του Γιάννη Παναγόπουλου //
Ο σκηνοθέτης, καλλιτεχνικός διευθυντής του θεάτρου «Πόρτα», Θωμάς Μοσχόπουλος φορά αθλητική φόρμα. Και μόλις διάλεξε τη στάση που βολεύει το σώμα του καλύτερα σε μια καρέκλα. Στο τραπέζι μπροστά μας βρίσκονται δύο καφέδες, ένα κουτί γεμάτο μικρά κρουασάν που πάνω τους έχουν ζάχαρη άχνη, το τηλέφωνο που γράφει τη συνέντευξη. Τον κοιτώ. Δεν έτυχε να γνωριστούμε ως σήμερα. Δεν ξέρω αν είναι καλόκεφος ή όχι. Δεν χαμογελά. Μιλά αργά, σταθερά. Δεν δίνει καμιά ευκαιρία να μάθω περισσότερα για τη διάθεσή του. Είμαστε στο φουαγιέ του Θεάτρου Πόρτα. Αν αυτή είναι μια ακόμα συνέντευξη επαγγελματικής υφής θα απογοητευτώ. Όσα έχω ακούσει για εκείνον μιλούν για έναν θεατράνθρωπο που κάθε λέξη από το λόγο του είναι κομμάτι από το παζλ της αλήθειας του, όχι κάτι λιγότερο.
-Μια ακόμα θεατρική σεζόν φτάνει στο τέλος της. Συνεχίζεις στο Θέατρο με σεμινάρια για νέους ηθοποιούς, σκηνοθέτες, καλλιτέχνες. Μιλάμε για μια δράση που υποκαθιστά τις δραματικές σχολές;
-Όχι, δεν λειτουργούμε ως υποκατάστατο. Αν και γενικότερα δεν έχω και την καλύτερη άποψη για το έργο των Δραματικών Σχολών. Εδώ, εγώ και οι συνεργάτες μου βγαίνουμε μπροστά. Λέμε ποιοι είμαστε και ποιο είναι το σκεπτικό μας. Τα σεμινάρια προσεγγίζουν τον τρόπο που δουλεύουμε στο θέατρο, τις τεχνικές που χρησιμοποιούμε στη δουλειά μας. Θα έλεγα πως τα σεμινάρια είναι μια φάση μετεκπαίδευσης για τους ανθρώπους που τα παρακολουθούν.
-Λες ότι δεν έχεις την καλύτερη άποψη για το έργο των Δραματικών Σχολών. Γιατί;
-Δεν μπορώ να δεχτώ πως στις δραματικές σχολές δεν υπάρχει πρόγραμμα σπουδών. Άνθρωποι απλώς ακούν άλλους ανθρώπους να τους μεταφέρουν την πείρα τους. Δεν υπάρχει μεθοδολογία. Ποιος θα διδάξει τι. O καθένας προσπαθεί να επιβιώσει στον απόλυτο υποκειμενισμό του. Δεν υπάρχει καμιά επιστημονική προσέγγιση. Μόνο 3 χρόνια υποτιθέμενων σπουδών που οι μαθητές καλούνται από το απόλυτο υποκριτικό μηδέν να καλύψουν ένα απέραντο πεδίο σπουδών. Υπάρχουν βέβαια και οι εξαιρέσεις. Θαυμαστές εξαιρέσεις. Αλλά θέλω να σταθώ στη μεγάλη εικόνα. Δεν θεωρώ καλό δάσκαλο εκείνον που απλώς μεταφέρει την εμπειρία του στους μαθητές. Με ενδιαφέρουν οι άνθρωποι που το ξεπερνούν αυτό. Δεν μπορώ να δεχτώ ως εκπαίδευση τούς κατά το δοκούν μονολόγους των δασκάλων.
