Από την Αντιγόνη Καράλη //
Φωτογραφίες: Βασίλης Μακρής
«Η Κάρμεν είναι ένα αυθεντικό πρόσωπο. Δεν είναι απλώς ένας μονοδιάστατος χαρακτήρας με μια απλοϊκή ευθύγραμμη ιστορία ζωής. Είναι μια πολυπρόσωπη και πολυδιάστατη προσωπικότητα, με ολόκληρο το ουράνιο τόξο των ανθρώπινων συναισθημάτων, δράσεων κι επιλογών, μερικές από τις οποίες μπορεί να έχουν αρνητικό πρόσημο».
Η Ισραηλινή μέτζο σοπράνο Ρινάτ Σαχάμ, η σπουδαία «Κάρμεν» των ημερών μας, έρχεται στη χώρα μας για να ερμηνεύσει την ηρωίδα που έχει σφραγίσει μέχρι σήμερα την καριέρα της. Θα είναι η εκρηκτική «Κάρμεν» του Ζoρζ Μπιζέ, στην παραγωγή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, η οποία θα παρουσιαστεί στις 24, 26, 27, 29 Ιουλίου στο Ηρώδειο, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών.
Η πιο δημοφιλής όπερα του γαλλικού ρεπερτορίου, σύμβολο του έρωτα και της ελευθερίας, θα ανέβει σε μουσική διεύθυνση Λουκά Καρυτινού και σκηνοθεσία του διακεκριμένου Βρετανού σκηνοθέτη και καλλιτεχνικού διευθυντή της Οπερας του Γκέτεμποργκ, Στίβεν Λάνγκριτζ.
«Η Κάρμεν είναι σίγουρα ο σημαντικότερος ρόλος μου μέχρι σήμερα» τονίζει, αφού από το 2004 έως σήμερα τον έχει ερμηνεύσει σε κάθε σημείο της υφηλίου. «Το λέω επειδή είναι τόσο συχνός στη ζωή μου, μου έχει δώσει τόσα πολλά και με έχει υποστηρίξει με κάθε τρόπο. Χάρη στην Κάρμεν έχω ταξιδέψει σε όλο τον κόσμο, έχω κάνει νέους φίλους, έχω γνωρίσει διαφορετικές χώρες, έχω συνεργαστεί με σπουδαίους σκηνοθέτες και μαέστρους, με εξαιρετικά καστ. Εχει καταφέρει, εντέλει, να με διατηρήσει καλλιτεχνικά πολύ χαρούμενη» λέει η Ρινάτ Σαχάμ.
Μεγάλη επιτυχία
Η Σαχάμ θεωρείται αρχετυπική «Κάρμεν» στο παγκόσμιο οπερατικό στερέωμα. Ενδεικτικό της επίδρασής της είναι ότι πάνω στη ζωή και την καριέρα της γράφτηκε το θεατρικό έργο «Carmen Disruption» του Σάιμον Στίβενς, το οποίο με μεγάλη επιτυχία παρουσιάστηκε στην Κολονία και το Λονδίνο.
«Ειλικρινά, έχω μάθει πολλά από την Κάρμεν: να μη θέτω σε κίνδυνο την προσωπική μου ελευθερία και να εμπιστεύονται τη διαίσθησή μου. Τόσο εγώ όσο και η ηρωίδα συναντιόμαστε σε αρκετά σημεία, είμαστε αρκετά παρόμοιοι ως χαρακτήρες. Η Κάρμεν έχει μερικά χαρακτηριστικά που θαυμάζω, αλλά είναι πιο ακραία» τονίζει η καλλιτέχνις. «Καταλαβαίνω τη συμπεριφορά της. Στην πραγματική ζωή δεν θα μπορούσα να δράσω έτσι, αλλά αντιλαμβάνομαι εκατό τοις εκατό τα κίνητρά της» υπογραμμίζει.
Μία από τις πλέον εμβληματικές όπερες, η «Κάρμεν» εξακολουθεί να προκαλεί σήμερα, όπως κι όταν πρωτοείδε το φως πριν από 141 χρόνια. Μία αντισυμβατική υπόθεση, την οποία εξέφρασε μέσα από την τότε εξίσου αντισυμβατική, σήμερα δημοφιλέστατη, μουσική του ο Ζορζ Μπιζέ.
