επιμέλεια Αναστασία Νικολάου / Ψυχολόγος
Το smartphone μου, ο εαυτός μου – Σας έχει συμβεί ποτέ αυτό: αφήνετε κατά λάθος το κινητό σας στο σπίτι και νιώθετε ότι η ψυχή σας έχει μείνει πίσω εκεί μαζί του; Σπάνε τα νεύρα σας, αισθάνεστε δυσφορία και, με λίγα λόγια, πανικοβάλλεστε.
Η συγκεκριμένη αντίδραση για μια συσκευή που ξεχάστηκε περιγράφει αυτό που ονομάζεται “άγχος αποχωρισμού”: βρίσκεστε δηλαδή μακριά από κάτι που είναι πραγματικά σημαντικό για εσάς.
Στη σημερινή πραγματικότητα που βασίζεται στην τεχνολογία, παρατηρούμε την εμφάνιση του φαινομένου «άγχος των αποσυνδεδεμένων». Μπορεί να ακούγεται τετριμμένο, αλλά το φαινόμενο αυτό είναι αρκετά πραγματικό ώστε να έχει ήδη επιστημονικά μελετηθεί. Μια μελέτη του 2016 στο Μεξικό εντοπίζει ότι το 25% του πληθυσμού της χώρας αισθάνθηκε λυπημένο ή ανήσυχο όταν δεν έλαβε ένα «like» σε αναρτήσεις του στο Facebook ή όταν δεν έχει για κάποιο λόγο σύνδεση στο διαδίκτυο.
Στις Ηνωμένες Πολιτείες, ψυχολογικές μελέτες σχετικά με τη σχέση μεταξύ της σύνδεσης στο Διαδίκτυο και του άγχους έχουν καταδείξει επιπλέον συμπτώματα στους χρήστες των “έξυπνων κινητών” όπως: πονοκέφαλος, διαταραχές στον ύπνο και καταπονημένη όραση.
Οι δάσκαλοι σε όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες το βλέπουν συνέχεια σε έντονες αγχώδεις αντιδράσεις των μαθητών τους, όταν διαπιστώνουν ότι δεν έχουν πρόσβαση στα κινητά τους.
Ποστάρω, άρα υπάρχω
Ποια είναι η πηγή αυτού του άγχους που περιγράφουμε; Έχει όντως σχέση με το ξεχασμένο αντικείμενο; Μια μεταμοντέρνα ανάλυση υποδηλώνει το αντίθετο.
Σύμφωνα με τον Γάλλο φιλόσοφο Ζαν-Φρανσουά Λυοτάρ, ο μεταμοντέρνος κόσμος μπορεί να κατανοηθεί ως μια σύγχρονη ζωή που διακρίνεται από την απώλεια των «μεγάλων αναφορών»: μύθος, θρησκεία και φιλοσοφία. Αυτό αντιπροσωπεύει μια εμπειρία κενού, το οποίο προσπαθούμε να καλύψουμε μέσω του καταναλωτισμού.
Είναι τότε που το βίωμα της αποσύνδεσης λαμβάνει χώρα, γιατί το να καταφεύγουμε στην αγορά προϊόντων δεν μας ικανοποιεί πλέον. Αλλά στην πραγματικότητα η αποσύνδεση έχει ήδη συμβεί ούτως ή άλλως: γεννιόμαστε αποσυνδεδεμένοι, χαμένοι στην εικονική πραγματικότητα που είναι η ζωή μας. Ή τουλάχιστον αυτό αισθάνονται πολλοί άνθρωποι, συμπεριλαμβανομένων των παιδιών, που πλέον συμμετέχουν ολοένα και λιγότερο στο κοινωνικό παιχνίδι με συνομηλίκους τους λόγω της προσκόλλησής τους στον ψηφιακό κόσμο.
Σύμφωνα με τη μεταμοντέρνα οπτική, λοιπόν, η πραγματική αιτία του άγχους, όταν ξεχάσει κανείς το κινητό του τηλέφωνο, δεν είναι η αποσύνδεση από τον ψηφιακό κόσμο καθαυτή, γιατί ούτως ή άλλως ποτέ δεν γέμισε το κενό που άφησε η απώλεια μεγάλων αναφορών. Το άγχος σχετίζεται περισσότερο με τη συνάντηση του ατόμου με τον κόσμο και τους άλλους και την τρομακτική πραγματικότητα τού να τους αντιμετωπίσει.
