Από την Αγγελική Κώττη //
Ας υποθέσουμε πως σας κερνούσαν ένα ποτό παρασκευασμένο από κρασί, τριμμένο γίδινο τυρί και αλεσμένο κριθάρι. Μάλλον δεν θα το πίνατε. Κι όμως, αυτό ήταν κάποτε ποτό για βασιλείς. Ο Νέστωρ ο ίδιος, όπως μας παραδίδει ο Ομηρος, σήκωνε το (χρυσό;) κύπελλο και έπινε τον κυκεώνα. Αργότερα, ο κυκεώνας ήταν ένα ρόφημα- σούπα, που ως πρωινό έτρεφε τους φτωχούς Αθηναίους επί αιώνες. Είχαν προσθέσει διάφορα βότανα (καθότι μπορεί και να μην είχαν τυράκι). Το έπιναν και οι μύστες στα Ελευσίνια μυστήρια και είχαν παραισθήσεις, διότι ίσως το κριθάρι χαλούσε και ήταν «τοξικό».
«Στα μαγειρεία των αρχαίων» τρύπωσε η συνάδελφος δημοσιογράφος Μαρία Θέρμου, από τις πρυτάνεις του αρχαιολογικού ρεπορτάζ και μας έδωσε ένα απίστευτα κατατοπιστικό όπως και κεφάτο βιβλίο (εκδόσεις «Ολκός»). Με ρέον κείμενο, με πληροφορίες που επιμορφώνουν αλλά και διασκεδάζουν, η συγγραφέας παρουσιάζει την τροφή από τη μινωική αρχαιότητα μέχρι την κλασική, χωρίς να λείπουν αναφορές και στα ρωμαϊκά χρόνια. Το βιβλίο αποτελεί μια κατάδυση στον κόσμο της αρχαίας ελληνικής διατροφής από την Προϊστορική εποχή ως τους Κλασικούς και Ελληνιστικούς χρόνους με οδηγό τους αρχαίους συγγραφείς που ταξιδεύουν τον αναγνώστη «Στα Μαγειρεία των Αρχαίων» με τις ιδιαίτερες μυρωδιές και γεύσεις τους. Μια ιστορία που βαδίζει παράλληλα με την επίσημη αντιμετωπίζοντας τη διατροφή όχι μόνον ως αναγκαίο παράγοντα επιβίωσης αλλά και ως έκφραση πολιτισμού και εκλέπτυνσης της ζωής.
Είναι δομημένο στέρεα, με πολλή δουλειά πίσω του, με ατέλειωτες ώρες μελέτης και πολλή σκέψη, που παρουσιάζει ακόμα και συνταγές. Πού τις βρήκε; Στα αρχαία κείμενα! Πώς μπορείτε να πληροφορηθείτε εσείς τα «νόστιμα» που αναφέρει; Εύκολα. Σε μια εκδήλωση που γίνεται απόψε Τετάρτη 25 Απριλίου, ώρα 19:00 μ. μ. στο βιβλιοπωλείο «Ευριπίδης» στην Κηφισία (Κηφισίας 310). Στην εκδήλωση θα μιλήσουν ο αρχαιολόγος, επίτιμος διευθυντής του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου Νίκος Καλτσάς, η δημοσιογράφος Νινέττα Κοντράρου-Ρασσιά και η συγγραφέας.