Η φερώνυμη ηρωίδα υπερασπίζεται την ελευθερία της και το δικαίωμα να επιλέγει η ίδια ερωτικούς συντρόφους, όχι να την επιλέγουν αυτοί. Αποτελεί απειλή για κοινωνίες ανδροκρατούμενες και πατριαρχικές. Οι επιλογές της απειλούν τα θεμέλιά τους. Μόνη λύση η εξόντωσή της. Την αναλαμβάνει ο ερωτευμένος και «προδομένος» Δον Χοσέ. «Δεν κινείται εκτός ορίων η Κάρμεν», υποστηρίζει η διάσημη μέτζο σοπράνο. «Δεν της αξίζει αυτός ο θάνατος. Κανείς δεν αξίζει έναν πρόωρο θάνατο. Ωστόσο, παίζει με τον θάνατο λίγο παραπάνω (ακριβώς όπως ένας ταυρομάχος), κι έχει υπόψη της και την εκδοχή ότι ίσως χρειαστεί να τον αντιμετωπίσει».
Η «Κάρμεν» πεθαίνει «για την προσωπική της ελευθερία. Δεν θέλει να ζει και να κυβερνάται από έναν κτητικό εραστή ή την ανδροκρατούμενη κοινωνία. Ούσα μία τσιγγάνα, αψηφά επίσης τους κανόνες που νιώθει ότι δεν ισχύουν για αυτήν. Αυτή η ελευθερία της κοστίζει τη ζωή της» σύμφωνα με τη Ρ. Σαχάτ. Αλλά, πόσο ελεύθεροι είμαστε σήμερα; «Αυτό εξαρτάται από το πόσα προνόμια απολαμβάνει ο καθένας μας. Πιστεύω ότι η ελευθερία έρχεται, πρώτα απ’ όλα, από μέσα μας. Κι η Κάρμεν αποτελεί το απόλυτο παράδειγμα γι’ αυτό: έζησε τη ζωή της ελεύθερη, σύμφωνα με την προσωπικότητά της και το σύστημα αξιών της».
Δεν ήταν ούτε ηρωίδα, ούτε σύμβολο, ούτε γενναία, εξηγεί, αλλά «μία τσιγγάνα που ζει τη ζωή της βάσει των δικών της ιδανικών και ηθικών προτύπων. Το γεγονός ότι υπερασπίζεται τα «πιστεύω» της δεν την καθιστά ηρωίδα, αλλά μόνο ένα πολύ ισχυρό, ίσως ασυνήθιστο πρόσωπο».
Συντελεστές
Στη δεύτερη διανομή την Κάρμεν υποδύεται η Γαλλίδα μέτζο σοπράνο Ζεραλντίν Σοβέ. Στον ρόλο του Δον Χοσέ ο Ιταλοαμερικανός τενόρος Λεονάρντο Καπάλμπο και ο τενόρος της ΕΛΣ Δημήτρης Πακσόγλου. Στο καστ συμμετέχουν επίσης οι: Διονύσης Σούρμπης/Ομάρ Καμάτα (Εσκαμίγιο), Σαϊόα Ερνάντεθ/Αννα Στυλιαννάκη (Μικαλέα), Πέτρος Μαγουλάς, Διονύσης Τσαντίνης, Νίκος Κοτενίδης, Μαρία Μητσοπούλου, Μαρία Κόκκα, Ελένη Δάβου, Διαμάντη Κριτσωτάκη, Κωστής Ρασιδάκις, Γιάννης Σελητσανιώτης, Αλέξανδρος Τσιλογιάννης, Χρήστος Κεχρής.
Με την Ορχήστρα, τη Χορωδία, το Μπαλέτο και την Παιδική Χορωδία της ΕΛΣ στο πλαίσιο της εκπαιδευτικής της αποστολής. Διεύθυνση χορωδίας Αγαθάγγελος Γεωργακάτος. Διεύθυνση παιδικής χορωδίας Μάτα Κατσούλη.
