: Πώς έγινε τόσο σημαντικός; Ο ίδιος ισχυρίζεται:”Δεν υπακούω σε κανένα κανόνα, σύστημα ή μόδα. Δεν έχω πρόγραμμα, στυλ, δεν υποδύομαι τίποτα. Αγαπάω την αβεβαιότητα, το άπειρο, και την μόνιμη ανασφάλεια”…
Το επίτευγμα του Richter είναι ότι πραγματώνει μια υπέροχη, εύθραυστη, ρομαντική ζωγραφική, λουσμένη στους μπλε τόνους του πάγου, εντρυφώντας στην λεπτομέρεια όπως θα έκανε ένας κλασσικός ζωγράφος. Παράλληλα όμως, ασκεί μια δύσκολη, εννοιακή ζωγραφική, με βαθύ φιλοσοφικό background και ιστορικοπολιτικές αναφορές, ικανές να προβληματίσουν έντονα τόσο τους τεχνοκριτικούς όσο και τους θεατές για τα θέματα, τα μέσα που χρησιμοποιεί και τους στόχους του.
Εδώ και πολλά χρόνια, από το 1970, δίπλα στα ατμοσφαιρικά, ποιητικά του ζωγραφικά «δοκίμια», με τους χαρακτηριστικούς γκρίζους τόνους, εμφανίστηκαν αίφνης κάποιες κραυγαλέες χρωματικές συνθέσεις, με έντονη χειρονομιακότητα σε νεοεξπρεσιονιστικό ύφος. Μια δουλειά στον αντίποδα ακριβώς της άλλης. Το τοπίο θόλωσε.
Ποιος είναι τελικά ο αληθινός Richter;
Ο πραγματικός Richter είναι ένας σχολαστικός σκεπτικιστής έναντι κάθε προκάτ σκέψης, δόγματος, ρεύματος. Ακολούθησε την γνωστή γκριζογάλανη πορεία του ως ένας ελεύθερος σκοπευτής, ως «κλασσικός», σε μια εποχή έκρηξης του μοντερνισμού. Όταν την δεκαετία του ΄70 οι επιφανέστεροι συνάδελφοί του,(Beuys, Paik, Wostell,Cage) ήταν στην αντίπερα όχθη, στο ανατρεπτικό Fluxus, εκείνος ήθελε να ζωγραφίσει το τρυφερό, ιδιωτικό φως της κάμαρας του Vermeer και τους ομιχλώδεις ερειπιώνες ενός Caspar David Friedrich. Με τον δικό του τρόπο τα κατάφερε. Όσο για τις πολύχρωμες εκρήξεις του, ήταν το alter ego στην χρόνια, επίμοχθη, σοβαρή πραγματεία του, ήταν μια τρέλα στην οποία ούτε ο ίδιος πίστεψε στην αρχή, όπως εξομολογείται.
Το τελικό αποτέλεσμα τον δικαίωσε χρόνια αργότερα. Αποδείχτηκε, ότι ο περίπου κλασσικός τρόπος χειρισμού μιας φλουταρισμένης ασπρόμαυρης ή έγχρωμης φωτογραφίας, σε συνδυασμό με ένα αμφίσημο θέμα πυροδοτεί μια ενδιαφέρουσα εννοιακότητα που μετατρέπει το έργο σε πρωτοπορία. Η ζωγραφική αίφνης βρήκε έναν νέο λόγο ύπαρξης και έκφρασης.. Καλά νέα….
•Ο Richter κατηγορήθηκε από πολλούς και για πολλά. Στις αρχές ο Baselitz, επίσης σημαντικός γερμανός ζωγράφος τον αποκάλεσε «προδότη», γιατί θεώρησε ότι μιμείται την αμερικανική pop art ζωγραφίζοντας κάτι αμερικανικούς πυραύλους να βομβαρδίζουν. Του θύμιζαν αντίστοιχους του Roy Lichtenstein
Για το ίδιο ακριβώς θέμα, αλλά από αντίθετη σκοπιά, τον εγκάλεσε πριν λίγα χρόνια ο αμερικανός τεχνοκριτικός Robert Storr, διοργανωτής της μεγάλης αναδρομικής του στο ΜΟΜΑ! Στην συνέντευξη του καταλόγου της έκθεσης τον πιέζει να ..ομολογήσει πως πίσω από την ενέργεια αυτή κρυβόταν ένας αντιαμερικανισμός λόγω της ανατολικογερμανικής προέλευσης και βιωμάτων του καλλιτέχνη! Έλεος.. Ο Richter απαντά με φλέγμα, πως το έργο του δεν υποκρύπτει κάτι, είναι μια ουδέτερη αναφορά, ένα «ρεπορτάζ». Ούτως ή άλλως –αντικρούει- η γερμανική pop art (στην οποία συμμετείχε κι ο φίλος του ο Polke), δεν έχει σχέση με την αμερικανική, δηλαδή μια «ξέφρενη, τεράστια, πολύχρωμη, αυθάδη τέχνη.»