-Έχεις διδάξει σε δραματική σχολή;
-Ναι. Πάντα έπαιρνα τους δευτεροετείς, ποτέ την παρθενιά. Στις δραματικές σχολές δεν ισχύει αυτό που για παράδειγμα ισχύει στην καλών Τεχνών. Για να την παρακολουθήσεις πρέπει να έχεις προετοιμαστεί. Αν δεν πιάνει το χέρι σου δεν θα φοιτήσεις εκεί. Η ίδια αξία για εμάς είναι ψιλά γράμματα. Οι περισσότερες δραματικές σχολές δουλεύουν πάνω στη βάση που λέει «εφόσον έχω μαθητή που με πληρώνει καλώς να ορίσει». Δεν θα κοπεί ποτέ. Αυτό είναι ένα έγκλημα που γίνεται συνέχεια. Και αυτός είναι ο λόγος που κάθε χρόνια ανεβαίνουν 700 παραστάσεις. Το κύμα αποφοίτων των σχολών που θα βγουν από τις σχολές, αν δεν βρει δουλειά, κάποια στιγμή θα μαζευτούν σε ομάδες ανεβάζοντας παραστάσεις. Αυτή είναι μια ψευδής έννοια κίνησης. Αυτό είναι ένα βασικό πρόβλημα του ελληνικού θεάτρου σήμερα. Στη Νορβηγία βγαίνουν δέκα ηθοποιοί τον χρόνο. Βρίσκουν αμέσως δουλειά. Στα δικά μου σεμινάρια εγώ δεν αξιολογώ. Προσφέρω τη δουλειά μου. Βγαίνω ευθέως και λέω ποιος είμαι. Κάποιος πληρώνει για να πάρει γνώσεις και εφόδια που θα χρειαστεί.
-Η υπερπαραγωγή ηθοποιών. Η υπερπληθώρα παραστάσεων δεν είναι κάτι νέο για την Αθήνα.
-Μιλάς για την τελευταία εικοσαετία;
-Τουλάχιστον.
-Αυτό ήταν το δώρο της ιδιωτικής τηλεόρασης. Θυμάσαι; Όταν άνοιξε έπαιξε στο στιλ χρειάζομαι νέες φάτσες, μια κοπελίτσα, ένα αγόρι που είναι όμορφα και τα «λένε» με άνεση μπρος στην κάμερα. Μπορούσε να τους κάνει γνωστούς, διάσημους σε μια βραδιά. Τον ρόλο στην τηλεόραση ακολουθούσαν και συνεντεύξεις σε τηλεπεριοδικά. Όταν εκείνοι οι ηθοποιοί άρχιζαν να έχουν άλλες απαιτήσεις ή η αγορά κουραζόταν από την παρουσία τους τα κανάλια απλώς τους πετούσαν εκτός συστήματος. Καμία ανησυχία. Και ας είναι καλά οι δραματικές σχολές. Μια νέα γενιά νέων αναλώσιμων προσώπων περίμενε στη γωνία. Και ήταν έτοιμη να κάνει τα πάντα απλώς για πάρει μια θέση στη λάμψη της T.V.
-Οι αναλώσιμοι απλώς εξαφανίζονταν;
-Πλην ελαχίστων εξαιρέσεων ναι. Ήταν διάσημοι για δύο χρόνια. Τους θυμάμαι, πίστευαν πως μπορούσαν να συνεχίσουν ολόκληρη καριέρα εξαργυρώνοντας την επιτυχία που κέρδισαν γρήγορα σε μια – δύο τηλεσεζόν. Δεν έκαναν ποτέ αυτοκριτική. Λίγοι ήταν εκείνοι που θέλησαν να ξαναδούν τις συντεταγμένες της επιτυχίας τους. Σ’ αυτό τον κύκλο πρέπει να προσθέσω και εκείνους του ανθρώπους που παρακολουθούσαν τους άλλους. Σκέφτονταν αφού ο συμμαθητής μου στη δραματική σχολή τα κατάφερε, τον βλέπει όλη η Ελλάδα, βγάζει καλά λεφτά άρα και εγώ μπορώ να τα καταφέρω. Δεν έχει σημασία να βελτιώσω τον εαυτό μου. Απλώς πρέπει να διεκδικήσω την τύχη μου σ’ αυτό τον φαύλο κύκλο. Η εξάσκηση είναι σημαντική. Ένας μουσικός για παράδειγμα. Για να παίξει ένα μουσικό έργο πρέπει να λιώσει μελετώντας το. Η αγορά των ηθοποιών κάποια στιγμή ανεβοκατέβαζε στην επικαιρότητα ανθρώπους. Ματαιώνοντας τη διάθεση πολλών να καλυτερέψουν τους εαυτούς τους. Και εκείνοι; Εκείνοι απλώς το δέχτηκαν.