Χωρίς μια οθόνη που μας αφήνει να χαθούμε στη σφαίρα του φανταστικού, πρέπει να αντιμετωπίσουμε τον άλλον, πρόσωπο με πρόσωπο – απαιτώντας συζήτηση, διάλογο, μερικές φορές ακόμη και μία αντιπαράθεση.
Προσθέτοντας φίλους και διαγράφοντάς τους
Οι άνθρωποι προτιμούν όλο και περισσότερο τα κοινωνικά δίκτυα και τις διευκολύνσεις που μας παρέχουν. Και όταν δεν υπάρχει εικονική επαφή ή σύνδεση, η αναμενόμενη ψυχολογική απόκριση είναι να νιώθουμε άγχος, όχι όμως λόγω της απόστασής μας από τον εικονικό κόσμο, αλλά επειδή όταν αποσυνδεόμαστε, παύουμε να είμαστε υποκείμενα της δικής μας πραγματικότητας και αναγκαζόμαστε να έρθουμε σε επαφή με την ίδια την πραγματικότητα.
Αλλά ακόμα και όταν συντονιζόμαστε με τα ψηφιακά κοινωνικά μας δίκτυα, γνωρίζουμε από περιγραφές ανθρώπων που βρίσκονται σε ψυχανάλυση ότι η υπερβολική εξάρτηση από τις τεχνολογικές σχέσεις μπορεί να συρρικνώσει επικίνδυνα τον κόσμο μας. Η μοναξιά γίνεται ερημιά, η συνδεσιμότητα γίνεται μηχανιστική. Το άτομο, παραμελημένο πια, βρίσκεται σε μια κατάσταση που μπορεί ακόμα και να αυξήσει τον κίνδυνο αυτοκτονίας.
Μπορεί να απολαμβάνουμε τον πλούτο της εξαιρετικής ψηφιακής συνδεσιμότητας, ωστόσο, αυτό επιφέρει τη σοβαρή επιδείνωση των κοινωνικών μας σχέσεων, καθώς αυτές αποτελούν τελικά, αναπόσπαστο μέρος της ανθρώπινης ύπαρξης.
Με βάση λοιπόν την ψυχαναλυτική βιβλιογραφία και τη φιλοσοφική αλήθεια, γνωρίζουμε ότι το άγχος των αποσυνδεδεμένων δεν οφείλεται στο ότι κάποιος νιώθει αποκομμένος από την ανθρωπότητα. Όχι, το άγχος προέρχεται από την αντίθετη κατεύθυνση: από το να νιώθεις πολύ κοντά στην ανθρωπότητα, πολύ κοντά στον άλλο. Η εγγύτητα εγείρει άγχος.
Ψηφιακός Νάρκισσος
Αυτός που αποσυνδέεται από τον ιστό δεν έχει άλλη επιλογή από το να αντιμετωπίσει τον σύντροφό του, τα παιδιά του, τους γονείς, οποιονδήποτε άλλο. Είναι δύσκολο να αντιμετωπίζουμε ο ένας τον άλλο χρησιμοποιώντας λέξεις, να κάνουμε διάλογο, να κάνουμε συμφωνίες, να κάνουμε μεταξύ μας ειρήνη.
Η διαχείριση των συγκρούσεων στο Facebook διαφέρει από αυτή που απαιτείται στην πραγματική ζωή, όπως έχουν δείξει πολυάριθμες μελέτες.
Αυτό το άγχος που νιώθει κανείς, όταν συνειδητοποιεί ότι ξέχασε το smartphone του, δεν σχετίζεται τόσο με το ίδιο το αντικείμενο όσο για το τι αυτό αντιπροσωπεύει: μια κοινωνική λειτουργία που πρέπει τώρα να εκτελέσει κανείς αυτοπροσώπως.
Στη ζωή χωρίς κινητά δεν υπάρχει οθόνη για να βυθιστούμε, όπως ο Νάρκισσος που πνίγεται στην εικόνα του. Πρέπει να εμπλακούμε, να επανατοποθετηθούμε απέναντι στον άλλον – ένα πραγματικό, ζωντανό ανθρώπινο ον που αναπνέει, ονειρεύεται, επιθυμεί και συμπράττει μαζί μας και τον οποίο δεν μπορούμε να διαγράψουμε έτσι απλά, αλλά και που συχνά δεν έχουμε καν επιλέξει. Και αυτό, πράγματι, είναι ένα γεγονός που προκαλεί άγχος.
με πληροφορίες theconversation
