Συνέντευξη: Γιάννης Καφάτος*
Είναι καιρός που διάβασα τη συλλογή διηγημάτων της Σίσσυς Δουτσίου «Οι αδελφές του Κάιν» (Εκδόσεις Καστανιώτη) και, πίστεψε, με η αίσθηση του βιβλίου με ακολουθεί παντού.
Μπορεί να «καταδικάζουμε τη βία από όπου κι αν προέρχεται» η αδικία, η βία, η ακραία βία όμως είναι πάντα παράμετροι που δεν μπορούν να αφήσουν αδιάφορο ως προς την κριτική του έναν άνθρωπο με ενσυναίσθηση.
Καθώς είμαστε στον πέμπτο μήνα του 2024 και μετράμε ήδη 6 γυναικοκτονίες, και αμέτρητες καταγγελίες για βία εναντίον των γυναικών, το βιβλίο της κυρίας Δουτσίου έρχεται να αφήσει το ισχυρό αποτύπωμά του σε μια λογοτεχνία που τολμά και ανοίγεται πέρα από καθωσπρεπισμούς και νόρμες και λοιπές φιοριτούρες.
Σκληρό και τρυφερό, με κινηματογραφική ατμόσφαιρα, με ήρωες και ηρωίδες πραγματικούς με σάρκα και οστά, η Σίσυ Δουτσίου στις «Αδελφές του Κάιν» ανοίγει ένα σημαντικό μονοπάτι στην ελληνική λογοτεχνία. Ένα βιβλίο-μανιφέστο κατά της ντροπής όπως λέει και η ίδια, αλλά και μια λογοτεχνική γραφή σύγχρονη που ισορροπεί ανάμεσα στην αγριότητα και την τρυφερότητα!
Η συγγραφέας είναι μια πολυσχιδής προσωπικότητα και η γραφή της ήταν αφορμή να την αναζητήσω αμέσως μόλις έκλεισα το βιβλίο της, συγκλονισμένος.
Παρακάτω θα διαβάσετε μια «κουβέντα» ειλικρινή που θα σας βάλει στον κόσμο των «αδελφών του Κάιν» αλλά και θα σας συστήσει μια πολύ ενδιαφέρουσα προσωπικότητα.
Το πιστεύω ακράδαντα γι’ αυτό και το ρωτάω: Γιατί είναι απαραίτητο ένα βιβλίο όπως οι αδελφές του Κάιν, στην Ελλάδα του σήμερα;
«Οι αδερφές του Κάιν» στέκονται απέναντι στην αδικία, ευσπλαχνικές απέναντι στις ευάλωτες και πληγωμένες υπάρξεις. Εγκαταλελειμμένα, κακοποιημένα πλάσματα αποκαλύπτουν τρομακτικές ιστορίες και απειλούν το ομαλό status quo, τραντάζουν την τακτοποιημένη ιεραρχική πυραμίδα με το πιο ισχυρό πρόσωπο να κατρακυλάει από την κορυφή αιμόφυρτο, είτε αυτός είναι ένας εκατομμυριούχος στο Γιοχάνεσμπουργκ, είτε ο σύζυγος μιας πατριαρχικής σχέσης είτε το αφεντικό της καπιταλιστικής εταιρείας είτε ο καταξιωμένος σκηνοθέτης μιας χώρας. Οι ηρωίδες μου αισθάνονται τη βία που τους ασκείται και απαντούν βίαια σε αυτή. Όσα συμβαίνουν όμως στην πραγματική ζωή, είναι πολύ πιο τρομακτικά από ότι συμβαίνει στα διηγήματα μου.
-Ποιες ηρωίδες της δικής σας ζωής αποτέλεσαν τη μαγιά για τις ηρωίδες του βιβλίου σας;
Οι δικές μου προσωπικές τραυματικές στιγμές συναντήθηκαν συχνά με τις εξομολογήσεις σεξεργατριών από τις ΗΠΑ, το Μεξικό και την Ταϊλάνδη που κάναμε παρέα κατά τη διάρκεια των ταξιδιών μου στις χώρες τους. Όλες οι ιστορίες έχουν γραφτεί πριν την εμφάνιση του κινήματος metoo, πριν την αποκάλυψη του Λιγνάδη ως εκμεταλλευτή, διοργανωτή παιδοβιασμών σε ένα νεοκλασικό στην πλατεία Μεταξουργείου, όταν ακόμα οι γυναικοκτονίες λεγόντουσαν «εγκλήματα πάθους» ακόμα και από εμάς τις φεμινίστριες. «Οι Αδελφές του Κάιν» είναι ιστορίες γυναικών και θηλυκοτήτων που διατρέχουν τους αιώνες και ψάχνουν ένα τόπο να σταθούν. Αυτό το βιβλίο είναι μέρος ενός συνολικού κύματος χειραφέτησης, για να μη ξανανιώσει ποτέ κανένας άλλο άνθρωπος απόγνωση, τρόμο και ντροπή για τη ζωή του.