Δυστυχώς τα βέλη ήρθαν κι από φιλικά χείλη. Ο αμερικανός τεχνοκριτικός Benjamin Buchloh, γεννημένος στην Γερμανία και φίλος του Richter, εξαπέλυσε δριμεία κριτική. Τον κατηγόρησε για κυνισμό αφού «χρησιμοποιώντας όλα τα τρυκ και τις τεχνικές, αναβίωσε όλο το πάνθεον της ζωγραφικής του 20ού αιώνα, προς αρέσκεια του πλήθους, αμαυρώνοντας όλες τις ζωγραφικές συμβάσεις». Ο επιθετικός μοντερνιστής τεχνοκριτικός δυστυχώς προσάπτει κίνητρα κι υποθέτει χωρίς αποδείξεις. Τα πράγματα είναι απλούστερα.
Είναι αλήθεια πως όταν το ΄65 ο Richter ζωγραφίζει μια λουσάτη γυναίκα να κατεβαίνει τις σκάλες παρωδεί το ομώνυμο έργο του Duchamp όπως βλέπουμε εδώ.
Μήπως κι ο τελευταίος όμως, (Duchamp) δεν έβαλε μουστάκι στην Τζοκόντα, κάτι που αποτέλεσε πολύ πιο μεγάλη ύβρι; Το ΄66 ο Richter ζωγράφισε πάλι την γυμνή γυναίκα του να κατεβαίνει την σκάλα Μόνο που εδώ, πρόκειται για ένα έγχρωμο, ρομαντικό έργο, χωρίς καμία παραμόρφωση. Είναι μια οπτασία με το γνωστό ονειρικό σφουμάτο του Richter, που δίνει μια αύρα μέθεξης μορφής και χώρου. Καμία σχέση με το έργο του Duchamp.
•Το 1988 ο Richter κάνει τα συγκλονιστικότερα έργα του. Εικονογραφεί σε μια σειρά αχνών, πλην υπαινικτικότατων εικόνων όλη την Αποκαθήλωση της τρομοκρατικής ομάδας Baader- Meinhof και την δολοφονία της τελευταίας. Εικόνες, που θα περίμενε κανείς να τρομάξουν, να εναντιώσουν, να τραυματίσουν το βλέμμα, να δηλητηριάσουν τον νου. Όχι. Οι εικόνες είναι συγκλονιστικές γιατί είναι βαθιά ανθρώπινες, οριακές, ένα κλικ πριν ουρλιάξουν, ένα κλικ πριν θαφτούν στην σιωπή, πριν αποφασίσεις. Αποκορύφωμα. Το νεκρό κεφάλι της νεαρής Meinhof. Ξαπλωμένο, άψυχο, με το σημάδι στον λαιμό από την κρεμάλα. Ύστερα πολυάριθμα κεφάλια στην κηδεία. Μετά τις εικόνες αυτές το έργο του Richter ωριμάζει απότομα
«Στην εποχή μας κορεστήκαμε από την ανοησία, ξεφορτωθήκαμε την ανάγκη μας για ένα ευρύτερο σχήμα, ξεχάσαμε την ιστορία, απορρίψαμε την τέχνη και τους πατέρες μας ώστε το κάθε τι να είναι ελεύθερο και ζωώδες, τεχνοζωώδες. Δεν πιστεύω σε τίποτα απ’ όλα αυτά. Τώρα διανύουμε την τεχνοζωώδη εποχή. Αλλά τι θα κάνουμε όταν όλα γίνουν άχρηστα και χωρίς νόημα; Είναι αδύνατον να υπάρξει κανείς χωρίς ιδεαλισμό. Πάντα φανταζόμουν πως ήμουν απ’ τους ελάχιστους που μπορούσαν να ζήσουν χωρίς ιδεαλισμό, για να ανακαλύψω αργότερα πως όλον εκείνο τον καιρό ζούσα γεμάτος αυταπάτες. Όντας ενάντιος στην ιδεολογία πίστευα πολύ στην άποψη αυτή».
•Η τελευταία πράξη ιδεολογίας του Richter είναι το 2004 όταν δημοσίευσε ένα εικονογραφημένο βιβλίο για τον πόλεμο στο Ιράκ με τον τίτλο «War Cut». Περιέχει κείμενα και συνεντεύξεις για τον πόλεμο και έργα του. Ο δημοσιογράφος των New York Times πήγε να τον στριμώξει αλλά δεν τα κατάφερε. Του απάντησε πως η συνύπαρξη κειμένων και εικόνων είναι τυχαία και πως μπορεί κανείς να δει τις συνεντεύξεις και σαν λογοτεχνία!
πηγή: theartnoise.blogspot.com