Στίβεν Λάνγκριτζ
Είναι μια ιστορία για το σήμερα
«Η Ανδαλουσία του Μπιζέ έχει επινοηθεί, είναι υποθετική, ωστόσο αντανακλά τον κόσμο μας. Η συντριπτική φτώχεια αποτελεί καθημερινότητα για πολλά εκατομμύρια ανθρώπων, στους οποίους η όπερα Κάρμεν δίνει φωνή. Αυτό υπήρξε ένα ριζοσπαστικό βήμα στην ιστορία της όπερας, αφού αυτή, παραδοσιακά, περιόριζε τους εργαζομένους και τους φτωχούς σε κωμικούς ρόλους, ενώ κρατούσε τις τραγωδίες για τους θεούς και τους ευγενείς. Αυτό το στοιχείο της Κάρμεν παραμένει ριζοσπαστικό και σήμερα. Η Κάρμεν σέβεται την ανθρωπιά των φτωχών και τους προσφέρει μουσική γεμάτη πάθος, ωραία, ερωτική, εορταστική και τραγική. Υπάρχει θάνατος και απόγνωση, αλλά εξίσου υπάρχουν γιορτές, χοροί και κέφι: το πάθος και το χιούμορ δεν αποτελούν προνόμια των πλουσίων» σημειώνει ο σκηνοθέτης Στίβεν Λάνγκριτζ, ο οποίος υπογράφει την τρίτη συνεργασία του με την ΕΛΣ, μετά τους «Δαιμονισμένους» του Χ. Βρόντου (2001) και την όπερα «Ορφέας και Ευρυδίκη» του Γκλουκ (2007).
Τσιγγάνα-ταξιδιώτισσα
«Οι άνθρωποι σε αυτό τον επινοημένο κόσμο ζουν στο περιθώριο της κοινωνίας, στα γεμάτα απόγνωση άκρα. Συγκεντρώνουν τα προς το ζην μέσα από σκληρή δουλειά, ή μέσα από το έγκλημα, το εμπόριο του έρωτα, το λαθρεμπόριο, ό,τι προσφέρεται. Γελούν, ξεγελούν, δωροδοκούν, καβγαδίζουν, ερωτεύονται· αισθάνονται ενοχές, υπερηφάνεια, ελπίδα, φόβο… Και κατά έναν τρόπο, επειδή δεν υπάρχει δίχτυ προστασίας, όλα αυτά τα συναισθήματα εντείνονται, ακόμα και εξαγνίζονται» συνεχίζει ο ίδιος. Οπως γνωρίζουμε, η «Κάρμεν» ανήκει στη «φυλή των Ρομ, είναι Τσιγγάνα, μια ταξιδιώτισσα – επικίνδυνα ξένη και εξωτική.
Ο πολιτισμός των Ρομά δεν έχει σύνορα, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά το πνεύμα και τις προθέσεις του, ακόμα και αν η συναλλαγή με τις εθνικές γραφειοκρατίες και τους πολιτισμούς που είναι δεμένοι με έναν τόπο δημιουργεί κάποτε δυσκολίες και τριβές. Η Κάρμεν αποτελεί πρότυπο αυτής της ριζοσπαστικής ελευθερίας. Οι άνδρες τη θεωρούν παράλογα, απίστευτα ελκυστική. Ομως εκείνη είναι κάτι περισσότερο από ένα αντικείμενο του πόθου. Είναι ένα πραγματικό πρόσωπο. Το παρελθόν της μοιάζει χαοτικό, ασταθές, βυθισμένο στην εξαθλίωση. Ομως, όπως ο καθένας, πρέπει να φάει και να κερδίσει χρήματα. Για ποιον άλλο λόγο να εργάζεται σε ένα εργοστάσιο με πολύ χαμηλούς μισθούς, κάνοντας εξευτελιστική εργασία;» προσθέτει.
Για να καταλήξει: «Αγαπούμε την Κάρμεν για τη ζωντάνια της, για το θάρρος της· για την άρνησή της να συμβιβαστεί με τη ζωή και τον έρωτα· πάνω απ’ όλα για την επιμονή της να διεκδικεί το δικαίωμά της στην απόλυτη προσωπική ελευθερία και για την αφοβία της μπροστά στον θάνατο. Ορια και φτώχεια, ελευθερία και σκλαβιά. Δύσκολο να βρεθούν πιο επίκαιρα θέματα. Η Κάρμεν είναι μια ιστορία για το σήμερα».
Πηγή: www.ethnos.gr