-Γιατί δεν έχετε μια «αδελφή του Κάιν» από την Ελλάδα μέσα στο βιβλίο σας;
Δεν είμαι αποκομμένη από την Ελλάδα ακόμα και αν κανένα από τα 4 διηγήματα δεν εξελίσσεται στον ελλαδικό χώρο. Ο πλανήτης στο σύνολο του με εμπνέει με έναν τρόπο που τα στενά σύνορα της χώρας μου μοιάζουν περιοριστικά. Την ίδια στιγμή, η παγκοσμιοποίηση της οικονομίας συντελεί στην παγκοσμιοποίηση των αδιεξόδων. Καθώς ο νεοφιλελευθερισμός έγινε παγκόσμιος, ο πόνος, η απελπισία και η επιθυμία για δικαιοσύνη είναι παγκόσμια.
-Πόσο δύσκολο είναι να είσαι γυναίκα σήμερα; Δεν είναι πρόβλημα και μόνο που τίθεται το ερώτημα;
Ένα από τα πιο δύσκολα πράγματα είναι η συνεχής πίεση να συμμορφωθείς με τις προσδοκίες της κοινωνίας για το πώς πρέπει να μοιάζεις, πως να συμπεριφέρεσαι και τί να επιτυγχάνεις στη ζωή σου. Το βάρος των κοινωνικών προσδοκιών ως σύζυγοι, μητέρες και εργαζόμενες συχνά δημιουργεί τεράστιο άγχος στις γυναίκες, θέτοντας σε κίνδυνο την ψυχική μας υγεία. Έμφυλη βία, ανεπαρκής υγειονομική περίθαλψη και κοινωνική φροντίδα, απειλές για τα αναπαραγωγικά δικαιώματα, διαδικτυακή παρενόχληση, σεξουαλική παρενόχληση, ανεργία και εργασιακή επισφάλεια, αύξηση του κόστους ζωής. Αυτός ο κόσμος δεν έχει αλλάξει. Δεν είναι το παρελθόν αλλά το παρόν και το μέλλον μας. Οι ανθρώπινες σχέσεις σαπίζουν περιτριγυρισμένες από χυδαιότητα και ηλιθιότητα. Η βλακώδης απάθεια των σημερινών υποκειμένων απέναντι στο ως έχειν τσιμεντοποιεί τον πνευματικό μας λήθαργο.
-Αστροφυσική, ποίηση, ηθοποιία. Ποια ταυτότητα αναζητάτε μέσα από τις δραστηριότητες σας;
Καμία. Τα βιβλία της Κοσμολογίας, της Κβαντομηχανικής και της Οπτικής Φυσικής έχουνε μπει στο πατάρι. Οι βιβλιοθήκες του σπιτιού μας είναι γεμάτες από παγκόσμια και ελληνική ποίηση, μελέτες πάνω στο θέατρο, θεατρικά έργα, ιστορία και πολιτική, λογοτεχνία και σημειωματάρια. Πριν κάποια χρόνια, είχαμε μείνει σε ένα Ζεν μοναστήρι στην Ινδία για 1 μήνα, εκεί που ο Βούδας πήγαινε τη διάρκεια των μουσώνων. Στην είσοδο του υπήρχε γραμμένο με αριστοτεχνική ακρίβεια και τεράστια γράμματα στα αγγλικά το κοάν: Who am I? Με τρόμαζε και με αποσυντόνιζε. Προσπαθούσα να το αποφύγω και να μην κοιτάζω προς αυτή την διερώτηση. Ένα αίνιγμα Ζεν χωρίς συγκεκριμένη ή σωστή απάντηση για να μας φέρει σε ένα σημείο επίγνωσης – σε ένα σημείο κατανόησης κάτι που είναι πέρα από τις λέξεις. Το μυαλό μου έσπευδε να δώσει προφανείς απαντήσεις: «Είμαι η Σίσσυ Δουτσίου, είμαι ηθοποιός και ποιήτρια». Κάθε φορά που πρόκυπτε μια απάντηση, την άφηνα στην άκρη. Τελικά, οι απαντήσεις σταματούν, αντικαθίστανται από ένα αίσθημα βαθιάς απορίας. Υπάρχουν χιλιάδες παραδοσιακά κοάν του Ζεν, αλλά όλα προέρχονται από δύο θεμελιώδεις ερωτήσεις: «Ποιός είμαι;» και «Τι είναι η πραγματικότητα;». Άλλες εκδοχές αυτών των ερωτήσεων είναι: «Τι είμαι;», «Ποιός αναπνέει, ή ακούει, ή βλέπει;» και «Ποιό είναι το αρχικό μου πρόσωπο πριν γεννηθούν οι γονείς μου;».