Τι έτρωγαν λοιπόν οι πρόγονοί μας; Οι πλέον λιτοδίαιτοι ήταν, βεβαίως οι Σπαρτιάτες. Κάποιος συγγραφέας σημειώνει πως καλύτερα να πεθάνεις χίλιες φορές παρά να φας από την τροφή τους. Αλλά και οι Αθηναίοι λιτοδίαιτοι ήταν. Είχε μάλιστα καθιερωθεί ο όρος «Αττικηρώς ζην», που αναφερόταν στη διατροφή τους. Όλα εξηγήσιμα, φυσικά. Οι μεν πρώτοι βρίσκονταν διαρκώς σε πόλεμο, οι δε δεύτεροι ζούσαν στην κατά Θουκυδίδη «λεπτόγεω» Αττική, με το όχι και τόσο εύφορο έδαφος. Αντιθέτως, πλούσια ήταν η διατροφή του κοινού εχθρού των Ελλήνων, των Περσών. Λέγεται ότι κάποτε που πήγαν κήρυκες στην Περσία και τους είδαν να ψήνουν ολόκληρα βόδια, τους χαρακτήρισαν ξετσίπωτους και αλαζόνες. Διότι στην Αθήνα, πού να βρεθούν τόσα βόδια ώστε να γίνουν ολόκληρα ψητά;
Ο λαός έτρωγε κρέας μόνο κατά τις γιορτές, αφού τότε γίνονταν πολλές θυσίες στους θεούς και τα σφάγια τεμαχίζονταν και ψήνονταν. Τα ακατάλληλα προς βρώσιν κομμάτια, τα έκαιγαν επάνω στους βωμούς, προσφορά προς τον εορτάζοντα θεό. Τα υπόλοιπα, μοιράζονταν. Στα Παναθήναια, η Αθήνα θυσίαζε εκατό βόδια – εξ ου και η λέξη εκατόμβη. Έτρωγαν λοιπόν και κρέας μόσχου οι Αθηναίοι, αλλά πολύ σπάνια, σε αντίθεση, επί παραδείγματι, με τους Θεσσαλούς. Η μεγάλη θεσσαλική πεδιάδα επέτρεπε την κτηνοτροφία και με βοοειδή. Κρέας έτρωγαν από αιγοπρόβατα και χοίρους, αλλά και από κυνήγι, ιδίως λαγού. Άφθονο ψάρι, οστρακοειδή και άλλα θαλασσινά, ήταν συνήθη στο διαιτολόγιό τους, όπως και αυγά και πουλερικά. Βεβαίως, το τυράκι έκανε θραύση. Δεν έλειπαν τα λαχανικά, όσα ήταν γνωστά εκείνη την εποχή, κάποια όσπρια που καλλιεργούνταν και τα σιτηρά, που έδιναν πολλών ειδών άρτους. Δύο πράγματα δεν στερούνταν κανείς ποτέ: το λάδι (η ελιά στον ελλαδικό χώρο υπήρχε τουλάχιστον 50.000 χρόνια πριν) και το κρασί, που ευλογούσαν οι θεοί. Το έπιναν όμως πάντοτε «κεκραμένο» δηλαδή ανακατεμένο με νερό.
Ψωμάκι σκέτο με ό,τι τους βρισκόταν έτρωγαν οι πιο φτωχοί. Φρούτα υπήρχαν άφθονα, σταφύλια, σύκα, πεπόνια, καρπούζια, αργότερα αχλάδια (οι γηγενείς αχλαδιές έδιναν άλλους καρπούς) ρόδια κλπ. Βότανα πολλά, που νοστίμευαν το φαγητό, ξηροί καρποί με πιο αγαπημένο το αμύγδαλο και μέλι για γλυκαντικό. Αργότερα, χρησιμοποιούσαν και τα σάκχαρα των φρούτων. Επειδή και το αλάτι ήταν συνήθως είδος πολυτελείας, τα πιο πολλά φαγητά είχαν και γλυκιές γεύσεις από φρούτα που έβραζαν μαζί τους.
Συμπόσια έκαναν μόνο οι πλούσιοι. Υπήρχαν πάντως κάποιοι, όπως ο Κίμων, που επέτρεπε σε ξένους να μετέχουν στα συμπόσιά του και όταν έφευγαν να παίρνουν και ό,τι ήθελαν από καρπούς.
Ένα περιστατικό που αναφέρεται, δείχνει πολλά. Όταν οι Αθηναίοι μπήκαν στο στρατόπεδο του Μαρδόνιου, βρήκαν σκεύη υπερπολυτελείας, αργυρά και χρυσά, για το τραπέζι του. Τότε ο επικεφαλής διέταξε να παρασκευαστεί γεύμα σπαρτιατικό και να σερβιριστεί σε αυτά τα σκεύη, ώστε να καταδειχθεί η απόλυτη γελοιότητα.
Εντύπωση προξενούν στον αναγνώστη πολλά αποσπάσματα από τους Δειπνοσοφιστές, αλλά και από τους ποιητές (Αισχύλος έως Αριστοφάνη) που παρουσιάζουν διατροφικές συνήθειες των αρχαίων Ελλήνων. Παρουσιάζονται με χυμώδεις λεπτομέρειες, όπως και με μεθοδολογικό τρόπο. Ακόμα και ο πλέον ανυποψίαστος αναγνώστης, πάντως, μπορεί να παρακολουθήσει το κείμενο άνετα και να το απολαύσει.
Αγγελική Κώττη
