επιμέλεια κειμένου – Ελένη Σωτάκη
Να το πούμε έτσι, οι selfies είναι, πια, βασικός πυλώνας της λαϊκής κουλτούρας. Το hashtag #selfie εμφανίστηκε για πρώτη φορά το 2004. Με την κυκλοφορία του iPhone 4 το 2010 οι φωτογραφίες άρχισαν να γίνονται viral. Τρία χρόνια αργότερα, το Αγγλικό Λεξικό της Οξφόρδης αναβάθμισε τη λέξη «selfie» ως λέξη της χρονιάς.
Χρησιμοποιούμε selfies για διάφορους σκοπούς, από κοινωνικούς έως επαγγελματικούς. Σύμφωνα με έρευνα του 2018, το 82% των ενηλίκων κάτω των 34 ετών στις ΗΠΑ είχε δημοσιεύσει μια selfie στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Μέχρι να σταματήσει η πανδημία στις δημόσιες συγκεντρώσεις, μια ολόκληρη βιομηχανία αναζήτησε την τύχη της σε μια μανία χωρίς σταματημό.
Δεδομένης αυτής της τεράστιας εμβέλειας και δημοτικότητας, τα τελευταία τέσσερα χρόνια το φαινόμενο άρχισε να τυγχάνει της προσοχής στις γνωστικές επιστήμες. Όπως έχουν δείξει πρόσφατες μελέτες, ο τρόπος που βγάζουμε selfie – και οι συγκεκριμένες γωνίες κάμερας που επιλέγουμε – ποικίλλει ανάλογα με το τι σκοπεύουμε να κάνουμε με αυτές.
Η αριστερή προτίμηση (δεν μιλάμε για πολιτική θέση)
Από τη δεκαετία του 1970 γνωρίζουμε ότι στην ιστορική δυτική προσωπογραφία, οι καλλιτέχνες προτιμούσαν να απεικονίζουν το αριστερό μάγουλο των μοντέλων τους, ιδιαίτερα όταν ζωγράφιζαν γυναίκες. Μια μελέτη του 2017 έδειξε ότι όταν πρόκειται για λήψη selfie, οι άνθρωποι τείνουν να στρέφουν το τηλέφωνό τους σε γωνία για να φωτογραφίσουν και το δικό τους αριστερό μάγουλο.
Έχουν επίσης εντοπιστεί μοτίβα στον τρόπο με τον οποίο όσοι βγάζουν selfies τοποθετούν τις κάμερές τους κάθετα. Μια άλλη μελέτη του 2017 για selfies που δημοσιεύτηκαν στο Tinder διαπίστωσε ότι όταν θέλουν να συνδεθούν, οι γυναίκες επιλέγουν τις περισσότερες φορές να τραβούν τις selfies τους από πάνω και οι άνδρες από κάτω.
Μελετήθηκαν 2.000 selfies που δημοσιεύτηκαν σε ένα τυχαίο δείγμα 200 διαφορετικών λογαριασμών Instagram – δέκα selfies ανά άτομο. Για κάθε selfie, καταγράφηκε το φύλο του χρήστη όπως φαίνεται από τη φωτογραφία και αν τράβηξε τη selfie του από πάνω, από κάτω ή ανφάς. Διαπιστώθηκε ότι όλοι οι χρήστες –ανεξαρτήτως φύλου– έτειναν να τοποθετούν την κάμερα πάνω από τα κεφάλια τους. Αυτές οι διαφορές στη θέση της κάμερας δημιουργούν διαφορετικά είδη selfie. Το ερώτημα είναι πώς σχετίζονται αυτές οι επιλογές ανάλογα με τις πλατφόρμες στις οποίες δημοσιεύονται;
Εκφραστικότητα προσώπου (το ζητούμενο)
Οι περισσότεροι οδηγοί του «πώς να τραβήξετε την καλύτερη selfie» τονίζουν ότι η φωτογραφία του προσώπου σας υπό γωνία και από ψηλά σας κάνει να φαίνεστε ωραιότεροι. Η έρευση της κατάλληλης γωνίας έχει κυρίως το στόχο να φαίνεται κανείς περισσότερο ελκυστικός.
Η εξήγηση στο γιατί ένας ιστορικός ζωγράφος προτιμούσε να απεικονίζει την αριστερή πλευρά ενός προσώπου περικλείει διάφορες πιθανότητες. Από το αν ο καλλιτέχνης ήταν αριστερόχειρας ή δεξιόχειρας, πού καθόταν το μοντέλο σε σχέση με τον ζωγράφο, μέχρι το αν υπήρχε, στην πραγματικότητα, υπεροχή του αριστερού οπτικού πεδίου στην αναγνώριση προσώπου.
