Ένα ερώτημα που στοιχειώνει την πολιτική θεωρία και τη φιλοσοφία μέχρι και σήμερα είναι το αν η εξουσία διαφθείρει ή μαγνητίζει τους πιο διεφθαρμένους. Η εξουσία εδώ δεν προσεγγίζεται ως κακόβουλη ή ως ευεργετική. Αντίθετα, αυτός ο προβληματισμός προσπαθεί να διερευνήσει και να διευκρινίσει τα θεμελιώδη στοιχεία της πολιτικής εξουσίας.
Υπάρχει μια γενική εκτίμηση των ανθρώπων σε όλο τον κόσμο πως οι κυβερνήσεις αντιμετωπίζουν ένα επαναλαμβανόμενο πρόβλημα: Η εξουσία προσελκύει παθολογικές προσωπικότητες. Δεν είναι ότι η εξουσία διαφθείρει, αλλά ότι λειτουργεί ως μαγνήτης για τους διεφθαρμένους. Τέτοιοι άνθρωποι έχουν την τάση να μεθούν από τη βία, μια κατάσταση στην οποία εθίζονται γρήγορα.
Αν υποθέσουμε ότι οι πιο διεφθαρμένοι έλκονται πράγματι από την εξουσία, σε αυτή την περίπτωση, η παγκόσμια πολιτική σκηνή, όπως γνωρίζουμε σήμερα, βασίζεται στο δομικό στοιχείο της διαφθοράς από τα θεμέλιά της. H 4η έκδοση του Παγκόσμιου Δείκτη Διαφθοράς (GCI 2021) αφορούσε 196 χώρες και περιοχές. Παρείχε μια ολοκληρωμένη επισκόπηση της κατάστασης της διαφθοράς σε όλο τον κόσμο με βάση 43 μεταβλητές. Αυτά τα εκτεταμένα στοιχεία αποκάλυψαν ότι μόνο 52 χώρες έχουν χαμηλό δείκτη διαφθοράς, με τη Φινλανδία και τη Νορβηγία να πρωτοστατούν. Από την άλλη πλευρά, οι υπόλοιπες 144 χώρες υποφέρουν από διαφθορά. Αυτό άραγε σημαίνει ότι στις χώρες αυτές ο μέσος πολίτης ενδιαφέρεται αποκλειστικά για το ιδιωτικό του συμφέρον και κάνει χρήση της δημόσιας σφαίρας για την προώθηση ιδιωτικών συμφερόντων; Και αν αυτός ο ισχυρισμός είναι αλήθεια, σημαίνει ότι κάθε εκπρόσωπος της κυβέρνησης αυτών των 144 χωρών είναι θεμελιωδώς διεφθαρμένος;
Η προσέγγιση αυτή δημιουργεί ένα ηθικό αίνιγμα, αντί να διερευνά τη σύνδεση μεταξύ των δύο μεταβλητών – της εξουσίας και της διαφθοράς.
Η εξουσία δεν διαφθείρει. Ενισχύει και αποκαλύπτει τα προδιατεθειμένα χαρακτηριστικά ενός ηγέτη
Για δεκαετίες, οι κοινωνικοί ψυχολόγοι ήταν πεπεισμένοι ότι η εξουσία διαφθείρει. Μία από τις βασικές επιδείξεις αυτού του ισχυρισμού ήταν το κλασικό Πείραμα Προσομοίωσης Φυλακών του Στάνφορντ (Zimbardo, 1971), όπου σε εθελοντές ανατέθηκε να παίξουν το ρόλο των κρατουμένων ή των δεσμοφυλάκων. Καθώς περνούσε η μέρα, παρατηρήθηκε ότι όσοι είχαν τον ρόλο του δεσμοφύλακα εκδήλωσαν σαδιστική συμπεριφορά και άσκησαν τη δύναμή τους να υποτάξουν τους κρατούμενους αφαιρώντας τα ρούχα τους και αναγκάζοντάς τους να κοιμούνται σε τσιμεντένια πατώματα. Αυτή η καθυπόταξη ήταν απόλυτα βάρβαρης και σκληρής φύσης. Τα αποτελέσματα ήταν συγκλονιστικά. Ωστόσο, το Πείραμα στη φυλακή του Στάνφορντ απέτυχε να διερευνήσει μια κρίσιμη μεταβλητή – το συμπεριφορικό και γνωστικό πρότυπο όσων στρατολογήθηκαν για να συμμετάσχουν στη «μελέτη της ζωής στη φυλακή». Οι Thomas Carnahan και Sam McFarland (2007) διεξήγαγαν ένα πείραμα για την Επανεξέταση του Πειράματος της Φυλακής του Στάνφορντ: Θα μπορούσε η προσωπική επιλογή του ρόλου των συμμετεχόντων να οδηγήσει στη σκληρότητα;
Η έρευνα αποκάλυψε ότι οι εθελοντές του πειράματος της φυλακής σημείωσαν σημαντικά υψηλότερη βαθμολογία στην επιθετικότητα, τον αυταρχισμό, τον μακιαβελισμό, τον ναρκισσισμό και την κοινωνική κυριαρχία και χαμηλότερα στην ενσυναίσθηση και τον αλτρουισμό, δύο ιδιότητες που σχετίζονται αντιστρόφως με την επιθετική κακοποίηση.
Αυτό που αποκάλυψε το πείραμα των Carnahan και McFarland ήταν ότι η εξουσία δεν διαφθείρει, αλλά είναι ένα φαινόμενο που μονοπωλείται από συγκεκριμένο τύπο ανθρώπου.
