Έρευνα – Ρεπορτάζ | Τι συμβαίνει με τις κρατικές ετήσιες θεατρικές επιχορηγήσεις; Η περίπτωση της παράστασης «Καταποντισμός», δείχνει ότι επείγει να επανεξεταστεί άμεσα το ζήτημα των κρατικών επιχορηγήσεων. Δεν μπορεί απλά να διατίθενται κονδύλια χωρίς πρόγραμμα, χωρίς έλεγχο, χωρίς ουσιαστική αξιολόγηση. Γιατί τότε, απλά οι επιχορηγήσεις χάνουν την αξία τους και τους στόχους της προώθησης της πολιτιστικής μας ταυτότητας και υποβιβάζονται (το λιγότερο) σε υποψίες δωροδοκίας «ημετέρων».
Η μίνι θεατρική σεζόν που ανοίγεται μετά το Πάσχα, αυτή όπου πολλές παραστάσεις που επιχορηγήθηκαν από το Υπουργείο Πολιτισμού και δεν μπόρεσαν να βρουν διαθέσιμη αίθουσα την υπόλοιπη χρονιά, φτάνει στο τέλος της φανερώνοντας για μια ακόμα φορά τις συσσωρευμένες αδυναμίες και την επιπλέον επιβάρυνση των παθογενών φαινομένων που διέπουν το ελληνικό θέατρο από ένα διαβλητό σύστημα επιχορηγήσεων ενταγμένο στην ελλιπή έως και ανύπαρκτη κρατική μέριμνα.
Κομμάτι μιας συνολικής πολιτικής που γυρίζει την πλάτη στον Πολιτισμό γενικότερα, απαξιώνοντας την ουσία του, κρατώντας απλά τα προσχήματα μιας διεκπεραιωτικής στήριξης. Λογική ισοδύναμη με το «ψεκάστε-σκουπίστε-τελειώσατε».
Εντοπίσαμε, ερευνήσαμε και φέρνουμε στο φως ένα τέτοιο παθογενές φαινόμενο αυτού του συστήματος επιχορηγήσεων που έχει υιοθετήσει το ΥΠΠΟ, και που δυστυχώς το μόνο που καταφέρνει είναι να επισύρει προβλήματα .
Το ιστορικό
Ήδη, από το καλοκαίρι του 2023, κατά τη (συνήθη) εξαιρετικά αργοπορημένη ανακοίνωση του Υπουργείου Πολιτισμού για τα αποτελέσματα της επιτροπής αξιολόγησης των υποβληθέντων προτάσεων είχαν ξεκινήσει τα παρατράγουδα. Η διορισθείσα επιτροπή αξιολόγησης του Υπουργείου (για φέτος έχει αλλάξει ) αποτελούνταν από τους Δρ. Άννα Σταυρακοπούλου (Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Θεατρολογίας, Τμήμα Θεάτρου, ΑΠΘ), Δρ. Αμαλία Κοντογιάννη (Δρα Θεατρολογίας / Προϊσταμένη του Τμήματος Καλλιτεχνικού Έργου και Δραματολογίου του ΚΘΒΕ), Νίκο Ορφανό (Ηθοποιό, Σκηνοθέτη, Καλλιτεχνικό Διευθυντή ΔΗΠΕΘΕ Ρούμελης), Γαβριέλλα – Πηνελόπη Τριανταφύλλη (Διευθύντρια Προγραμματισμού και Παραγωγής, Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος), Έλενα Πέγκα (Συγγραφέα, σκηνοθέτη), Τώνη Λυκουρέση (Σκηνοθέτη), Σοφία Παντουβάκη (Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Ενδυματολογίας, Aalto University και Σκηνογράφο), Μάριο Κωστάκη, Προϊστάμενο της Γενικής Διεύθυνσης Σύγχρονου Πολιτισμού του ΥΠΠΟ. Με την ανακοίνωση των επιχορηγούμενων φορέων υπήρξαν φωνές (από Έλληνες σκηνοθέτες) που κατήγγειλαν τη χρηματοδότηση της παράστασης «Χρυσά Κουπιά» της θεατρικής ομάδας Kids theatre, η οποία ανακοινώθηκε και στον προγραμματισμό του ΔΗΠΕΘΕ Ρούμελης, πράγμα που είναι ασυμβίβαστο. Αιχμές είχαν υπάρξει κατά του κ. Νίκου Ορφανού, ο οποίος υπήρξε μέλος της επιτροπής αξιολόγησης των προτάσεων αλλά και καλλιτεχνικός διευθυντής του συγκεκριμένου ΔΗΠΕΘΕ. Για την καταγγελία, δεν υπήρξε ποτέ καμία τοποθέτηση από το Υπουργείο Πολιτισμού. Η «σιωπηρή» αλλαγή των μελών της επιτροπής, πιθανότατα συνδέεται με αυτήν την υπόθεση, αλλά το Υπουργείο απαξίωσε να τοποθετηθεί δημόσια και υπεύθυνα για αυτήν.