-Τι είναι πιο περίπλοκο στην Ελλάδα για μια γυναίκα: να είναι αστροφυσικός, ποιήτρια ή ηθοποιός;
Να είσαι άνθρωπος είναι παντού περίπλοκο πλέον ακόμα και στις πιο μακρινές παραλίες της Ασίας ή στο πιο απομακρυσμένο χωριό στην Αφρική. Ο νεοφιλελευθερισμός έχει καταστρέψει τα πάντα και έχει κάνει τη ζωή μας πολύ δύσκολη. Στην Ελλάδα είναι πολύ δύσκολο να είσαι καλλιτέχνης.
-Έχετε υποστεί οικονομική διάκριση σε κάποια από τις δραστηριότητές σας λόγω του φύλου σας (και αν ναι πώς έχετε λειτουργήσει / αντιδράσει);
Η αλήθεια είναι πως όχι. Αποφάσισα να βγω εκτός μάχης, να αρνηθώ το mainstream και την καριέρα, να παίξω με τον χρόνο, να μην έχω αφεντικό πάνω από το κεφάλι μου. Αυτό δεν σημαίνει βέβαια ότι είμαι ελεύθερη, από τη στιγμή που δεν έχω απελευθερωθεί από την εργασία και φέρω το σώμα μου σε άλλου είδους προκλήσεις αντιμέτωπο με την αστική κουλτούρα, την αναξιοκρατία, την κυριαρχία των εκατομμυριούχων στο χώρο της τέχνης. Μια αδιάκοπη πάλη είναι η ζωή μας.
Παρόλα αυτά έχω δεχτεί αμφισβήτηση των ικανοτήτων μου στο τομέα της επιστήμης μου και των τεχνολογικών γνώσεων μου λόγω του φύλου μου. Όταν βρίσκομαι ανάμεσα σε άντρες τεχνικούς πάντα υπάρχει η προκατάληψη ότι δεν μπορώ να τους βοηθήσω και καλύτερα να τους αφήσω ήσυχους να κάνουνε τη δουλειά τους. Και πάντα τους απαντώ: «θέλω απλά να σας πω ότι έχω μάθει να κατασκευάζω διαστημόπλοιο». Το οποίο είναι αλήθεια. Αλλά και πάλι ο σεξισμός κυριαρχεί- οι άντρες πάντα κοιτάζουν με δυσπιστία μια γυναίκα που λέει πως ξέρει κάτι καλύτερα από αυτούς. Θα μας πάρει δεκαετίες ακόμα να απαλλαχθούμε από αυτή την κατάσταση.