Το παράδειγμα του Καλιγούλα
Μετά από χρόνια βάρβαρων εκκαθαρίσεων, νόμων περί προδοσίας, εξοριών, εκτελέσεων και διαφθοράς κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησης του Τιβέριου, ο Καλιγούλας (37 – 41 μ.Χ.) θεωρήθηκε ως μια ανάσα καθαρού αέρα όταν ανέλαβε τον θρόνο. Η ηγεμονία του Καλιγούλα θεωρήθηκε ελπίδα για μια ακμάζουσα ρωμαϊκή δημοκρατία. Στην αρχή, ο Καλιγούλας ανταποκρίθηκε στις προσδοκίες του ρωμαϊκού λαού. Έφερε πίσω πολλούς ανθρώπους που είχαν εξοριστεί από τον Τιβέριο και έκαψε πανηγυρικά τα αρχεία που κρατούσαν με τα ονόματα όσων θεωρούνταν προδότες. Αυτή του η πράξη γιορτάστηκε και τον έκανε δημοφιλή στη Γερουσία. Στη συνέχεια έκανε ένα βήμα παραπέρα και εξάλειψε τους αντιδημοφιλείς υψηλούς φόρους, ξεκίνησε τις κατασκευές λιμανιών που δημιουργούσαν τεράστιες ευκαιρίες απασχόλησης στους Ρωμαίους πολίτες και διοργάνωσε πολυτελείς εκδηλώσεις όπως αρματοδρομίες, παραστάσεις μονομάχων και θεατρικές παραστάσεις για να διασκεδάσει τον λαό του. Ήταν πράγματι μια ανάσα καθαρού αέρα μετά τον Τιβέριο.
Όμως, μετά από επτά μήνες διακυβέρνησης, τα πράγματα άλλαξαν προς το χειρότερο. Ο Καλιγούλας άρχισε να χρησιμοποιεί και να καταχράται τις πολιτικές του δυνάμεις τόσο ακραία που ώθησε τη Ρώμη σε μια σκοτεινή εποχή πολιτικής και οικονομικής αστάθειας. Άρχισε να διαπράττει φόνους, μοιχεία και ασέβεια. Οι εκκεντρικότητές του έγιναν πιο καταστροφικές, συμπεριλαμβανομένης της επανάληψης των Δικών για Προδοσία που ο ίδιος είχε προηγουμένως καταργήσει.
Ντυμένος με μεταξωτές ρόμπες και καλυμμένος με κοσμήματα, ο Καλιγούλας παρίστανε πως ήταν θεός. Έκανε υποχρεωτικό για τους γερουσιαστές του να βουρκώνουν και να του φιλούν τα πόδια και αποπλάνησε τις γυναίκες τους σε πολυτελή δείπνα. Ήθελε το άγαλμά του να στηθεί στο ναό της Ιερουσαλήμ, μια κίνηση ιδιαίτερα αμφιλεγόμενη σε μια περιοχή που ήταν ήδη επιρρεπής σε εξέγερση κατά των Ρωμαίων. Ευτυχώς, ο Ηρώδης Αγρίππας, που κυβερνούσε τότε την Παλαιστίνη, τον έπεισε να μην το κάνει.
Επιπλέον, καθώς ο Καλιγούλας ξόδευε τεράστια χρηματικά ποσά για τον πλούσιο τρόπο ζωής του, άδειασε το ταμείο της Ρώμης. Για να αντιστρέψει αυτή τη ζημιά, άρχισε να εκβιάζει Ρωμαίους ηγέτες και γερουσιαστές και δήμευσε τις περιουσίες και τον πλούτο τους. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι υπήρχε μια μέθοδος για την πολιτική τρέλα του Καλιγούλα, αλλά η ίδια η εξουσία δεν τον διέφθειρε. Εάν συνέβαινε, τους πρώτους επτά μήνες της διακυβέρνησης της Ρώμης μετά τον Τιβέριο, η ρωμαϊκή δημοκρατία δεν θα γνώριζε οικονομική, πολιτική και πολιτιστική ανάπτυξη. Ωστόσο, η εξουσία σίγουρα ενίσχυσε και αποκάλυψε τα έμφυτα χαρακτηριστικά του, της διαφθοράς και της ασέβειας.
•Η τρέλα του Καλιγούλα για κατάχρηση της πολιτικής εξουσίας και της τυραννικής βασιλείας έγινε ανεξέλεγκτη. Μια συνωμοσία δολοφονίας σχεδιάστηκε εναντίον του και δολοφονήθηκε αφού μαχαιρώθηκε πάνω από 30 φορές από πραιτοριανούς φρουρούς το 41 μ.Χ.
Ο Ρομπέρτο Κάρο στο βιβλίο του The Passage of Power: The Years of Lyndon Johnson (2012) αναφέρει, «Η εξουσία πάντα αποκαλύπτει. Όταν ένας άντρας αναρριχάται σε αυτήν, προσπαθεί να πείσει τους άλλους να του δώσουν δύναμη, το να μην αποκαλύπτεται πλήρως σε αυτή τη φάση είναι απαραίτητο. Αλλά, μόλις ο άντρας αποκτήσει περισσότερη δύναμη, το καμουφλάζ γίνεται λιγότερο απαραίτητο». Συμπερασματικά, δεν είναι ότι η εξουσία διαφθείρει ή είναι μαγνητική στους πιο διαφθαρμένους. Η αλήθεια είναι ότι η δύναμη αποκαλύπτει μόνο ποιος είσαι πραγματικά.
