από την Αγγελική Κώττη //
Τα χρώματα έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην αρχαιότητα. Οι αρχαίοι άνθρωποι άρχισαν να ζωγραφίζουν σε σπηλιές πριν ακόμα εγκατασταθούν σε σπίτια. Πολλές εικόνες έχουν βρεθεί σε όλες τις ηπείρους που δείχνουν πως τα ζώα ήταν ζωτικής σημασίας για την επιβίωση των ανθρώπων κατά την προϊστορική εποχή. Η Ευρίκλεια Καραγιαννίδου, δημοσίευσε ένα άκρως ενδιαφέρον άρθρο για τα χρώματα κατά την προϊστορία και την αρχαιότητα στο http://www.chemistryviews.org Όπως αναφέρει, τα έργα ζωγραφικής των σπηλαίων δημιουργήθηκαν κατά την εποχή του λίθου, από 40 έως 10.000 χρόνια πριν απ’ τη χρονολογία μας. Το πρώτο σπήλαιο ανακαλύφθηκε στην Αλταμίρα της Ισπανίας και έχει ζωγραφισμένα ζώα με μαύρο και κόκκινο χρώμα ή ώχρα.
«Η χρήση των χρωμάτων στην αρχαιότητα δεν ήταν περιορισμένη στη ζωγραφική» παρατηρεί η ερευνήτρια. «Πιστεύεται ότι πολλά αγάλματα και μνημεία που είναι άχρωμα σήμερα, όπως ο Ναός της Αφαίας στην Αίγινα (500 π.Χ.), ζωγραφίστηκαν εν όλω ή εν μέρει και ότι τα χρώματα εξαλείφθηκαν με την πάροδο του χρόνου.» Αλλωστε, στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης στη Νέα Υόρκη, ΗΠΑ, υπάρχει ένα αγγείο του 350 π.Χ. που δείχνει έναν άνδρα που ζωγραφίζει άγαλμα του Ηρακλή. Πολλά από τα αρχαία έργα τέχνης, όπως τα κεραμικά ειδώλια, οι ναοί και τα αγάλματα ήταν διακοσμημένα με έντονα χρώματα.
Για να αναλύσει κάθε αρχαιολόγος τα ευρήματά του, αλλά και για να ακολουθήσει η σωστή συντήρηση και προστασία τους, πρέπει να γνωρίζει την προέλευση όπως και την ηλικία του αντικειμένου. Η κα Καραγιαννίδου τονίζει πως η ιδανική μέθοδος για αναλύσεις είναι η μη καταστρεπτική, που επιτρέπει τον σεβασμό προς τη φυσική ακεραιότητα του κάθε αρχαίου. Αποφασιστικής σημασίας είναι επίσης, όπως λέει, οι πληροφορίες που βασίζονται στη χημεία, όπως οι ακτίνες Χ.
Τα χρώματα σε αρχαία γλυπτά /αγάλματα και μνημεία «μπορούν να ανιχνευθούν οπτικά χωρίς δειγματοληψία χρησιμοποιώντας τεχνικές ακτινοβολίας όπως οι τεχνικές υπεριώδους φθορισμού (UVF) και οι μέθοδοι εξάτμισης ιωδίου (VIL). Τα κύρια χρώματα που χρησιμοποιήθηκαν στην αρχαιότητα ήταν κόκκινο, κίτρινο, πράσινο, μπλε και μαύρο».
Κόκκινο
Τα κόκκινα χρώματα παρήχθησαν με τη χρήση του ορυκτού αιματίτης. Δεν είναι κόκκινο αλλά εμφανίζεται σαν καφέ / μαύρο και σε ορισμένες περιπτώσεις μόνο καφέ / κόκκινο. Ωστόσο, όταν κονιοποιείται, γίνεται κόκκινη σκόνη. Η καλύτερη ποιότητα στην αρχαιότητα ήταν ο περσικός και ο ισπανικός αιματίτης. Ο περσικός προερχόταν από την περιοχή του περσικού κόλπου και περιείχε κατά 70- 75% τα συστατικά που χρειάζονται για το κόκκινο χρώμα. Ο ισπανικός (ιβηρικός) αιματίτης τα είχε κατά 80- 85%.
Κόκκινο έχουμε και από κιννάβαρη, που υπήρχε σε περιοχές της Ελλάδας και στην Καππαδοκία, αλλά και στην ισπανική Ανδαλουσία. Επίσης κόκκινο έδινε το ορυκτό σουλφίδιο του αρσενικού, το οποίο χρησιμοποιούνταν μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα.
Πορφυρό
Η πορφύρα ήταν εξαρχής σύμβολο των θεών και των βασιλέων. Ήταν η ακριβότερη βαφή των αρχαίων χρόνων, καθώς για την παραγωγή τους απαιτούνταν μεγάλες ποσότητες πρώτης ύλης. Ο Αριστοτέλης αναφέρει δύο είδη πορφύρας, το φοινικικό κόκκινο και το ιώδες. Το φοινικικό έβγαινε από θαλάσσια σαλιγκάρια, με την ονομασία πορφύρα, την οποία διατηρούν μέχρι και σήμερα. Αποτελούσε ανάμειξη του κόκκινου και μπλε χρώματος.
Κίτρινο
Το δεύτερο πιο χρησιμοποιημένο χρώμα στην προϊστορική εποχή ήταν ώχρα. Στη φύση, υπάρχει ως οξείδιο του σιδήρου και απαντάται στη Μασσαλία, η οποία ως γνωστόν υπήρξε και ελληνική αποικία. Το σκούρο κίτρινο χρώμα είναι “σιέννα” με το όνομα να προέρχεται από την πόλη της Σιένα στην Ιταλία. Κρόκος (το φυτό) και κρόκος αυγού χρησιμοποιήθηκαν επίσης, ανάμεσα σε άλλα, για την παραγωγή κίτρινου χρώματος.
Πράσινο
Ο μαλαχίτης έδινε την πράσινη χρωστική ουσία που βρέθηκε στον αιγυπτιακό και σε άλλους πολιτισμούς. Είναι ένα ορυκτό του χαλκού. Το όνομα μαλαχίτης είναι ελληνικής προέλευσης από το φυτό μολόχα. Αντικαταστάθηκε το 1800 από το πράσινες χρωστικές. Στους ρωμαϊκούς χρόνους, η πράσινη χρωστική ουσία παραγόταν συνθετικά βάζοντας μεταλλικό χαλκό σε καυτό ξύδι.
Μπλε
Το μπλε χρώμα κατά την αρχαιότητα ονομαζόταν κυανό. Παραγόταν από αζουρίτη, που βρισκόταν κυρίως στην Περσία. Το περίφημο και διάσημο αιγυπτιακό μπλε, δημιουργούνταν από πυριτικό χαλκό και ασβέστιο και χρησιμοποιήθηκε στην Αίγυπτο, στη Μεσοποταμία και στη Σαντορίνη, Κρήτη, Μυκήνες, Τίρυνθα. Μάλλον είχε ανακαλυφθεί τυχαία στην αρχή της τρίτης χιλιετίας π.Χ. κατά τη διάρκεια πειραματισμών. Χρησιμοποιήθηκε κυρίως στο σμάλτο της κεραμεικής, όπως και στο γυαλί.
Μαύρο
Μαύρο είχαν οι τοιχογραφίες της Κνωσού αλλά και της Θήρας και παραγόταν από άνθρακα, κυρίως από καύση οστών αλλά και ξύλου. Ο καλύτερος ξυλάνθρακας προερχόταν από νέους βλαστούς δέντρων.