-Δίνεις μεγάλη σημασία στην εξάσκηση, στην αφοσίωση;
-Δεν μπορεί να σε παίρνει κάποιος σε μια δουλειά και να σε ονομάζει ηθοποιό επειδή λες καλά ανέκδοτα. Είχα έναν συμμαθητή στη δραματική σχολή. Κόπηκε. Όχι επειδή ήταν κακός. Κόπηκε επειδή δεν πάταγε το πόδι του στη σχολή. Κάποια στιγμή ήρθε και με βρήκε λέγοντας πως θέλει να δουλέψουμε μαζί. Του είπα πως δεν είχε τελειώσει τις σπουδές του. Μου απάντησε πως δεν τις χρειαζόταν. Δεν μπορώ να εμπιστευτώ, να εκτιμήσω άνθρωπο που παρατάει στη μέση κάτι που ξεκινά να κάνει. Και σε πληροφορώ πως ο ίδιος άνθρωπος είναι πρωταγωνιστής της τηλεόρασης.
-Η ιδιωτική τηλεόραση αυτοβαπτίσθηκε και ελεύθερη τηλεόραση.
-Ας δούμε την όλη εικόνα. Η τηλεόραση έκανε γνωστούς ανθρώπους που έπαιρναν τριπλές σε μέγεθος αμοιβές από τους υπόλοιπους συναδέλφους τους. Εκείνους που πονούσαν τη δουλειά τους. Θυμάσαι τον «Άγνωστο Πόλεμο»; Θυμάσαι κάποιον από τους πρωταγωνιστές εκείνης της τηλεσειράς που είχε καθηλώσει την Ελλάδα; Θυμόμαστε κάποιον από τους σταρ της δεκαετίας του 1970; Οι περισσότεροι έχουν περάσει στην ανεργία, άλλοι αυτοκτονήσαν. Δεν μιλώ για τον Άγγελο Αντωνόπουλο που είχε διάρκεια στο πέρασμα του χρόνου. Μιλώ για τους νέους ηθοποιούς που έρχονται περιμένοντας να πάρουν πρώτο ή δεύτερο ρόλο μέσα σε ένα ή δύο χρόνια. Αν δεν τα καταφέρουν, αντί να σκεφτούν το «κάτι» που δεν κάνουν καλά, ρίχνουν το βάρος στους άλλους. Απλώς στους άλλους. Δεν πάνε όμως έτσι τα πράγματα.
-Αυτή η κατάσταση που περιγράφεις μοιάζει να έχει παγιωθεί. Μοιάζει να μη συζητά με τον εαυτό της. Φαντάζει στατική. Δεν επικοινωνεί κάτι. Δεν παράγει τέχνη. Πώς τα πράγματα θα πάνε μπροστά;
– Χρειαζόμαστε πολλά γι’ αυτό. Δεν θα υπάρξει κανένα ενδιαφέρον αν δεν βρεις το κοινό σου και δεν σε βρει και αυτό. Το κοινό έτσι και αλλιώς είναι περιορισμένο. Το θέμα είναι πόσο αντέχεις ώστε να το βρεις, να το εξελίξεις. Από την άλλη δεν έχει νόημα να ξεπουληθείς για να το κολακέψεις. Εύκολα ανατρέχουμε στον λαϊκισμό ελπίζοντας να πάρουμε όσα υπόσχεται να μας δώσει. Ο λαϊκισμός θολώνει την ουσία των πραγμάτων.
-Παντού;
-Παντού.
-Έχεις σνομπάρει ποτέ την πολιτική;
-Ναι. Και αυτό έγινε σε μια εποχή που θεωρούσα πως οι πολιτικοί είναι βλάκες για να ασχοληθώ μαζί τους. Γίνεται αυτό που λέει ο Πλάτωνας πως κάποια στιγμή θεωρείς πως είσαι τόσο πολύ έξυπνος που σε κυβερνούν οι ηλίθιοι. Όλοι κρινόμαστε από τις πράξεις μας. Μου αρέσει η αφοσίωση, η δουλειά. Δεν πάω σε μπαρ που συχνάζουν οι άνθρωποι του θεάτρου. Προτιμώ τον ελεύθερο χρόνο μου να διαβάσω ένα βιβλίο, να δω μια ταινία. Αν είναι να βγαίνω τα βράδια με ανθρώπους του σιναφιού μου και να μιλώ για το θέατρο προτιμότερη θα ήταν η αυτοκτονία.
-Όλο και συχνότερα ακούω τη λέξη “πλαίσιο” σε φράσεις των ανθρώπων που ασχολούνται με την τέχνη. Οι σημασίες που μπορεί να δώσει η ίδια λέξη διογκώνονται καθημερινά.