«Καταποντισμός» στο Εθνικό Θέατρο
Στις 29/9/2023 ανακοινώθηκε επίσημα από το Εθνικό Θέατρο, το ρεπερτόριο της περιόδου 2023-2024, στο οποίο περιλαμβάνεται στην Πειραματική Σκηνή Νέων Δημιουργών, η παράσταση «Καταποντισμός» σε Σύλληψη-Σύνθεση Κειμένου-Σκηνοθεσία Βασίλη Βηλαρά. Είχε όμως προηγηθεί στις 10/8/2023 η ανακοίνωση της επιτροπής επιχορηγήσεων στην οποία περιελάμβανε την έγκριση επιχορήγησης ποσού 20.000 ευρώ στην υπ.αριθμ. 41 παράσταση/δράση «Καταποντισμός» και στην εταιρεία «MONSTERA ΑΣΤΙΚΗ ΜΗ ΚΕΡΔΟΣΚΟΠΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ». Στο μητρώο επιχορηγούμενων φορέων που διατηρεί το ΥΠΠΟ, εκπρόσωπος της εταρείας φέρεται ο κ. Βασίλης Βηλαράς. Ο προβληματισμός έρχεται και μεγαλώνει όταν διαβάσει κανείς την απόφαση του Υπουργείου Πολιτισμού που εκδόθηκε στις 7/12/2023 για την τελική έγκριση και διάθεση του ποσού των 20.000 στην πιο πάνω ΑΜΚΕ (ΑΔΑ ΨΖΜΕ46ΝΚΟΤ-06Θ). Που σημαίνει ότι η MONSTERA ΑΜΚΕ, ενόσω ήξερε και είχε έρθει σε συμφωνία με το ΕΘΝΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ για την παραγωγή της παράστασης «Καταποντισμός», δεν παραιτήθηκε από τη διαδικασία κρατικής επιχορήγησης, αντίθετα υπέβαλλε στο διάστημα Οκτωβρίου-Νοεμβρίου 2023, όλα τα απαραίτητα έγγραφα για την απόφαση εκταμίευσης του ποσού των 20.000 ευρώ (φορολογική, ενημερότητα, ασφαλιστική ενημερότητα, καλλιτεχνικό απολογισμό προηγούμενων δράσεων κλπ)! Η παράσταση παρουσιάστηκε στις 21/3/2024 στην Πειραματική Σκηνή Νέων Δημιουργών ενώ (προφανώς) κατείχε ήδη στον τραπεζικό της λογαριασμό την κρατική επιχορήγηση των 20.000 ευρώ!
Η απάντηση του Εθνικού Θεάτρου και του καλλιτεχνικού διευθυντή κ. Γιάννη Μόσχου.
Ρωτήσαμε άμεσα τον καλλιτεχνικό διευθυντή του Εθνικού Θεάτρου κ. Γιάννη Μόσχο για την περίπτωση αυτής της παράστασης. Κοινοποιήσαμε τα ερωτήματα μας τόσο στον ίδιο τον κ. Βασίλη Βηλαρά, όσο και στην κ. Κατερίνα Γιαννοπούλου, υπεύθυνη σχεδιασμού Πειραματικής Σκηνής Νέων Δημιουργών για την περίοδο 2023-2024. Ρωτήσαμε για το ενδεχόμενο συμπαραγωγής, ζητήσαμε τα πλήρη οικονομικά στοιχεία της συγκεκριμένης παράστασης και βεβαίως αν «κατά πόσο συνάδει, είναι νόμιμο, συμβατό αλλά και ηθικό, επιχορηγούμενος ιδιωτικός φορέας να επιχορηγείται για την ίδια παραγωγή εις διπλούν, δηλαδή και από το ΕΘΝΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ αλλά και από το ΥΠΠΟ στο πλαίσιο του θεσμού των κρατικών επιχορηγήσεων σε ιδιωτικούς θεατρικούς φορείς, και επί πλέον σύμφωνα με το σχετικό δελτίο τύπου του Εθνικού Θεάτρου, να φέρεται και επιχορηγούμενη από εξωτερικούς φορείς (Δ.Ε.Η.) στο πλαίσιο διαφημιστικής καμπάνιας τους;»
Η απάντηση του κ. Γιάννη Μόσχου υπήρξε άμεση. Παρόλο που διακριτικά απέφυγε τη διάθεση των οικονομικών στοιχείων της παράστασης, αίτημα που τίθεται πλέον ακόμα πιο επιτακτικά, δήλωσε κατηγορηματικά ότι «Το Εθνικό Θέατρο δεν διενεργεί συμπαραγωγές με ιδιωτικούς θεατρικούς φορείς που έχουν επιχορηγηθεί από το ΥΠΠΟ. Το Εθνικό Θέατρο υλοποιεί τις παραγωγές του αποκλειστικά με δικές του δαπάνες στο πλαίσιο της τακτικής ετήσιας επιχορήγησης που λαμβάνει και του προγράμματος χορηγιών που αναπτύσσει θεσμικά και εντός των ορίων του νόμου» και πως «Ουδεμία συμπαραγωγή υπήρξε. Το Εθνικό Θέατρο εκτέλεσε την παραγωγή με αποκλειστικά δικές του δαπάνες και εξ ιδίων πόρων χωρίς καμία γνώση, πολλώ δε μάλλον χρήση ή ανάλωση, της αναφερόμενης επιχορήγησης του ΥΠΠΟ».