Τα δεδομένα, ωστόσο, αποδεικνύονται αρκετά ασαφή για όλες αυτές τις θεωρίες, εκτός ίσως από την πιθανότητα μιας βασικής οπτικής προτίμησης. Ίσως να βρίσκουμε απλώς την αριστερή πλευρά πιο ελκυστική από τη δεξιά.
Στις selfies, τόσο οι αριστερόχειρες όσο και οι δεξιόχειρες δείχνουν την ίδια προτίμηση στο αριστερό μάγουλο – επομένως και εδώ δεν πρόκειται για ευκολία στην χρήση. Αντίθετα, αυτή η επικράτηση υποδηλώνει ότι γνωρίζουμε, ενστικτωδώς, πως το να δείξουμε την αριστερή μας πλευρά είναι η καλύτερη επιλογή.
Πρόσφατα στοιχεία παρέχουν έναν σαφέστερο λόγο για τον οποίο μπορεί να συμβαίνει αυτό. Η αριστερή πλευρά του προσώπου ελέγχεται από το δεξί ημισφαίριο του εγκεφάλου, το οποίο με τη σειρά του είναι υπεύθυνο για την επικοινωνία των συναισθημάτων. Έτσι, η αριστερή πλευρά είναι πιο εκφραστική συναισθηματικά.
Οι ερευνητές ανακάλυψαν ακόμα ότι τείνουμε να αντιλαμβανόμαστε τους εαυτούς μας ως πιο ελκυστικούς και συμπαθητικούς στις selfies μας, παρά στις φωτογραφίες που μας βγάζουν οι άλλοι.
Ο βαθμός εκφραστικότητας που επιδεικνύουμε εξαρτάται από το τι σκοπεύουμε να επικοινωνήσουμε και την πλατφόρμα που χρησιμοποιούμε. Δείχνοντας το αριστερό μάγουλο – ή τραβώντας από ψηλά – φαινόμαστε πιο εκφραστικοί. Η τοποθέτηση της κάμερας μπροστά, εν τω μεταξύ, πετυχαίνει μια ουδέτερη εμφάνιση.
Η κρυφή διάσταση των selfies
Μια selfie ή κάθε selfie, πριν βγει στον αέρα των social media, πάντα περιέχει ελεγμένη στάση σώματος, έκφρασης του προσώπου και απόσταση, στην περίπτωση που υπάρχουν περισσότερα από ένα πρόσωπα. Όσο πόσο μακριά στέκονται το ένα από το άλλο δίνουν την ευκαιρία στους followers να συμπεράνουν βαθμούς οικειότητας ή αποφυγής ανάμεσα στα πρόσωπα που έχουν φωτογραφηθεί. Το θεμελιώδες έργο του Έντουαρντ Χολ της δεκαετίας του 1960, Η Κρυφή Διάσταση, ανέδειξε το φαινόμενο ως σημειολογία της απόστασης ή προξημική.
Στις selfies, όπως στη φωτογραφία ή τον κινηματογράφο, έχετε μόνο εικονογραφικό χώρο για να εκφραστείτε. Αλλά και αυτό παρέχει ένα σύνολο προξημικών στοιχείων: τον προσανατολισμό του αντικειμένου, την οποιαδήποτε ασυμμετρία στη σύνθεση, ερωτήσεις σχετικού μεγέθους μεταξύ των αντικειμένων στο κάδρο.
Αυτές οι μεταβλητές, οι οποίες καθορίζονται μέσω της απόστασης από την κάμερα, και, κυρίως, της γωνίας της κάμερας, συμβάλλουν στη μη λεκτική επικοινωνία των κινήτρων, των προθέσεων ή των συναισθηματικών καταστάσεων του δημιουργού της selfie.
Οι selfies εξάλλου έχουν οριστεί ως μια μορφή αυτο-αποκάλυψης (Η μονταζιέρα του εγωισμού)
Δεν πρόκειται απλώς για κάποιον που παρουσιάζει ή αναπαριστά τον εαυτό του, εικονογραφικά, με τον τρόπο που κάνουν οι αυτοπροσωπογραφίες, αλλά είναι ένα μέσο αποκάλυψης προσωπικών πληροφοριών μέσα σε έναν διάλογο.
Η αυθόρμητη φύση της selfie την ξεχωρίζει από την πιο μελετημένη, καλλιτεχνική πρόθεση μιας αυτοπροσωπογραφίας. Ομοίως, ο τρόπος με τον οποίο μια selfie έχει να κάνει με το πλαίσιο και την αλληλεπίδραση. Όπως λέει η συγγραφέας, θεωρητικός και το άτομο πίσω από το Μουσείο των Selfies Alli Burness, «οι selfies αποτελούν το μέρος μιας συζήτησης».