-Είναι statement κάθε παράσταση, κάθε ποίημα ή κάθε διήγημα που γράφετε; Σε ποι@ απευθύνεστε;
Δεν θέλω να πολεμήσω με τον θεατή ή τον αναγνώστη. Στις συνεντεύξεις που μου παίρνουν μου ζητάνε να τοποθετηθώ πολιτικά. Όταν γράφω δεν σκέφτομαι «πολιτικά», όλα όσα ζούμε είναι πολιτική και εγώ ζω γράφοντας και παίζοντας θέατρο σύμφωνα με τις ιδέες που υπερασπίζονται την δικαιοσύνη και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Οπότε εκ των υστέρων, όταν πρέπει να εξηγήσω τις πράξεις μου αυτές, θέλω να ψιθυρίσω στο κοινό να προσέξουν αυτό τον ύπουλο, «φυσικό» τρόπο με τον οποίο αποδέχονται την καπιταλιστική κοινωνία ως τον μοναδικό ορίζοντα της ζωής και ανεπαίσθητα προσαρμόζονται στον κόσμο με το τίμημα της υποβίβασης των ενστικτωδών επιθυμιών τους. Ταλαντευόμαστε μεταξύ ενός αισθήματος παντοδυναμίας και της φυσικής αδυναμίας μας. Όσο υπάρχει εργασία, χρήμα και εμπόρευμα θα αναζητούμε τρόπους για να δραπετεύσουμε από αυτά. Τα πλάσματα που απευθύνομαι νοιώθουν αυτή την ασφυκτική πίεση του χρόνου. Απευθύνομαι σε όσους δεν μπορούν να αποκρυπτογραφήσουν τη θλίψη και τη σύγχυση που κουβαλάνε μέσα τους.
«Ο ρόλος της τέχνης είναι να βοηθάει τον άνθρωπο να αντιμετωπίζει τις απογοητεύσεις και τις ματαιώσεις που επιβάλλει ο πολιτισμός – ο κάθε πολιτισμός.» όπως γράφει ο Anselm Jappe στο βιβλίο του «Ο Ναρκισσισμός- ψυχικό θεμέλιο του καπιταλισμού».
-Θα μας συστηθείτε μέσα από πέντε έργα τέχνης που σας περιέχουν, ή σας καθορίσαν κάποια στιγμή της ζωής σας;
Η Ψύχωση 4.48 της Sarah Kane και η Μεταμόρφωση του Franz Kafka σε σκηνοθεσία Τάσου Σαγρή και παραγωγή του Ινστιτούτου Πειραματικών Τεχνών . Η πρώτη μου ποιητική συλλογή «Προσβολή Δημοσίας Αιδούς» με την εισαγωγή του Νάνου Βαλαωρίτη από Εκδόσεις Κενότητα. Η ομιλία μου στο Berkeley University στην Καλιφόρνια που ήτανε μέρος της περιοδείας που κάναμε για το βιβλίο “We are an image from the future” από τον αμερικάνικο εκδοτικό οίκο AK Press . Το Διεθνές Φεστιβάλ Ποίησης «Οικονομικές Επιπτώσεις» στο London School of Economics and Political Science που διοργανώσαμε μαζί με τονDavid Graeber.
-Τι φοβάστε και πώς καταπολεμάτε τους φόβους σας;
Φοβάμαι την εσωτερίκευση των κοινωνικών περιορισμών. Τη διαδικασία που οι άνθρωποι αποδέχονται τους περιορισμούς αυτούς και καταφέρνουν να τους επιβάλλουν στον εαυτό τους παρά τις αντιστάσεις που προέρχονται από το ίδιο τους το σώμα, τις επιθυμίες τους, τα συναισθήματά τους. Φοβάμαι τη βία που ασκεί ο άνθρωπος στον εαυτό του για να συνεχίσει να δουλεύει, ώστε να έχει τα λεφτά να πληρώνει το νοίκι του και τα βασικά έξοδα διαβίωσης.
Φοβάμαι τον φόβο, τις κρίσεις πανικού και τον θάνατο που θα σκεπάσει τα μάτια των αγαπημένων μου ανθρώπων. Τον υπερβαίνω κατανοώντας την ύπαρξη μου ως έμβιο οργανισμό και σύσταση χημικών στοιχείων, κομμάτι του διαστήματος και αστρόσκονη. Είμαστε πολύ άτυχοι που δεν γεννηθήκαμε σε πολιτισμούς εξοικειωμένους με το θάνατο, την συμπόνοια και την ευγνωμοσύνη απέναντι στο μυστήριο της ζωής. Όπως γράφει και ο Γεράσιμος Λυκιαρδόπουλος: «Οι άνθρωποι υποτάσσονται σε μια προσωπική ή απρόσωπη κυριαρχία με αντίτιμο την ευτυχία. Μόνο που αυτή η ευτυχία είναι ένα φάντασμα παραπλανητικό της ελευθερίας. Ο άνθρωπος δεν είναι ούτε ελεύθερος ούτε ευτυχισμένος, αλλά είναι ή γίνεται άνθρωπος επειδή θέλει να είναι και τα δύο.»!
πηγή: viewtag