Επίσης, ενώ διευκρίνισε πως το Εθνικό Θέατρο είχε έρθει σε προφορική συμφωνία με τον κ. Βασίλη Βηλαρά από τον Απρίλιο του 2023, δήλωσε πως «Έως σήμερα (σ.σ.21/5/2024) το Εθνικό Θέατρο καθ’ οιονδήποτε τρόπο, δεν είχε γνώση ότι η «MONSTERA Αστική μη Κερδοσκοπική υπέβαλε πρόταση προς επιχορήγηση στο ΥΠΠΟ, πολλώ δε μάλλον ότι η πρότασή της αφορούσε την ίδια παράσταση. Κατόπιν επικοινωνίας μου, με τον κύριο Βηλαρά, σε συνέχεια της επιστολής σας, ζήτησα άμεση ενημέρωση για το ζήτημα και μου επιβεβαίωσε γραπτώς ότι όντως υπέβαλλε πρόταση επιχορήγησης προς το ΥΠΠΟ, ως νόμιμος εκπρόσωπος της εταιρείας «MONSTERA», με τον τίτλο «Καταποντισμός» με το ίδιο περιεχόμενο».
Από την άλλη πλευρά, ο κ. Βασίλης Βηλαράς περιορίστηκε σε σιωπή, αφού έλαβε γνώση της επιστολής μας και δεν έδωσε καμία εξήγηση για το πώς ενώ είχε ενταχθεί ήδη από τον Απρίλιο (κατά δήλωση του κ. Γιάννη Μόσχου) στον προγραμματισμό του Εθνικού Θεάτρου, συνέχισε απρόσκοπτα όλες τις διαδικασίες της πρότασης του για επιχορήγηση από το ΥΠΠΟ, ώστε αυτό να προβεί στην απόφαση της από 7/12/2023 τελικής διάθεσης του ποσού των 20.000 ευρώ.
Κρατικών επιχορηγιών το ανάγνωσμα
Το θέμα δεν είναι προσωπικό, και δεν αφορά τον κ. Βασίλη Βηλαρά μόνο. Παρόλο που εύλογα θα σκεφτεί κανείς, ότι με αυτόν τον τρόπο «υπέκλεψε» την επιχορήγηση κάποιου άλλου θεατρικού φορέα ή ομάδας δεν υποθάλπεται καν κάποιο είδος κοινωνικού αυτοματισμού. Αφορά όλο το σύστημα, κάτω από το οποίο λειτουργούν οι κρατικές επιχορηγήσεις στο θέατρο στην Ελλάδα σήμερα. Σύστημα που είναι διάτρητο από παντού, που επιτρέπει απρόσκοπτα την εμφάνιση τέτοιων φαινομένων. Το ερώτημα δεν αφορά καν αν τελικά εισπράχτηκε ή όχι το ποσό. Ούτε, σε περίπτωση που εισπράχθηκε, πως θα δικαιολογούνταν (υπάρχουν και τα εικονικά τιμολόγια, όχι;). Το ζήτημα είναι ότι το σύστημα επέτρεψε να διατεθεί. Όχι μόνο στον κ. Βηλαρά. Αλλά στον καθένα. Και τα ερωτήματα πολλά προς όλους τους φορείς.