-Θα σου απαντήσω με ένα παράδειγμα. Παλιότερα έκανα μια παιδική παράσταση σε δύο χώρους. Σε ένα θέατρο και στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών. Το δεύτερο ήταν συνεχώς γεμάτο. Υπήρχε ο κόσμος του Μεγάρου. Το πλαίσιο ήταν διαφορετικό από εκείνο του άλλου θεάτρου. Θυμάμαι τις συναντήσεις που είχα με τον Λαμπράκη. Πριν από αυτές μου την έπεφταν από δίπλα δέκα άνθρωποι λέγοντας μην του πεις το ένα μην του πεις το άλλο, μην του πεις όχι σ’ αυτό, θα καταστρέψεις την καριέρα σου αν το κάνεις. Εγώ πήγαινα μέσα και του έλεγα απλώς «Όχι» όταν αισθανόμουν πως έπρεπε να του πω όχι. Το να λες όχι στον Λαμπράκη ήταν η καλύτερή του. Με είχε καλέσει σπίτι του. Μιλήσαμε για τον Walt Disney και για τον Μίκυ Μάους. Αν μας έβλεπε κάποιος θα άλλαζε η γνώμη του για τη διαπλοκή.
-Ο Λαμπράκης λείπει από την Ελλάδα;
-Λείπει ο Λαμπράκης με την πιο ανανεωτική ματιά. Θα περίμενα από το να φέρνει στην Ελλάδα διάσημους καλλιτέχνες που είχαν κάνει την πορεία τους να κάνει ένα παγκόσμιο διαγωνισμό νέων καλλιτεχνών για τη δημιουργία όπερας. Να δείξουμε ότι στην Ελλάδα κάνουμε νέα πράγματα. Αντ’ αυτού πάντα τρέχουμε ακολουθώντας αυτό που κάνουν οι άλλοι. Ο Λούκος τα είχε καταφέρει σε αυτό και τώρα όλοι προσπαθούν να τον μιμηθούν.
-Θέλεις να μου δώσεις μια εικόνα για την φάση που βρίσκεται η ελληνική τέχνη σήμερα;
-Η κατάσταση είναι χαοτική. Είμαστε δέσμιοι του ιδιοσυγκρασιακού μας. Αν καταφέρεις και χτυπήσεις στο ιδιοσυγκρασιακό του ταλαίπωρου Έλληνα θα έχεις τραγουδιστές τύπου Παντελίδη. Αν καταφέρεις και ερεθίσεις το ιδιοσυγκρασιακό των ανθρώπων του σινεμά μπορεί να παίξεις σε όλες τις παραγωγές του. Με φωτεινές εξαιρέσεις, στην Ελλάδα, θεωρώ τους ανθρώπους του κινηματογράφου βαθιά αμόρφωτους. Δεν βλέπουν θέατρο. Από την άλλη μεριά οι άνθρωποι του θεάτρου είναι κλεισμένοι στον μικρόκοσμό τους. Υπάρχει επίσης και μια αναδυόμενη τρομακτική σχέση με τα μέσα. Μέσα από τα blog και τα σάιτ αποκτούν φωνή άνθρωποι που δεν θα έπρεπε. Μην το πάρεις προσωπικά αυτό.
-Όχι βέβαια. Αλλά θέλω να μου πεις περισσότερα για το τελευταίο…
-Μπαίνουν στο θέατρο και ζητούν διάφορα. Μπορούν να ζητήσουν ό,τι θέλουν αλλά αυτό δεν σημαίνει πως πρέπει απαραίτητα να τους τα δώσουμε. Τέλος πάντων είναι η εποχή της αντοχής της κατσαρίδας. Πρέπει να είσαι ανθεκτικός απέναντι στις απαιτήσεις που μπορεί να προκύψουν δεξιά και αριστερά σου. Είμαι βαθιά πεισμένος πως στο μόνο πράγμα που μπορούμε να επενδύσουμε σήμερα είναι η παιδεία. Δεν έχω εμπιστοσύνη στην ψυχολογία της κρίσης που έχει πια ο Έλληνας. Μόνο η παιδεία μπορεί να φέρει λίγο καλύτερες νέες γενιές.
-Αυτή την στιγμή τρέχεις τα σεμινάριά σου. Το καλοκαίρι τι θα κάνεις;
-Τον Αύγουστο θα φύγω για Καναδά για να διδάξω σε δύο masterclass στο Τορόντο. Τα σεμινάρια θα κρατήσουν ως τα μέσα Ιούλη. Και όλο τον Μάιο θα κάνω πρόβες. Κάπου ενδιάμεσα θα πάω και διακοπές. Κάπως έτσι θα πάει το πράγμα.
