Σε δύσκολους καιρούς, το χιούμορ μπορεί να βοηθήσει. Ο Πλάτωνας, ο Καντ, ο Φρόιντ έχουν δώσει τις δικές τους εκδοχές απαντώντας στο ερώτημα: “Γιατί οι άνθρωποι γελάμε;”
•”Για να νιώθουμε ανώτεροι” – Πλάτωνας
Ποιος δεν έχει πιάσει τον εαυτό του να γελάει κρυφά ή και δυνατά με τις ατυχίες των άλλων. Ο Πλάτωνας, του οποίου η κριτική θέση επρόκειτο να καθορίσει τη φιλοσοφία για μεγάλο χρονικό διάστημα, βλέπει στον κεντρικό πυρήνα του γέλιου μια μορφή χαιρεκακίας και αυταρέσκειας. Θεωρεί ότι πρόκειται για ένα συναίσθημα που κατακλύζει πλήρως τον άνθρωπο και τον κάνει να χάνει τον λογικό αυτοέλεγχό του. Με αυτόν τον τρόπο, αυτός που γελά όχι μόνο βλάπτει τον εαυτό του, αλλά υποτιμά και αυτούς, εις βάρος των οποίων γελάει εξαιτίας των ελαττωμάτων τους. Μια υποτιθέμενα αθώα αντίδραση μετατρέπεται στη συνέχεια γρήγορα σε μια ηθικά αμφισβητήσιμη, σύμφωνα με τον Πλάτωνα ακόμη και κακόβουλη, στάση. Ως εκ τούτου, προβλέπει μόνο έναν πολύ περιορισμένο ρόλο για την διακωμώδηση και άλλες μορφές χιούμορ, ακόμη και στις ιδανικές συνθήκες.
•“Επειδή εκπλαγήκαμε” – Εμμάνουελ Καντ
Για τον Καντ, το γέλιο είναι “ένα συναίσθημα που προκύπτει από την ξαφνική μετατροπή μιας παρατεταμένης προσδοκίας σε τίποτα”. Προκύπτει όταν αντιμετωπίζουμε μια ασυνέπεια μεταξύ αυτού που προβλέπουμε και αυτού που πραγματικά συμβαίνει. Έτσι, η ατάκα μιας αστείας ιστορίας γίνεται συχνά το γεγονός που διαψεύδει τις προσδοκίες μας ή είναι αντίθετη με τα μοτίβα σκέψης με τα οποία είμαστε εξοικειωμένοι. Για τον Καντ, επομένως, πρέπει να υπάρχει ένα στοιχείο παραδοξότητας σε καθετί που προορίζεται να προκαλέσει έντονο γέλιο. Αλλά η διασκέδαση είναι τελικά μια σωματική απόλαυση και όχι κάτι διανοητικό από το οποίο το μυαλό μπορεί να μάθει κάτι. Σε κάθε περίπτωση ωστόσο είναι πάντα κάτι υγιές, σημειώνει ο Καντ, καθώς “ενισχύει το αίσθημα της ζωτικότητας”.
•”Για την ανακούφιση από την ένταση”- Σίγκμουντ Φρόιντ
Ειδικά σε τεταμένες καταστάσεις, αν και μοιάζει εντελώς ακατάλληλο, είναι μερικές φορές δύσκολο να μην γελάσουμε. Μια εξήγηση για το φαινόμενο αυτό δίνεται από τον Σίγκμουντ Φρόιντ στο βιβλίο Το ευφυολόγημα και η σχέση του με το ασυνείδητο / Το χιούμορ, στο οποίο δείχνει ότι “το κέρδος ευχαρίστησης του χιούμορ προκύπτει από την εξοικονόμηση συναισθηματικής δαπάνης”. Σύμφωνα με αυτό, γελάμε για να απελευθερώσουμε τη συσσωρευμένη νευρική ενέργεια. Έτσι, για παράδειγμα, όταν ακούμε ένα αστείο με σεξουαλικό ή επιθετικό περιεχόμενο, το γέλιο απελευθερώνει ενέργεια που κανονικά χρησιμοποιείται για την καταστολή των συναισθημάτων που συνδέονται με την ντροπή. Ακόμα και όταν μας κυριεύει η θλίψη ή ο οίκτος, είναι δυνατό να συμβεί αυτού του είδους η ενέργεια να “εκτονωθεί” με τη μορφή γέλιου.