Ερωτήματα προς μια διορισμένη επιτροπή που εύλογα ρωτάει κανείς αν επισκέφθηκε ποτέ να παρακολουθήσει τις παραστάσεις που αποφάσισε να επιχορηγήσει. Να εξετάσει εκ του σύνεγγυς όχι μόνο το καλλιτεχνικό τους αποτέλεσμα αλλά και την πραγματική συνάφεια των οικονομικών πεπραγμένων σε σχέση με την πραγματικότητα της παράστασης. Γιατί έχουμε δει για παράδειγμα παραστάσεις με επιχορηγήσεις ποσών της τάξης των 30.000 ευρώ να έχουν μοναδικά σκηνικά δύο πλαστικούς κουβάδες και δύο πλαστικές λεκάνες συνολικής αξίας 10 ευρώ και με την υπογραφή σκηνογράφου συγγενή του σκηνοθέτη. Και πως είναι δυνατόν να μην έμαθε ποτέ, κάποιος από αυτήν την επιτροπή, πως παράσταση που ενέκρινε για επιχορήγηση, ανέβηκε εξόδοις του Εθνικού Θεάτρου και να μην αντέδρασε έστω υπηρεσιακά; Ποιοί εγκρίνουν και απορρίπτουν, και με ποια κριτήρια εντέλει; Και αξιολογούν και αξιολογούνται ποτέ;
Ερωτήματα και προς το Εθνικό Θέατρο. Είναι δυνατόν να μη γνώριζε ο καλλιτεχνικός διευθυντής και το στενό διοικητικό του περιβάλλον πως είχε εγκριθεί η επιχορήγηση προς τη συγκεκριμένη ΑΜΚΕ; Όταν –ας μη γελιόμαστε – όλοι εμείς και από όποια θέση υπηρετούμε το θέατρο, έστω και από περιέργεια διαβάζουμε τη σχετική ανακοίνωση του ΥΠΠΟ κάθε χρόνο σε σχέση με τις κρατικές επιχορηγήσεις; Και, αλήθεια, κατά τη σύναψη σύμβασης με τον κ. Βηλαρά, υπογράφτηκε υπεύθυνη δήλωση ότι «η παράσταση δεν χρηματοδοτείται από κανέναν άλλο φορέα»; Και αν ναι, τι γίνεται αλήθεια σε υποθέσεις «περί ψευδούς δηλώσεως»;
Ερωτήματα κυρίως προς το Υπουργείο Πολιτισμού. Με ποια κριτήρια και με ποια συμβατότητα διορίζει τις επιτροπές επιχορηγήσεων; Υπάρχει ελεγκτικός μηχανισμός για το που πάνε τα χρήματα των επιχορηγήσεων και (κυρίως) το πώς και με ποιο τρόπο χρησιμοποιούνται; Αρκεί ένα «ανέβασμα» των στοιχείων στη δυσλειτουργική Διαύγεια όταν κανείς δεν τα ελέγχει και δεν τα εξετάζει; Και πως δικαιολογείται, η για μια ακόμη φορά επιβεβαίωση της μόνιμης δυστοκίας στην επικοινωνία και συνεννόηση του Υπουργείου με τους εποπτευόμενους φορείς του, όπως είναι το Εθνικό Θέατρο; Και γιατί καθυστερεί κάθε χρόνο η ανακοίνωση των επιχορηγούμενων φορέων, δημιουργώντας έτσι μια γενικότερη αναταραχή στη θεατρική «πιάτσα», και υποχρεώνοντας ουσιαστικά τους συντελεστές στην εκτέλεση των παραγωγών για αυστηρά λίγες παραστάσεις στη λήξη της σεζόν; Παραστάσεις που υπόκεινται σε λογικές «άρπα-κόλλα» υποβιβάζοντας εντέλει το καλλιτεχνικό αποτέλεσμα; Λειτουργούν οι επιχορηγήσεις υπέρ του λαού και του κοινού ή τελικά απλά χρησιμοποιούνται ως ανταλλάξιμο “εργαλείο” με τη “σιωπή” και την “ανοχή” του καλλιτεχνικού κόσμου;
Επίλογος;
Δυστυχώς δεν υπάρχει επίλογος σε αυτό το θέμα. Η περίπτωση της παράστασης «Καταποντισμός», δείχνει ότι επείγει να επανεξεταστεί άμεσα το ζήτημα των κρατικών επιχορηγήσεων. Δεν μπορεί απλά να διατίθενται κονδύλια χωρίς πρόγραμμα, χωρίς έλεγχο, χωρίς ουσιαστική αξιολόγηση. Γιατί τότε, απλά οι επιχορηγήσεις χάνουν την αξία τους και τους στόχους της προώθησης της πολιτιστικής μας ταυτότητας και υποβιβάζονται (το λιγότερο) σε υποψιες δωροδοκίας «ημετέρων», «εκλεκτών» και «προνομιούχων».
Με την υπόσχεση, ότι θα επανέλθουμε άμεσα στο θέμα, αναμένουμε τις απαντήσεις από το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, τη Γενική του Διεύθυνση Οικονομικών Υπηρεσιών, τη Διεύθυνση Εποπτευόμενων Φορέων, Χορηγιών και Δωρεών και του Τμήματος Επιχορηγήσεων.
